Wapenexport vanuit België

Drie gewesten, hoeveel wetten?

Sinds juli 2003 zijn Vlaanderen, Brussel en Wallonië elk afzonderlijk bevoegd om vergunningen voor wapenexport af te leveren. In de eerste helft van 2005 heeft Vlaanderen voor 132 miljoen euro wapens uitgevoerd en voor 15 miljoen euro doorgevoerd. In de tweede helft van 2005 daalden die aantallen tot 18 miljoen en 1,8 miljoen euro.
‘Een verklaring voor die daling hebben we niet’, zegt Paul Corbeels, Moermans adviseur voor wapenexport. ‘Het staat wel vast dat de Vlaamse wapenexport sinds 2003 stelselmatig terugloopt.’ Op vlak van rapportering krijgt Moerman schouderklopjes van Groen! en Spirit. ‘Minister Moerman levert niet enkel de verplichte halfjaarlijkse en jaarlijkse verslagen stipt af, maar publiceert ook elke maand op de website www.vlaanderen.be een overzicht van de afgeleverde vergunningen’, zegt Vlaams parlementslid Eloi Glorieux (Groen!). ‘Dat verdient een pluim. Bovendien zijn de halfjaarlijkse verslagen veel gedetailleerder dan vroeger. Met name het soort materieel voor export wordt specifieker beschreven. Maar het kan nog transparanter. Ook de namen van de leveranciers en de kopers zouden vermeld moeten worden.’
De Brusselse regering publiceert ‘binnen enkele maanden’ het tweede zesmaandelijkse rapport over 2005. Minister Vanhengel heeft zijn administratie de opdracht gegeven om te onderzoeken of de rapportage even gedetailleerd kan als in Vlaanderen -voorlopig is dat nog niet het geval. In de eerste helft van 2005 heeft Brussel voor 9.638.488 euro wapens uitgevoerd. Vanhengel: ‘De licenties die wij verstrekken betreffen vooral transacties van wapenhandelaars. Op SABCA en Tessenderlo Chemie na hebben wij geen industrie die in wapens of goederen voor tweeërlei gebruik actief is.’ In juli 2005 weigerde Vanhengel voor de eerste keer een aanvraag voor een licentie. SNC Lavalin kreeg geen vergunning voor de uitvoer van een fosforzuurproductie-eenheid naar Iran ‘omdat Iran deze producten zou kunnen aanwenden bij de ontwikkeling van nucleaire wapens’.
Wallonië ë ten slotte huppelt wat achter op het vlak van rapportage. Eind januari heeft Di Rupo het jaarlijks verslag over 2004 aan het parlement voorgelegd. Wallonië heeft in die periode 618 exportlicenties voor wapens afgeleverd, goed voor een bedrag van 413.114.005 euro. Voor de doorvoer van wapens zijn 28 licenties toegekend, goed voor 19.813.562 euro. Woordvoerder Bayet: ‘In 2004 heeft Wallonië 30 procent minder wapens geëxporteerd dan in 2002.
Zowat 1 procent van de aanvragen zijn geweigerd en daarmee bevinden we ons exact in de Europese middenmoot.’ Het jaarlijks verslag van Wallonië is opvallend minder gedetailleerd dan het Vlaamse: noch de landen van bestemming, noch het soort materiaal worden vermeld. Bayet: ‘Als we het soort materiaal zouden vermelden, zou onmiddellijk duidelijk zijn welk bedrijf het heeft geproduceerd. En in de wet van 1991 staat dat we erover moeten waken geen informatie mee te delen die de ondernemingen schade berokkent.’ De halfjaarlijkse verslagen zijn enkel bestemd voor parlementsleden, het grote publiek krijgt geen inzage.

