Waarom Bono de wereld niet zal redden

ONE, de organisatie voor ontwikkelingssamenwerking van zanger Bono van U2, berispte België omdat het te weinig zou doen om de hongersnood in Afrika te bestrijden. In een reactie schrijft Niels Van Paemel dat celebrity-activisten als Bono meer kwaad doen dan goed en dezelfde strategieën van machtsspelletjes, connecties, geld en beïnvloeden van media gebruiken als de regimes in ontwikkelingslanden waar ze kritiek op uiten.

  • World Economic Forum Bono op het Wereld Economisch Forum in Davos, januari 2011 World Economic Forum

De Ierse rockster Paul Hewson, beter bekend als Bono, is het prototype van de celebrity die zelf de handen uit de mouwen wil steken om iets te beteken binnen de internationale wereld van armoedebestrijding. Naast popster is hij ook nog eens icoon van de rechtvaardigheid, redder van de wereldvrede, verkoper van fairtradeproducten, aids-dokter en propagandist van de millenniumdoelstellingen.

Bono, de man die de groten der aarde tot zijn vriendenkring mag rekenen, heeft op zijn beurt een hele roedel celebrities achter zich kunnen scharen. Op deze manier bouwde hij de ‘superhighway between Africa and Hollywood’ . Een heuglijke bende die samen de rol op zich neemt om het gewone volk de ogen te openen en aan te zetten tot altruïstische vormen van ‘social entrepreneurship’. Vreemd dat deze figuren per se het voortouw van ontwikkelingshulp willen nemen, terwijl het helemaal geen experts zijn.

Toch worden deze wereldverbeteraars zodanig (meer dan experts) door de media en markt uitgespeeld, dat het een heuse side-industry is geworden. Wanneer daarenboven ook nog eens opportunisme in het spel komt, wordt het al helemaal gevaarlijk. Er wordt een simplistisch beeld geschetst dat een warm gevoel creëert, maar structureel niets aanraakt. Eenrichtingsverkeer, het idee van mondjes voeden, het zijn allemaal kenmerken van een discours dat armoede (al dan niet bewust) gaat vereenzelvigen met een beeld van passieve hulpeloosheid.

De rol van de media, die hebben bijgedragen tot een celebrity-cultuur die de lijn tussen politiek en entertainment helemaal vervaagd heeft, is hier niet onbelangrijk. Uiteraard hebben de celebrity-activisten al heel wat goede dingen gedaan, gaande van sensibiliseren tot het geven financiële steun. Maar een discours dat gedomineerd wordt door celebrities kent heel wat risico’s en valkuilen, waar nauwelijks nog wordt bij stilgestaan .

Hypocrisie

Net zoals de Rolling Stones dat deden in ’71, is de band U2 omwille van het financieel gunstige klimaat voor artiesten ondertussen ook neergestreken in Amsterdam. Dat men Bono en zijn kompanen quasi nooit zal aantreffen in hun pand aan de Amsterdamse grachten staat buiten kijf. Het gaat slechts om een brievenbusconstructie, die dient om de (hogere) Ierse belastingen te kunnen ontwijken.

Met veel tam-tam pretendeert de zelfgeproclameerde wereldverbeteraar, die Bono toch wel is, dat hij het goed voorheeft met de wereld en bereid is om te vechten tegen onrecht. Nochtans zijn het onder andere mensen zoals hij die Ierland in een financiële put hebben gegooid, en wier hypocrisie nauwelijks wordt opgemerkt. Dat minder gegoeden in Ierland de rekening moeten betalen die superrijken à la Bono schaamteloos ontwijken om toch maar niet een deeltje van hun imperium te moeten afstaan, is dat dan geen onrecht?

Dat die miljoenen dat ze winnen door naar Amsterdam te trekken (volgens schattingen oplopend tot 25 miljoen pond) rechtstreeks uit bezuinigingen op het Ierse onderwijs of uit het budget voor ontwikkelingssamenwerking (jawel) komen, is dat ook geen onrecht? Nuja, ze hebben tenslotte ook maar ‘one life’ en ze kunnen er een Bono-schooltje in Afrika voor bouwen, de helden.

