Wereldbank wil nieuw landbouwbeleid voor Afrika

De bank verwacht dat de economische omvang van de landbouw in de komende jaren kan verdriedubbelen, als gevolg van de groeiende binnenlandse en internationale vraag. Volgens sommige berekeningen heeft Afrika de snelstgroeiende economieën in de wereld en de vraag vanuit de middenklasse zal naar verwachting vier keer zo hoog worden voor 2030.

“Na jaren van verwaarlozing heeft de landbouw weer de aandacht van Afrikaanse regeringen, zakenlieden, gemeenschappen en donoren. Landbouw is een belangrijke motor voor de groei op het continent”, zegt Makhtar Diop, vicevoorzitter voor Afrika van de Wereldbank, in het rapport Growing Africa, dat maandag door de Wereldbank werd gepresenteerd.

“We kunnen het belang van de landbouw niet overschatten. Afrika staat op een kruispunt. Er kunnen concrete stappen gezet worden naar een veel grotere rol op regionale en wereldwijde markten, of we slaan een weg in waarbij we steeds minder concurrerend worden – een gemiste kans voor structurele verandering.”

Zelfvoorzienend

Hoewel Afrikaanse boeren momenteel de grootste bijdrage leveren aan de jaarlijkse economische groei van het continent, wordt al decennialang geconstateerd dat de sector zijn volledige potentie niet benut. “Op vrijwel alle terreinen – opbrengst, export, bijdrage aan het bruto binnenlands product – is sprake van onderprestatie”, zegt Nicholas Minot, onderzoeker aan het International Food Policy Research Institute, een denktank in Washington. “Dat komt voor een belangrijk deel omdat de landbouw bepaald wordt door kleine boeren die geen geld hebben voor kunstmest en andere middelen. Zelfs als die beschikbaar zijn.”

Als gevolg hiervan, en van de relatief slechte bodem in Afrika, exporteert het continent verschillende producten die alleen goed groeien in de tropen, zoals koffie, thee en cacao. Voor de meeste granen en veel voedselgewassen zijn de landen vaak nauwelijks zelfvoorzienend of worden ze gedwongen tot import.

Volgens de Wereldbank is de opbrengst in de landbouw in Afrika maar de helft van die in Azië en Latijns-Amerika. “De groei in de Afrikaanse landbouw komt grotendeels uit het gebruik van nieuw land voor landbouw, met negatieve gevolgen voor de biodiversiteit, bossen en bodem”, staat in het rapport.

Innovatieve ondernemers

Nu de landbouw weer de aandacht heeft van Afrikaanse regeringen en donoren, zou hun aandacht moeten uitgaan naar het uitbreiden van de agribusiness, staat in het rapport. “De aandacht voor landbouwproductie zal niet leiden tot de gewenste ontwikkelingsdoelen als dat geïsoleerd van de agribusiness gebeurt.” Agribusiness verwijst naar het brede spectrum van bedrijven die betrokken zijn bij de sector, inclusief de verwerkende industrie. Landbouw en agribusiness zijn momenteel al goed voor bijna de helft van het bruto binnenlands product in Afrika.

“Als Afrika meer zelfvoorzienend wil worden, moeten boeren innovatieve ondernemers worden, nieuwe manieren van marketing ontwikkelen en de voedselveiligheid verbeteren”, zegt Danielle Nierenberg, de medeoprichter van Food Tank, een denktank in Washington. Maar Nierenberg waarschuwt ook voor te veel aandacht voor het creëren van banen en inkomen door export. “Er zijn meer investeringen nodig om de productie en consumptie van groenten, peulgewassen en meerjarige gewassen om de voedselzekerheid en inkomens te laten groeien.”

Inheemse gewassen

Inheemse gewassen, waar vaak op wordt neergekeken door consumenten uit de middenklasse, zijn meestal rijk aan voedingsstoffen en goed bestand tegen ziekten, overstromingen en droogte. Nu de klimaatverandering ook in Afrika steeds meer invloed krijgt, zullen deze gewassen steeds belangrijker worden en in waarde toenemen.

Nierenberg wijst er verder op dat het belangrijk is de positie van kleine boeren, vaak vrouwen, te versterken. “Als Afrika, of wel ander land ook, succes wil hebben, moet er aandacht zijn voor familiebedrijven en boerinnen”, zegt ze. “Landbouwhandelaren of kleine en middelgrote zaadleveranciers en andere toeleveringsbedrijven groeien in Afrika. Maar er zijn maar weinig vrouwen actief in deze branche.”

Landroof

Prioriteit blijven geven aan kleinschalige landbouw bleek in de afgelopen jaren moeilijk voor Afrikaanse landen. Het continent bezit ongeveer de helft van alle ongebruikte landbouwgrond in de wereld. In de afgelopen vijf jaar toonden buitenlandse investeerders daar veel interesse in. “De interesse van de private sector voor de Afrikaanse agribusiness is ongekend”, constateert de bank.

In de afgelopen jaren lag de Wereldbank zelf geregeld onder vuur vanwege de rol die de bank zou spelen bij het stimuleren van “landroof”: buitenlandse investeerders kopen Afrikaanse grond waar ze monocultuur-gewassen verbouwen voor export.

De Wereldbank heeft die beschuldigingen herhaaldelijk ontkend. In het nieuwe rapport wordt uitdrukkelijk opgeroepen tot bescherming van het milieu en beperking van de sociale gevolgen. “De uitdaging is om investeerders de mogelijkheid te geven banen te genereren en kansen te creëren voor kleine boeren, en daarbij de rechten te respecteren van plaatselijke gemeenschappen en het milieu te beschermen”, staat in het rapport.