Strengere wetgeving

Voor het toekennen van exportvergunningen baseren de drie gewesten zich op de bestaande federale wapenwet van 1991. Twee jaar na de regionalisering maakt Vlaanderen nu werk van een eigen regelgeving. ‘Binnen een paar maanden zal minister Moerman het ontwerp van een Vlaams wapendecreet voorleggen aan de ministerraad’, zegt woordvoerster Annemie Nijs. ‘Over de inhoud kan de minister nog niet communiceren omdat de contouren nog niet helemaal duidelijk zijn.’
Als het aan Moermans coalitiepartner Spirit ligt, zal het nieuwe decreet strenger zijn dan de bestaande wet of niet zijn. ‘Wij aanvaarden geen enkele stap achteruit’, zegt Vlaams parlementslid Jan Roegiers (Spirit). Hij wil dat de EU-Gedragscode voor wapenuitvoer letterlijk in het decreet opgenomen wordt en wijst ook op de rol die het pas opgerichte Vlaams Vredesinstituut moet spelen in de toekenning van exportvergunningen. ‘Het Vredesinstituut is voor mij de belangrijkste speler om te oordelen over de ethische dimensie van de wapenexport. Wanneer de minister een negatief advies van het Vredesinstituut niet volgt, dan moet ook het parlement zijn zeg kunnen doen.’
Eloi Glorieux heeft een voorstel voor een nieuw wapendecreet ingediend. Glorieux pleit ervoor om de zogenaamde “catch all” clausule zeker te behouden. Die clausule slaat op de export van alle goederen die zowel in de civiele als in de militaire sector kunnen gebruikt worden. ‘Als een product zowel in de civiele als militaire sector kan gebruikt worden, moet er sowieso een vergunning afgeleverd worden. Verder voorzie ik in mijn voorstel ook het vorderingsrecht van vredesorganisaties. Zij moeten bij het gerecht twijfelachtige exportvergunningen kunnen aanvechten.’
Glorieux hamert er op dat de Europese Gedragscode niet alleen ingeschreven maar ook toegepast moet worden. ‘In de code staat dat exportvergunningen niet verleend mogen worden wanneer er een duidelijk risico bestaat dat het ontvangende land het materieel voor agressie tegen een ander land gebruikt of er territoriale aanspraken kracht mee wil bijzetten. Toch heeft Moerman in 2005 vergunningen afgeleverd voor de Verenigde Staten, India, Pakistan en Iran.’
De Waalse en Brusselse gewestregeringen plannen geen nieuwe regelgeving voor wapenexport. ‘We hebben geen signalen opgevangen, van het parlement noch van belangengroepen, die er ons zouden toe aanzetten om de wetgeving in het Brussels Gewest te wijzigen’, zegt Brussels minister Guy Vanhengel (VLD), bevoegd voor wapenexport. Vanhengel benadrukt dat de wapenwet van 1991 tot de strengste in Europa behoort en nog in 2003 is aangepast. ‘In Wallonië zijn twee administratieve diensten opgericht die elk afzonderlijk de vergunningsaanvragen beoordelen’, zegt Hugues Bayet, woordvoerder van Waals minister-president Elio Di Rupo (PS), die bevoegd is voor het wapendossier. ‘Daarnaast is er ook een adviescommissie in het leven geroepen en worden een aantal clausules uit de wet -zoals de “catch all”- zeer strikt geïnterpreteerd. Als in de toekomst zou blijken dat de wapenwet van 1991 verbeterd moet worden, zal de Waalse regering dat ook doen.’

Criminelen, paramilitairen en rebellen

Volgens de Belgische wapenwet van 5 augustus 1991 mogen Belgische wapens niet worden doorverkocht door het land van eindbestemming. ‘De wet wordt niet correct toegepast. Verschillende voorbeelden bewijzen dat’, zegt Bart Horemans van Pax Christi Vlaanderen. ‘In 1998 heeft FN honderd mitrailleurs van het type P90 geleverd aan Jordanië, bestemd voor speciale troepen die de koninklijke familie beschermen. Via de Zwitserse firma Thomet et Brugger zijn de P90’s uiteindelijk in Nederland beland. Van daaruit zijn ze doorverkocht aan wapenhandelaars en particulieren in Finland, Zwitserland, Nederland en België. Vier van de “Jordaanse” P90’s zijn in september 1999 aangetroffen in een wapendepot van M. Kok, een handelaar in drugs en wapens die in Nederland opgesloten zit.’
Horemans noemt nog andere voorbeelden: Belgische wapens die in 1991 aan Saudi-Arabië zijn geleverd maar enkele jaren later in het gebied van de Grote Meren opdoken, en Belgische FAL-geweren met merkteken van het Venezolaanse leger die zijn aangetroffen bij Colombiaanse paramilitairen (AUC) en FARC-strijders. Horemans: ‘Als het land van eindbestemming de wapens toch doorvoert, zou België bijvoorbeeld economische sancties kunnen opleggen. Maar in de huidige Belgische wetgeving zijn geen sancties voorzien. Het nieuwe Vlaamse wapendecreet zou zo een sanctioneringmechanisme moeten hebben.’ Daarnaast pleit Horemans ook voor betere controle. ‘Het lijkt me logisch dat je af en toe controleert wat er gebeurt. De wapenhandel wordt minder gecontroleerd dan reguliere goederen, dat is toch wel opvallend.’ (