“Wat we doen heeft politieke implicaties”

Nogal wat mensen zijn ervan overtuigd dat de Fethullah Gülenbeweging wel degelijk politieke invloed uitoefent.
Kerim Balci: De Fethullah Gülenbeweging is een apolitieke, sociaal-economische beweging die streeft naar een betere en gelijke samenleving. We beogen verandering van de sociale samenleving, maar zeker niet via de politieke weg. Wel via onderwijs en door de economie te stimuleren.

Economie moet een hefboom zijn voor veranderingen in de sociale samenleving?
Kerim Balci: Via de handelsbrug van Tuskon (de federatie van Turkse zakenmannen en industriëlen, verbonden aan de Gülenbeweging, td), verleggen we onrechtstreeks politieke lijnen. Wanneer Turkije beslist om tien ambassades in Sub-Sahara Afrika te openen, is dat een gevolg van de handelsrelaties van Tuskon en zijn pioniers met Afrikaanse landen. Tien jaar geleden was er simpelweg geen handel tussen Turkije en Afrika.
 Nog een voorbeeld is de Abantconferentie die in februari in het Noord-Iraakse Erbil plaatsvond. Abdullah Gül die daar aanwezig was, heeft daar een opmerkelijke politieke opening gemaakt door voor het eerst de term “Koerdische regio” te gebruiken. Dat zijn historische woorden, die niet werden ingefluisterd door Abantleden. Wij hebben wel het spreekgestoelte gegeven. Wat we doen is dus –nogmaals- niet politiek, maar heeft wel politieke implicaties.

Juist daardoor wekt de beweging veel argwaan. De beweging zou infiltreren in de politiek, en ook bij de veiligheidsdiensten, en zo meer leden en macht werven.
Kerim Balci: We hebben een uitgebreid onderwijsnetwerk. Jaarlijks studeren daarbinnen 50.000 studenten af, mensen die gewonnen zijn voor de ideeën van Fethullah Gülen. Het is onvermijdelijk dat sommigen van hen op politieke of andere bureaucratische posten terechtkomen.
 We spreken mensen aan over de spirituele ideeën van Fethullah Gülen maar we dringen niets op. Het is toch normaal dat je mensen probeert te winnen voor de zaak waarin je gelooft.
 We worden verdacht van honderd en één dingen, en de ene complottheorie klinkt nog absurder dan de andere. We zouden rechtstreekse telefoonlijnen met het CIA-hoofdkwartier hebben? We werden al genoemd als een geheim vennootschap van de Iraanse president, of als één van de 33.000 kerken van de paus.

Waarom zijn jullie zo gebrand op modernisme?
Kerim Balci: Dat is het gevolg van een genetische kwestie, die teruggaat op een diepgeworteld minderwaardigheidscomplex, niet alleen van Turkije, maar van de hele moslimwereld. Al 200 jaar vragen we ons af hoe we in hemelsnaam uit dat achtertuintje van het Westen geraken. Zeker in de jaren 1980 zat dat complex vastgespijkerd in onze ziel: we dachten dat het onze lotsbestemming was om minder te zijn. Vooruitgang was volgens ons voorbehouden voor het Westen en Israël. “Terwijl de westerlingen op de maan landen, gaan wij nog steeds te voet op reis”, dachten we.
 Het was Fethullah Gülen die ons uit dat denken haalde, door te focussen op het belang van onderwijs en ondernemerschap, met een extra inzet op wiskunde en wetenschappen. Op een gegeven moment kreeg hij een school in Izmir zover dat ze een internationale wiskunde-olympiade won. Dat leverde het bewijs dat het anders kon.
 We zijn er nog niet. Net die complottheorieën tegen onze beweging bewijzen dat we nog niet genoeg zelfvertrouwen hebben. Het feit dat een Turkse groep er in slaagt om 500 scholen met succes op te richten in het buitenland, drijft mensen automatisch tot ongelovige reacties. “Dat kan een gemiddelde moslim of Turk niet zonder een geheime alliantie met een of andere supermacht.”

Die scholen bevonden zich oorspronkelijk vooral in Centraal-Aziatische landen waar grote Turkse gemeenschappen wonen. Zijn jullie neo-Ottomanen?
Kerim Balci: Tijdens de val van de Sovjet-Unie deden we vanuit de beweging beroep op de etnische solidariteit om de Turks-Ottomaanse mensen in Centraal-Azië te helpen. Je kan dat vertalen als neo-Ottomaans, maar je moet dat in een tijdsgeest en een politieke context zien. Ik ben zelf van een andere generatie.
Ik zou nooit de term neo-Ottomaans gebruiken wegens te politiek beladen en te nationalistisch.
Bovendien, het zogenaamde Ottomaanse rijk is een gelimiteerd product en wij kijken naar de hele wereld. Als we hier klaar zijn, gaan we naar Mars. Laat het duidelijk zijn: we houden niet van grenzen, die zullen alleen maar meer en meer hun betekenis verliezen.

