Washington wil banden met Indonesisch leger aanhalen

Volgens medewerkers van het Amerikaanse parlement die vorige week werden benaderd door de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Condoleezza Rice, zal het ministerie binnenkort de ‘verzekering’ geven dat de TNI volledige medewerking verleent aan een onderzoek naar de moord op twee Amerikaanse onderwijzers op West-Papoea in 1982. Amerika stelt die medewerking als voorwaarde om de TNI weer toe te laten in het militaire hulp- en trainingsprogramma IMET.

Indonesië werd in 1992 uit IMET gezet nadat militairen meer dan honderd vreedzame demonstranten op Oost-Timor hadden vermoord. Zodra zekerheid bestaat over de medewerking van de TNI, komt Indonesië in aanmerking voor 600.000 dollar om te participeren in IMET. Het ministerie van Buitenlandse Zaken bevestigde gisteren (maandag) dat de zaak in onderzoek is.

Vanuit het Pentagon wordt om strategische redenen al lang aangedrongen op deze stap. Die zou betekenen dat nog slechts één door het Congres opgelegde sanctie van toepassing blijft, namelijk een verbod op de verkoop van dodelijke militaire wapens aan de TNI. Die sanctie werd in 1999 opgelegd nadat door het leger gesteunde milities honderden Oost-Timorezen vermoordden nadat zij in grote meerderheid voor onafhankelijkheid hadden gestemd.

Mensenrechtenactivisten noemen de zet van de Amerikaanse regering voorbarig en kortzichtig. Het bedrag dat Indonesië krijgt voor IMET mag dan klein zijn, maar de symbolische waard is groot, zegt John Miller, woordvoerder van het Oost-Timor Actienetwerk (ETAN). Het Indonesische leger zal herstel van IMET zien als steun voor de gebruikelijke gang van zaken in zijn gelederen, zegt Miller. Dat zijn volgens hem niets minder dan grove schendingen van de mensenrechten en straffeloosheid. Miller rekent daartoe ook de huidige pogingen van het Indonesische leger om de hulpverlening in de door de tsunami getroffen provincie Atjeh te manipuleren.

Ook Edward McWilliams, tussen 1996 en 1999 hoofd van de politieke afdeling van de Amerikaanse ambassade in Jakarta, is kritisch over de Amerikaanse toenadering tot de TNI. Je kunt daaruit concluderen dat Amerika niet langer geïnteresseerd is in een werkelijke hervorming van het Indonesische leger, zegt hij. Dat is een tragische vergissing, zowel als het gaat om onze relatie met het leger als onze relatie tot het Indonesische volk.

Maatschappelijke groeperingen in Indonesië hebben de stopzetting van de Amerikaanse steun juist verwelkomd, zegt McWilliams. Zij zullen zich hierdoor in de steek gelaten voelen. De ban van IMET heeft een grote symbolische waarde en is erg belangrijk in de dialoog tussen Washington en het leger.

De regering-Bush wil al lange tijd de militaire banden met Indonesië volledig herstellen. Indonesië is het grootste moslimland ter wereld en ligt, ook met het oog op de strijd tegen het terrorisme, in een strategisch belangrijk gebied. Dat het herstel tot nu toe uitbleef, komt omdat het Amerikaanse parlement militaire steun alleen wil goedkeuren als het Indonesische leger meer respect toont voor de mensenrechten.

Na de aanslagen van 11 september 2001 is de Amerikaanse regering er echter in geslaagd de voorwaarden die het Congres stelt, af te zwakken. Tegelijkertijd werden een aantal nieuwe kanalen voor hulp aangeboord, waardoor de huidige sancties omzeild kunnen worden. Zo werd in het kader van de strijd tegen het terrorisme een paar miljoen dollar voor militaire training overgemaakt en werden er tientallen gezamenlijke militaire oefeningen gehouden.

De VS namen na de tsunami van 26 december actief deel aan de hulpoperatie in Atjeh. De samenwerking tussen de Amerikaanse en Indonesische strijdkrachten werd in januari door vice-minister van Defensie Paul Wolfowitz, die begin jaren tachtig ambassadeur in Indonesië was, aangevoerd als een andere reden om de banden aan te halen. Als we het contact stopzetten, dan verergert dat de problemen alleen maar, zei hij. Ook het feit dat Indonesië met de huidige president, generaal Susilo Bambang Yudhoyono, zijn eerste direct gekozen president heeft, maakt het volgens hem een opportuun moment om IMET te herzien.

De meeste critici beschouwen Yudhoyono en zijn minister van Defensie, Juwono Sudarsono, als hervormers die het leger willen professionaliseren. Zo’n hervorming is volgens hen echter moeilijk te sturen, aangezien het Indonesische leger sinds 1958 enorme macht heeft. Juwono zei zelf onlangs in een interview met de New York Times dat het leger de eigenlijke macht bezit in Indonesië.

Hoewel het Indonesische leger veel goed werk verricht bij de hulp aan de slachtoffers van de tsunami, komen ook hardnekkige berichten naar buiten over machtsmisbruik. Het gaat dan om acties tegen rebellen in Atjeh, die een staakt-het-vuren hadden afgekondigd. Er is ook sprake van militaire acties tegen activisten in Atjeh; verder zouden slachtoffers van de tsunami gedwongen worden in vluchtelingenkampen te blijven. Op die manier zou het leger proberen zijn greep op Atjeh te verstevigen. (JS/PD)