'We bevinden ons aan de vooravond van een revolutie'

‘De toekomst waarvoor we nu de fundamenten leggen, zal er totaal anders uitzien dan de wereld van vandaag. We hebben daarom dringend nood aan een nieuwe, gemeenschappelijke visie om cruciale beslissingen te kunnen nemen’, aldus deze Ierse ecologiste.

  • European Environment Agency Jacqueline McGlade European Environment Agency

Het Europese Milieu Agentschap (EEA) is eigenlijk één grote databank die het Europese landschap  in kaart brengt en systematiseert. Het noteert wijzigingen in landschappen en in het gebruik van de openbare ruimte, de groeiende verstedelijking, allerhande demografische evoluties. Met zijn immense gegevensbank is het EEA de drijvende kracht achter het Europese Milieubeleid.

Op basis van deze gesystematiseerde gegevens levert het agentschap immers beleidsadviezen aan politieke instanties op Europees of nationaal vlak. Daarnaast maakt het agentschap ook werk van het digitaal beschikbaar maken van deze informatie voor het publiek. Zo kan iedereen op de website van het EEA het ozonweb raadplegen, dat elke zes uur het ozongehalte opmeet in de verschillende steden in Europa.
In het voorjaar werd ook WISE gelanceerd, het Europese informatienetwerk over de toestand van het water. McGlade : ‘Wij gaan absoluut voor een real-time dataverzameling voor real-time besluitvorming. Uiteindelijk willen we het globale met het lokale te verbinden en de 415 miljoen EU-burgers betrekken bij het ontwerpen van een duurzame toekomst. Europees milieubeleid gaat tenslotte over het uitbouwen van een thuis voor iedereen.’

Hoe verzamelt u die gigantische hoeveelheid gegevens?
Jacqueline McGlade: We krijgen informatie via een netwerk van meer dan 350 organisaties, verspreid over 32 landen. De technieken variëren van satellietobservaties tot inventarisaties door vrijwilligers die tot hun knieën in de modder staan om watermonsters te verzamelen. Met dat materiaal worden rapporten, beleidsevaluaties, technische analyses, modellen en scenario’s geproduceerd voor de Europese Commissie, het Europees Parlement, de lidstaten, internationale organisaties en de civiele samenleving. Wij brengen de feiten in kaart, opdat anderen –het beleid, de burgers, organisaties– tot actie zouden overgaan.

Welke trends haalt het EEA uit die berg feiten?
Jacqueline McGlade: Sinds 1994, toen het EEA werd opgericht, publiceren wij geregeld rapporten over de toestand van het milieu in Europa. Als ik terugblik op al die jaren zie ik verschillende zorgwekkende trends: de toenemende verstedelijking en het platteland dat leegloopt, de klimaatwijziging, de trage vorderingen in het beheersen van onze energiebehoeften, de vervuiling waaraan mensen worden blootgesteld. Dat laatste blijft een enorm, maar onderschat probleem.

Per jaar verliest Europa 200 miljoen werkdagen door ziektes die te maken hebben met luchtverontreiniging. Een laatste trieste trend is het feit dat we zowat alle natuurlijke rijkdommen aan een hels tempo uitputten. Er zijn zeer ernstige aanwijzingen dat de waterreservoirs, de lucht, de bossen, de biodiversiteit van flora en fauna op planetaire schaal in gevaar zijn. Onze gigantische voetafdruk en het overmatige beslag dat met name het rijke, geïndustrialiseerde deel van de wereld op de biocapaciteit van de planeet legt, vormen een immens probleem. Het consumptieniveau van de gemiddelde Europeaan is weliswaar maar de helft van dat van de VS, maar het is dubbel zo hoog als dat van mensen in Brazilië, India of China.

Gaat het echt zo slecht met ons milieu?
Jacqueline McGlade: Als we onze gegevens vertalen in landkaarten, dan zie je meteen hoe bijvoorbeeld het platteland wordt opgegeten door de verstedelijking. Ierland wordt op de toeristische markt nog altijd verkocht als een groen eiland, maar de economische expansie van de voorbije jaren vreet aan de groene weiden. Woon- en industriegebieden worden met elkaar verbonden, wegen en luchthavens worden in sneltempo aangelegd en uiteindelijk krijg je een gefragmenteerd landschap dat steeds meer op België –het meest gefragmenteerde land van Europa– gaat lijken. Over heel het Europese grondgebied zien we een degradatie van de ecosystemen.