Nog een kritiek: jullie worden irritant “goed” bevonden, Fethullahci uiten geen rechtstreekse kritiek, vermijden angstvallig controverses.
Kerim Balci: (lacht). We hebben ons inderdaad al afgevraagd hoe we van dat softe imago af kunnen geraken zonder onze houding van neutraliteit op te geven. Dus ja, die critici hebben -wat mij betreft- gelijk: de beweging is te goed.
Ik leerde zelf twee cruciale dingen toen ik geïntroduceerd werd in het gedachtegoed van Fethullah Gülen. Ten eerste: doe je best om van deze wereld een betere plek te maken. Ten tweede: geef niet om deze wereld. Ik wil deze wereld verbeteren, niet om deze plek zelf maar omwille van de andere wereld.
Het is een kwestie van betere voorwaarden te creëren in dit tussenstadion naar de andere wereld. En juist omdat deze plek er niet toe doet, moet je proberen een goed arrangement te bekomen door te knikken tegen mensen met wie je het oneens bent.
 
Dat is een paradox volgens het humanistisch-liberale denken.
Kerim Balci: Wij zijn geen antropocentrische of deocentrische humanisten. In feite zijn we zelfs geen humanisten.
Dit (wijst naar een suikerklontje) bekijk jij wellicht als een zielloos object. Fethullah Gülen bekijkt het als een goddelijke creatie. Fethullah Gülen kan huilen met een gevallen blad, omdat het niet meer aan de boom hangt, of om de schoonheid ervan. Ook de mens is een creatie van God.
Als God het nodig vond om te diversifiëren en groepen met verschillende levensbeschouwingen te creëren, dan kunnen wij daar alleen maar in meegaan.

Zijn er taboes in de beweging?
Kerim Balci: We zijn een religieuze beweging, geënt op de islam. Een rode lijn in de islam is een rode lijn in de beweging. Er bestaan geen geschreven regels, ook niet voor de kernleden over bijvoorbeeld alcohol, sigaretten. Maar het is wel zo dat niemand drinkt. Dat geldt ook voor polygamie: we kunnen het niet verbieden, maar niemand van de kernleden is polygaam.
Er bestaat één ongeschreven wet: het is verboden om betrokken te geraken bij politieke activiteiten in naam van de beweging.

Is homoseksualiteit bespreekbaar?
Kerim Balci: Homoseksualiteit is een heel gevoelig onderwerp in de Turkse samenleving, en als een heterogene beweging weerspiegelen wij die samenleving. 
Dus nee, niet iedereen heeft meteen een open en liberale kijk op homoseksualiteit. Anderzijds zijn we een jonge beweging. We hebben het thema van homoseksualiteit opgepikt sinds ongeveer vijf jaar. Niet alleen heeft Zaman al een aantal keer homofobie op de agenda gezet, maar we hebben het onderwerp ook via discussielessen in de scholen geïntroduceerd.

Hoe staan jullie tegenover creationisme?
Kerim Balci: Creationisme hoeft als levensbeschouwelijke verklaring niet lijnrecht tegen de wetenschappelijke verklaring van het darwinisme te staan. Creationisten gaan ervan uit dat er een oercreatie nodig was om de evolutie toe te laten.
Volgens de scheppingstheorie creëerde God onze voorouders Adam en Eva. Tegelijk is het best mogelijk dat God ook schepsels creëerde die identiek zijn aan apen en mensen. Dat leidde een wetenschapper zoals Darwin naar theorieën en besluiten over de evolutieleer. Er is het wetenschappelijke feit dat de skeletten van dierlijke wezens overeenkwamen met die van de mens. Voor Darwin waren dat onze voorvaderen.
Vanuit het creationisme is er respect voor het darwinisme als wetenschap. Maar er zijn wel degelijk problemen met de houding van harde darwinisten, die niet verdragen dat andere beschouwelijke theorieën mogelijk kunnen zijn. Ze bekijken darwinisme niet langer als een wetenschap maar door een fundamentalistische bril, als een religie.


Turkije, de opmars van de Fethullah Gülenbeweging, MO* 64, mei 2009.