Vreemde soorten bedreigen ecosystemen

“Negentig procent van de mensen in Afrika is voor zijn bestaan direct afhankelijk van de natuur, zoals de biodiversiteit aan de kusten”, zegt Ahmed Djoghla, secretaris van de Conventie inzake Biologische Diversiteit (CBD). “Wereldwijd zijn 1,6 miljard mensen om te overleven afhankelijk van bossen.”
Vitale ecosystemen zijn nodig om de zorgen voor schone lucht en zuiver water en de productie van voedsel en vezels. “Biodiversiteit is het belangrijkste bezit van arme landen”, benadrukt Djoghlaf.
Vreemde soorten zijn dieren, planten, insecten en andere soorten die buiten hun natuurlijke leefomgeving zijn geïntroduceerd. Ze zijn een van de twee of drie belangrijkste oorzaken achter de huidige biodiversiteitcrisis.
Een op de vier zoogdieren staat momenteel op het punt uit te sterven. Van de 44.838 soorten die de International Union for Conservation of Nature (IUCN) catalogiseerde, dreigt 38 procent te verdwijnen. Momenteel sterft elke drie uur een soort uit. Bij tenminste 40 procent van alle dieren die uitsterven en waarvan de oorzaak bekend is, ligt die oorzaak bij de komst van vreemde soorten.

Concurrentie

De schaal waarop de biologische invasie plaatsvindt, is onvoorstelbaar. Nieuw-Zeeland heeft meer dan 20.000 nieuwe soorten geïntroduceerd, die concurreren met ongeveer 2.000 inheemse soorten. Veel vreemde planten kunnen niet overleven buiten tuinen of akkers van boeren, maar ongeveer 2.000 soorten hebben zich aangepast en concurreren daadwerkelijk met de inheemse soorten. Volgens onderzoekers zijn verschillende inheemse plantensoorten in Nieuw-Zeeland als gevolg daarvan uitgestorven. Het gaat om planten die niet buiten Nieuw-Zeeland voorkomen.
“De schaal waarop dit proces plaatsvindt, kent geen precedent in de geschiedenis van de aarde”, zegt Anthony Ricciardi, bioloog aan de McGill Universiteit in Montreal. “Een op de vijf soorten in de Canadese bossen is niet-inheems”, zegt hij. Op plaatselijk niveau lijkt het erop dat de biodiversiteit juist toeneemt, legt McGill uit. “Soms is dat ook zo. Maar op wereldwijde schaal zorgt deze verplaatsing van soorten ervoor dat de biodiversiteit afneemt. Toen de Nijlbaars werd uitgezet in het Victoriameer in Oost-Afrika, verdwenen er tussen honderd en honderdvijftig inheemse vissoorten.”

Verraderlijk

Er zijn veel vergelijkbare situaties, maar meestal leidt het schadelijke effect van de indringers niet direct tot het uitsterven van soorten. In plaats daarvan gaan de soorten concurreren bij het bemachtigen van voedsel, leefgebied en andere bronnen. De plaatselijke soorten worden daardoor teruggedrongen, maar ze blijven wel bestaan. Doordat het aantal dieren en planten per soort afneemt, kan een periode van ongunstig weer, een ziekte of een andere bedreigende situatie sneller fataal zijn voor een inheemse soort, zegt Ricciardi.
“Elke uitheemse soort heeft impact, maar meestal blijft die ongedocumenteerd. Ze zijn verraderlijk en vaak is hun impact subtiel.” Ongemerkt verspreiden uitheemse soorten zich vaak over een groot gebied. Ze passen zich aan aan de plaatselijke omstandigheden en veroorzaken pas jaren later grote problemen, doordat ze de ecosystemen waarin ze zich bevinden, uit balans brengen.

Klimaatverandering

Alle vreemde soorten tegenhouden is niet mogelijk. Wel kan er naartoe gewerkt worden om de belangrijkste potentiële probleemveroorzakers buiten de deur te houden. De meeste landen volgen die strategie al, door reizigers die hun land binnenkomen te vragen of ze vreemde planten, dieren of zaden bij zich hebben.
Australië, een land met een lange geschiedenis van problemen met uitheemse soorten zoals konijnen en de reuzenpad, eist dat bezoekers al hun verse voedsel en dier-, en plantenproducten bij de grens afgeven.
De klimaatverandering maakt het voor sommige soorten gemakkelijker om te gedijen in een nieuwe omgeving. Toen het westnijlvirus voor het eerst oversprong van Noord-Afrika naar New York, in 1999, stond dat los van het klimaat. Dat het virus in de regio kon overleven en zich verder noordwaarts verspreidde naar Canada, heeft te maken met de warmere winters in het gebied.