Visbestanden sterven uit, watervoorraden raken uitgeput. Dat heeft ongetwijfeld zijn consequenties voor onze landbouw en voedselvoorziening. In Oost-Europa wordt op grote schaal ontbost voor de productie van biomassa. Het platteland wordt overal verlaten. Zelfs de Donaudelta, één van de schatkamers van Europa’s biodiversiteit, loopt steeds meer gevaar. De Donau is bijna 3000 km lang en stroomt door tien landen.

Aan haar monding in de Zwarte Zee waaiert ze uit in één van de meest uitgestrekte overstromingsgebieden van de wereld, met een immens reservoir van rietbedden, bossen, duinen en meren. In totaal zijn er in deze regio 5500 soorten flora en fauna geregistreerd. In dit reservaat wonen 15.000 mensen, die overleven op basis van deze natuurlijke rijkdom. Hoe kwetsbaar mensen en natuur zijn, bleek met de giframp van 2000, waarbij de Donau over meer dan 2000 km door cyanide vergiftigd werd. De voortschrijdende klimaatwijziging is een andere bedreiging voor de biodiversiteit in de Donaudelta.

Kunnen mensen zich nog individueel onttrekken aan deze bedreiging?
Jacqueline McGlade: Vluchten kan niet meer. Zelfs de meest afgelegen gebieden delen in de vervuiling. Begin dit jaar bezocht ik de Noordpool, een uniek natuurgebied dat vandaag bedreigd wordt door de klimaatwijziging, maar ook door industriële activiteiten en infrastructuurprojecten. Die hebben een geweldige impact op de verdeling van de ruimte, de beschikbaarheid van het wild en de gezondheid van de mensen. In de poolgebieden stellen we ook vast dat sommige hardnekkige chemische stoffen daar meer voorkomen dan in de regio’s waar ze gebruikt worden. De moedermelk van de Inuït werd daardoor een gevaarlijk goedje, ook al verbruiken de Inuït zelf nauwelijks DDT of PCB’s. En dan is er nog de vraag welke ecosystemen er door de opwarming van de aarde tevoorschijn gaan komen van onder de ijskap. Het is de eerste keer in de menselijke beschaving dat we zoiets meemaken.

Zijn overheden zich bewust van de enorme uitdagingen?

Jacqueline McGlade: De meeste beleidmakers blijven ons in de richting van economische groei duwen. Ze mikken bijna uitsluitend op het Bruto Nationaal Product en verwaarlozen criteria zoals de sociale verworteling in de lokale gemeenschap, de gezondheid van mensen of de voldoening en levensvreugde die men ervaart. Nochtans moet een gemeenschap het hele plaatje in kaart brengen en duidelijk bepalen welke prijs men bereid is te betalen voor de gekozen levensstijl. Het gaat niet alleen over geldelijk inkomen, maar ook over zelfwaarde, over de manier waarop we onszelf zien. Concreet: er zijn miljoenen straatkinderen in de wereld: zijn we werkelijk bereid die menselijke prijs te betalen voor de huidige consumptie-economie?

Duurzame ontwikkeling is een kwestie van visie en beleid op lange termijn. Politieke beleidsplannen die één, hooguit twee legislaturen meegaan, kunnen geen antwoord bieden op de huidige uitdagingen. De problemen zijn daarvoor veel te complex. We moeten de consequenties van de klimaatwijziging aanpakken, en tegelijk de kosten van de adaptatiewerken het hoofd bieden. Hoe gaan we onze voedselvoorziening regelen nu het platteland leegloopt en we steeds afhankelijker worden van externe toelevering? Kunnen we het platteland leefbaar houden wanneer ook de ouderen daar wegtrekken en in het warme zuiden hun oude dag gaan slijten? Hoe verzoenen we competitiviteit, waar Europa de mond van vol heeft, met niet handelsgebonden bekommernissen zoals de kwaliteit van ons leven?

De tijd van de kleine pragmatische stapjes is voorbij. We hebben vandaag nood aan een fundamenteel nieuwe aanpak, aan een langetermijnvisie die de verschillende aspecten met elkaar verbindt.

Kunt u de politici zo’n globale visie bieden? 

Jacqueline McGlade: Het is niet de rol van een onderzoeksinstelling om een blauwdruk te leveren voor de toekomst. Wat we wel kunnen doen, is diverse mogelijke scenario’s uitwerken op basis van stevig feitenmateriaal, waarbij we ons niet beperken tot één sector of één dimensie van het probleem. Langetermijnplanning moet verder gaan dan de gekende trends en moet rekening houden met breuken en verrassingen, want die zullen in de toekomst eerder de norm worden dan de uitzondering. Het EEA heeft vijf toekomstscenario’s voor 2030 ontworpen, het is aan het beleid om daarover met burgers te discussiëren en dan keuzes te maken.

