Vreemdelingenhaat geen verkiezingsthema in Zuid-Afrika

In mei vorig jaar was Zuid-Afrika het toneel van het zwaarste geweld tegen vreemdelingen dat het land ooit had meegemaakt. Vreemdelingenhaat is niet nieuw in Zuid-Afrika, maar niemand had de escalatie van vorig jaar verwacht. Er vielen 62 doden, terwijl tienduizenden migranten op de vlucht moesten. De aanvallen op migranten begonnen in Alexandra, een armenwijk bij Johannesburg, maar verspreidden zich daarna snel naar andere plaatsen in het land.
Zuid-Afrika oefent als rijkste land in de regio een grote aantrekkingskracht uit op mensen uit de buurlanden – de problemen met vreemdelingen in het land zullen dus allicht niet vanzelf verdwijnen. Toch maken de Zuid-Afrikaanse politici een grote boog om het onderwerp.

Marginaal thema

De partijen laten het afweten, oordeelt Tara Polzer, een onderzoeker van de Universiteit van Witwatersrand die rond migratie werkt. “Vreemdelingenhaat wordt gezien als een marginaal thema, iets waar maar weinig mensen in dit land mee te maken hebben. Volgens mij is dat helemaal fout. Het is jammer dat de politieke partijen de kans niet hebben aangegrepen die de verkiezingen bieden. Laten we hopen dat de mensen die aan de macht komen na de verkiezingen, de uitdaging aangaan.”
James Lorimer, de woordvoerder van de Democratische Alliantie, de grootste gevestigde oppositiepartij, reageert dat het thema wel degelijk aan bod komt in het partijprogramma. “Onze beleidsvoorstellen rond staatsburgerschap, migratie en binnenlandse zaken houdt er rekening mee. We vragen er aandacht voor. Als oppositiepartij kunnen we niet veel meer doen.”
Het ANC, de regeringspartij, wil geen commentaar kwijt. IPS kon wel praten met Joseph Mahajane, plaatsvervangend directeur Communicatie van het ministerie van Binnenlandse Zaken. “Wij reiken identiteitskaarten en vergunningen uit, maar daar houdt ons mandaat op. Als je hier de deur buiten stapt met je documenten in de hand, zit ons werk erop. We zeggen de mensen ‘ga en integreer je’.”

Gebrek aan bewijzen

Maar misschien kunnen andere overheidsinstanties wel meer doen. De daders van de geweldplegingen van mei 2008 vervolgen, bijvoorbeeld. Volgens het gerecht werden er 1627 mensen gearresteerd in verband met de aanvallen, maar er werden maar 469 zaken geopend en daarvan zijn er nog maar 105 afgerond. Slechts 70 mensen werden schuldig bevonden. Meer dan 200 aanklachten warden ingetrokken, meestal bij gebrek aan bewijzen.
Vluchtelingen als Godfrey Charamba zijn er niet over te spreken. “De politie heeft niets ondernomen. De daders die gearresteerd werden, werden alleen beschuldigd van lichte vergrijpen en niet van moord of poging tot moord. En de rechtszaken worden onder de mat geveegd.”
Veel migranten zijn bang. Peter Justice, een leraar uit Zimbabwe die nu als bewaker werkt, zegt dat hij zich alleen veilig voelt in de gebouwen van de Central Methodist Church in Johannesburg. De kerk vangt al jaren migranten op, en nu leven er ongeveer 3500 vreemdelingen. Justice werkte in Zuid-Afrika eerst voor een bouwbedrijf, maar daar werd hij vorig jaar aangevallen. “De Zoeloes konden ons niet als collega’s accepteren. We werden gedwongen te vertrekken.”
De halfslachtige reactie van de overheid en het uitblijven van maatregelen die de integratie van buitenlanders zouden verbeteren, doet de afwijzende houding tegenover vreemdelingen bij veel Zuid-Afrikanen voortbestaan. De media besteden er weinig aandacht aan, maar in verschillende delen van het land worden er nog altijd veel migranten het slachtoffer van geweldplegingen en roofovervallen.    
Migranten worden overigens niet alleen het slachtoffer van discriminatie door andere burgers en door werkgevers, die weten dat ze zich juridisch nauwelijks kunnen verweren. Buitenlanders die geen van de plaatselijke talen spreken, worden soms niet geholpen in ziekenhuizen. De politie pakt vaak vreemdelingen op zonder reden, om hen later gewoon weer vrij te laten. En het is een nachtmerrie om papieren te krijgen van het ministerie van Binnenlandse Zaken zonder ambtenaren om te kopen.