Maar het wordt nog erger Zo is recentelijk gebleken dat de non-profit organisatie ONE (of is het ON€?), slechts 1,2% van het ingezamelde geld rechtstreeks schenkt aan goede doelen. Uit onderzoek blijkt dat: “Van de twaalf miljoen euro ontvangen in 2008 ging slechts 137.000 euro naar goede doelen. Zes miljoen ging uit naar personeelskosten. Wat neerkomt op een goede 50.000 euro aan loon op jaarbasis voor elk personeelslid. Of zo u wilt, een goede 4.167 euro per maand per personeelslid. Blijft nog een goede 5.863.000 euro over die aan marketing en imagebuilding werd besteed.”

Macht en media

De nieuwsindustrie is met de jaren steeds competitiever geworden. Journalisten en reporters moeten gelezen worden, en het is nu eenmaal een feit dat acteurs, atleten en entertainers voor betere lees- en kijkcijfers zorgen. Zeker in regio’s waar politiekers en experts het verkorven hebben bij de publieke opinie (het is dan ook crisis), gaan celebrities een steeds prominentere rol innemen.

Om de nodige media-aandacht te krijgen stuurde ONE daarenboven ook nog promopakketten naar verschillende journalisten, met daarin onder andere koffie van Starbucks (12 euro), een Moleskine notaboek (12 euro), een herbruikbare waterfles (17 euro), koekjes en twee pennen. Bijgevoegde boodschap: “Poverty-stricken African kids live on less than $1.25 a day — about the cost of the cookie in this box“ . Dergelijke zaken doen een mens toch vragen stellen bij de gevolgen van de macht van bepaalde figuren, ook al blijft deze politieke macht relatief.

Dit alles geeft celebrities een grote macht, dat heel wat valkuilen kent. De fascinatie voor barmhartige celebrities draagt het risico mee dat politieke discours oppervlakkiger dreigen te worden, met minder inhoudelijk debat tot gevolg. Zeker in de Verenigde Staten hebben celebrities al voor circustoestanden gezorgd binnen de politiek.

Meer en meer wordt ontwikkelingssamenwerking iets gezien van publieke vertoningen. Wanneer journalisten meer geïnteresseerd zijn in sensationele quotes en holle, makkelijk verstaanbare slogans, is echte kennis niet noodzakelijk. Zo werden Bono en Bob Geldof op een G8-top verwelkomd als staatshoofden, hadden ze meetings met Tony Blair, Angela Merkel, George Bush en Koffi Annan.

De attractie van celebrities naar hoogste politieke niveau toe is tweezijdig. G8-leiders vinden populistische erkenning en legimiteit in bekende geëngageerde figuren, terwijl de celebrities in de G8 toegang vinden tot de meest machtigen der aarde, met als doel hun activistische agenda en zichzelf in de spotlights te zetten. Zo zien we politici die nood hebben aan een celebrity-status na een legitimiteitscrisis, en celebrities die pogen politiekers te worden door meteen 5 stappen over te slaan.

Besluit

Hier schuilt volgens mij de grootste paradox (die ik bewust even uitvergroot om mijn punt duidelijk te maken): dat celebrities à la Bono bepaalde zaken proberen forceren op politiek niveau en kritiek geven op overheden waar bureaucratische regeltjes en corruptie een effectieve en efficiënte hulpverlening tegenwerken. Ze vinden het niet kunnen dat in derde wereldlanden de elite zichzelf in stand houdt via machtspelletjes en het beïnvloeden van de media, en dat connecties en geld belangrijker zijn dan competentie en ervaring. Helaas zijn vele van deze kenmerken ook bij hen terug te vinden.

Door hun mediageilheid, gebrek aan zelfkritiek en het hebben van geld, macht en vele connecties kunnen ze invloed uitoefenen op het hele ontwikkelingsdenken vanuit de publieke opinie, met simplistische en onvolledige beeldvorming tot gevolg. Dat er binnen de sector meer competente, ervaren deskundigen zijn doet er niet veel toe. Hun saaie, gematigde verhalen die vertellen over Afrikanen die zelf in staat tot actie, dat hoort toch niemand graag?

Op deze manier kunnen Bono en konsoorten meer kwaad dan goed doen, onafhankelijk van de goede bedoelingen. Meer mondjesvoedende hulp gaat het initiatief van individuen eerder verlammen dan voor empowering te zorgen, en dreigt mensen te laten verdrinken in een sfeer van aangeleerde hulpeloosheid.

Een kop uit Time-Magazine, maart dit jaar: “Can Bono save the world?”. Laten we hopen dat het nooit zover hoeft te komen. Daarom, beste schoenmaker, blijf je best bij je leest… een nieuwe overgearrangeerde plaat misschien?

Niels Van Paemel studeerde Conflict and Development aan de Universiteit Gent

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.