Eén scenario beschrijft het Europa van de contrasten. Je krijgt dan een continent dat voortgedreven wordt door de krachten van de globalisering, toenemende concurrentie, afnemende solidariteit, passieve regeringen, impact van klimaatwijziging. Rijke afgesloten leefgemeenschappen op het platteland staan tegenover arme stedelijke getto’s. Volledig geliberaliseerde landbouwmarkten zorgen dat alleen grootschalige landbouwbedrijven overleven.
Een ander scenario schetst het Europa van de innovatie, waarin een ‘open source’ benadering, snelle technologieën, kleinschalige landbouw, groeiend milieubewustzijn, doorbraak van technologische innovatie en politieke decentralisatie de maat der dingen bepalen. Of het Europa van de cohesie, waar een reeks milieurampen de kwetsbaarheid van Europa duidelijk maakt, met algemene steun voor een strenge politieke interventie als gevolg en waar regeringen elkaar vinden om fundamentele mondiale problemen zoals de klimaatverandering aan te pakken.

Rampen kunnen tot positieve doorbraken leiden?

Jacqueline McGlade: Dat klopt, maar ze zullen de geschiedenis niet keren. Zelfs in de meest positieve scenario’s neemt het landbouwareaal in Europa af en verdwijnen traditionele landschappen. Habitats en soorten sterven uit. Om natuurlijke rijkdommen efficiënter te gebruiken, is het wellicht nodig striktere regels te hanteren voor het omgaan met de openbare ruimte. Zeventig procent van de Europese bevolking woont in steden en vijfentwintig procent van de oppervlakte wordt ingenomen door stedelijke gebieden.

Wie streeft naar duurzame ontwikkeling, moet van dit gegeven vertrekken. Rijke, gevarieerde landschappen, vaak vormgegeven door traditionele landbouwpraktijken, zijn een deel van ons gemeenschappelijk cultureel en natuurlijk erfgoed. Zullen we erin slagen om die te behouden? Dat is helemaal niet zeker. Anderzijds creëert de leegloop van het platteland ook mogelijkheden voor grootschalige natuurontwikkeling. Als dat op een geïntegreerde manier gebeurt, kan dit de biodiversiteit ten goede komen.

Hoe belangrijk is het aandeel van individuele keuzes en gedragswijziging? 

Jacqueline McGlade: We hebben behoefte aan een combinatie van persoonlijke verantwoordelijkheid en actie enerzijds, en politiek leiderschap anderzijds. Er is vandaag een grote groep mensen die bereid is verantwoord te handelen ten aanzien van het milieu. Regeringen moeten deze mensen oriënteren en een kader aanreiken waarbinnen ze kunnen handelen. Maar mensen kunnen ook niet constant veranderen. Het is een proces en daarom is het zo belangrijk dat een samenhangende visie de concrete stappen stuurt en omkadert.

Gelooft u dat we die opdracht zullen aankunnen?

Jacqueline McGlade: Ik ben voorzichtig optimistisch. De schaal van de milieu-uitdagingen is enorm, maar mag ons niet verlammen. Zoals de problemen in Europa na de oorlog het Verdrag van Rome opleverden, en een ongekende, ondenkbare samenwerking tot stand bracht over het hele continent, zo kunnen de uitdagingen van vandaag leiden tot een duurzame manier van groeien, produceren en consumeren.

We moeten de economie leren zien als een instrument dat een waardig bestaan op aarde mogelijk maakt, en niet als een systeem voor winstaccumulatie. De uitdagingen op het vlak van milieu dwingen ons een aantal zekerheden die tot het hart van onze samenleving behoren op te geven en te heroriënteren. Maar ik geloof erin dat dit proces kan resulteren in een andere kijk op wie we zijn en wat onze relatie is met de natuur die ons omringt. Het gaat om het vinden van gemeenschappelijke uitgangspunten en waarden, die concreet toepasbaar zijn en stevig genoeg om de toekomst veilig te stellen.

Meer info: www.eea.europa.eu 

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

  • Latijns-Amerika & ecologie
    Alma De Walsche schrijft over ecologische thema’s, van klimaat- en energiebeleid, over landbouw- en voedsel tot transitie-initiatieven en baanbrekers. Ze volgt al enkele decennia Latijns-Amerika, met een speciale focus op de Andeslanden.

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.