Vredesakkoord garandeert nog geen vrede in Atjeh

Het akkoord volgde na zeven maanden van onderhandelingen, waarbij de voormalige Finse president Martti Ahtisaari bemiddelde. In Atjeh strijdt de Beweging Vrij Atjeh (GAM) al 29 jaar voor onafhankelijkheid. De stap naar vrede werd gezet na de tsunami op 26 december vorig jaar. Atjeh werd daarbij zwaar getroffen. Meer dan 130.000 mensen kwamen om en 400.000 mensen raakten dakloos.

Ik ben niet optimistisch, maar ook niet defaitistisch, zegt J. Kristiadi, plaatsvervangend directeur van het onafhankelijke Centrum voor Strategische en Internationale Studies in Jakarta (CSIS). Ik ben wel realistisch, wat betekent dat ik moet constateren dat het akkoord vaag is en dat uitvoering ervan erg moeilijk zal worden.

In het vredesakkoord is overeengekomen dat GAM zijn onafhankelijkheidseis laat vallen en dat de 3.000 rebellen gebruik kunnen maken van een amnestieregeling. Jakarta deed in ruil daarvoor een reeks financiële en politieke toezeggingen. Ook worden 30.000 van de 45.000 militairen die in de provincie gestationeerd zijn, teruggetrokken.

Jakarta geeft Atjeh gedeeltelijke autonomie, een aanbod dat de rebellen de afgelopen jaren nooit accepteerden. De zogenoemde ‘speciale autonomie’ geldt op bijna alle terreinen, behalve als het gaat om buitenlandse zaken, defensie, nationale veiligheid, monetaire en fiscale zaken en vrijheid van godsdienst. Daarnaast mag Atjeh 70 procent van de opbrengsten uit olie en gas houden.

De taak om de uitvoering van het akkoord te controleren, ligt in handen van de ongeveer tweehonderd buitenlandse waarnemers van de Aceh Monitoring Mission (AMM). De AMM zal als scheidsrechter optreden bij disputen over amnestieverlening, wetsveranderingen en verdere uitvoering van het akkoord.

Volgens de meeste analisten zullen ze daar hun handen meer dan vol aan hebben. Het akkoord laat ruimte voor verschillende interpretaties. Het is onduidelijk en zal waarschijnlijk leiden tot veel meningsverschillen, zegt Kristiadi. De bevoegdheden van de lokale overheid in Atjeh hadden beter gedefinieerd moeten worden. Het Huis van Afgevaardigden had daarover ook uitgebreider geraadpleegd moeten worden.

Anhar (één naam), een wetgever van de Ster Hervormingspartij in Atjeh, waarschuwt dat de gedeeltelijke autonomie na verloop van tijd kan uitmonden in een tweede Oost-Timor. Oost-Timor, voorheen de Indonesische provincie Timor Leste, stemde in 1999 in een door de Verenigde Naties gesteund referendum voor onafhankelijkheid.

Vertegenwoordigers van diverse partijen hebben deze week bij de regering aangedrongen op extra uitleg over het vredesakkoord. Wij zijn als volksvertegenwoordigers volledig uitgesloten bij de vredesbesprekingen, zei Aria Bima Prihastoto van de PDI-P in dagblad The Jakarta Post.

Terwijl de politieke discussie nog voortwoedt, hebben sommige rebellen hun schuilplaats in de jungle al verlaten. Inmiddels zijn ook al 1.300 militairen terug op Java, wat gezien wordt als een eerste, echte stap in de richting van vrede.

Hoewel Atjeh momenteel relatief veilig is, werd vorige week zondag een 32-jarige boer, een voormalige GAM-strijder, vermoord. Dat incident bewijst dat GAM en het leger geen van beiden volledige controle hebben over hun troepen en dat geweld nog steeds op de loer ligt in Atjeh. Een GAM-woordvoerder sloot niet uit dat de moord het werk is geweest van rebellen die wraak wilden nemen, omdat ze de man als verrader beschouwden.

Ongeorganiseerde leden van GAM en het Indonesische leger (TNI), en door de TNI gesteunde burgermilities, worden algemeen verantwoordelijk gehouden voor het mislukken van twee eerdere vredesakkoorden. Die werden getekend in mei 2001 en december 2002, maar hielden slechts een paar maanden stand.

De milities kunnen een groot probleem vormen, zegt Damien Kingsbury, directeur Internationale en Gemeenschapsontwikkeling van de Deakin Universiteit. Paragraaf 4.9 van het akkoord is eenzijdig door Jakarta gewijzigd, waardoor de milities in stand kunnen blijven. Dat is erg gevaarlijk. Het akkoord laat teveel ruimte voor het Indonesische leger en de politie om invloed in Atjeh te houden, aldus Kingsbury.

Aguswandi, onderzoeksleider van de Indonesische mensenrechtenorganisatie TAPOL, verwacht dat de ontbinding van GAM een lang en moeilijk traject zal worden. Voor echte vrede is het nodig om de harten en hoofden van de bevolking van Atjeh te winnen, zegt hij. Het uitvoeren van het akkoord is slechts een begin. (JS)