Wereldbeker economie in Zuid-Afrika

Zuid-Afrika is erg goed geïntegreerd in de wereldeconomie. Zijn economie lijkt trouwens meer op die van het Westen dan op die van zijn buurlanden. De banksector richt de blik voorbij de grenzen en Zuid-Afrika’s aloude automobielsector is goed voor liefst tien procent van alle industriële export. Het is dan ook niet te verwonderen dat als er wereldwijd klappen vallen, Zuid-Afrika die ook voelt. In 2009 doken de groeicijfers voor het eerst sinds 1994 in het rood en minstens een kwart van de bevolking –sommigen gewagen van veertig procent– zit zonder werk. Dat is veel meer dan onder het apartheidsregime.
De uitdagingen zijn immens, zoals president Jacob Zuma zelf heeft aangegeven. De begroting zit in de problemen, er moet meer buitenlands geld geleend worden, de werkloosheid is hoog en de scholingsgraad laag. Door de crisis zijn buitenlandse investeringen teruggevallen en zijn de kredietverschaffers minder happig. En dan is er nog dat aidsvirus, waartegen Zuma dacht dat een fikse douche bescherming kon bieden. Vandaag praat hij gelukkig anders.
Wat de uitdagingen zijn staat niet echt ter discussie. Maar over hoe die problemen aan te pakken wordt nog een robbertje uitgevochten. In Zuma’s nieuwe regering zijn er die neigen naar meer staatsinterventie en planeconomie. Een oude getrouwe van ex-president Thabo Mbeki, minister van Financiën Trevor Manuel, werd op een zijspoor gezet en intussen lijkt de nieuwe minister van Economie, Ebrahim Patel, de sterke man in Zuma’s club.
Voor Zuma’s aantreden hielden zakenlieden, binnen en buiten de natie, trouwens het hart vast. De nieuwe president –naar ze veronderstelden een populist en rode rakker– zou wel eens roet in het eten kunnen gooien. Maar de storm bleef uit. Er was vanwege de crisis en de recessie trouwens weinig speelruimte voor Zuma’s nogal voortvarende regeringsbeloften. Intussen volgen de stakingen van misnoegde burgers en vakbonden elkaar in ijltempo op.
Kan Zuid-Afrika nog voldoende groei creëren om de winst daarvan te verdelen onder zijn 48 miljoen inwoners? Of dreigt de economische grootmacht van zwart Afrika straks zijn leiderspositie te verliezen aan nieuwkomers als Angola of Nigeria?
MO* vroeg drie Zuid-Afrikanen, en niet de eersten de besten, om hun sportieve commentaar. U leest de integrale interviews in het WK-dossier. Op de volgende pagina’s vindt u hun beknopte spelanalyse.

DE COACH

Alan Hirsch was chief economist onder president Thabo Mbeki en is nog altijd economisch adviseur van huidig president Jacob Zuma
Speltactiek
Grosso modo kun je stellen dat Zuid-Afrika er een redelijk conventionele sociaaldemocratische visie op nahoudt over de rol van de overheid en de private sector in de economische ontwikkeling. Het gebrek aan vaardigheden is de grootste uitdaging. Blijkbaar heeft het meer tijd gekost dan we dachten om de gevolgen van het Bantoe-onderwijs ongedaan te maken. Na Mbeki is ons economisch beleid meer nadruk gaan leggen op de industrie en vooral op de diversifiëring daarvan. Hiermee hopen we duurzaam banen te kunnen scheppen.
Maar we zijn amper een jaar verder en het is veel te vroeg om te speculeren over de impact. Cijfers bevestigen wel dat de kloof tussen arm en rijk sinds 2000 groter is geworden. Nochtans is in dezelfde periode de armoede afgenomen, voornamelijk door een daling van de werkloosheid, gestegen inkomen per hoofd en meer uitkeringen. De inkomenskloof groeit omdat de welvaart van de rijksten sneller toeneemt dan die van de armen.
Rode kaart
De Zuid-Afrikaanse economie en export zijn te weinig gediversifieerd en dat maakt ze gevoelig voor schommelingen in de vraag naar en dus de prijzen van grondstoffen. Wij hebben ook een heel open economie, die weinig beperkingen oplegt aan kapitaalbewegingen, waardoor de lokale markt snel reageert op mondiale gebeurtenissen. Tot slot is onze economie nog altijd overwegend in handen van blanken en buitenlandse investeerders. Daarom moeten wij empowerment-programma’s voortzetten en verbeteren, zodat de welvaart eerlijker verdeeld wordt.
Grootste zege
Zuid-Afrika heeft minder te lijden onder de crisis dan middeninkomenlanden, zelfs minder dan veel Europese landen. Dat heeft te maken met onze voorzichtige macro-economische aanpak en met een zeer goede regulering van banken en kredietmarkt. Zuid-Afrika heeft overigens sterke banken, die een grote rol spelen in de ontwikkeling van het hele continent. Anders dan in veel ontwikkelingslanden zijn die banken niet in buitenlandse handen. Daarom waren zij minder onderhevig aan de wanpraktijken waaraan de Europese en Amerikaanse banksector ten prooi viel.
Wissels
Wie er naar de bank moet? Ik werk voor de regering, dus op zo’n subjectieve vraag kan ik niet antwoorden.
Klassement
De OESO heeft een rapport klaar waaruit blijkt dat Zuid-Afrika bij de middeninkomenlanden zit waar de levensstandaard de weg opgaat van de welvarende landen. Die evolutie zal zich doorzetten als wij althans vasthouden aan ons huidige beleid en als alle sectoren van onze maatschappij blijk geven van goed leiderschap. Natuurlijk kan een en ander beter, zeker in het onderwijs, maar laten we niet uit het oog verliezen dat Zuid-Afrika, om maar iets te zeggen, het beste hoger onderwijs heeft van het hele continent.
Zuid-Afrika’s economie is een van de succesverhalen van de afgelopen jaren. Andere landen, zoals Nigeria en Angola, groeien misschien sneller, maar hebben nog decennia voor de boeg voor zij onze levensstandaard, inkomen per hoofd en infrastructuur zullen hebben. Anderzijds is de groei van Afrika bezuiden de Sahara, na China en India de snelst groeiende regio wereldwijd, ook gunstig voor ons.

DE MIDDENVELDER

Leonard Gentle is directeur van ILRIG, een denktank die studiewerk verricht voor sociale en middenveldorganisaties en partner is van de Belgische ngo FOS
Speltactiek
Het ANC heeft zichzelf nooit gezien als een linkse, communistische of socialistische organisatie. Het ANC heeft net zoals andere bevrijdingsbewegingen het neoliberalisme omarmd. Voor 1994 was Zuid-Afrika een van de meest gemonopoliseerde economieën. Nagenoeg 85 % van het aandeelhouderschap op de beurs van Johannesburg was in handen van Anglo American, Liberty Life, Sanlam, All Mutual, de Rembrandt-groep, allemaal blanke Zuid-Afrikaanse bedrijven.
Vandaag is nog altijd minder dan 10 % van de aandelen op de beurs van Johannesburg in zwarte handen. De vijf grote conglomeraten zijn opgesplitst en er is zwart kapitaal aangetrokken, maar het ANC-beleid staat nog altijd onder invloed van dat grootkapitaal. Ook Zuma. Alle beleidsmaatregelen en verklaringen die hij totnogtoe heeft afgelegd, wijzen daarop.
Rode kaart
Wellicht de vernietigendste beslissing van de vorige ANC-regering onder minister Trevor Manuel bestond erin de grote bedrijven toe te staan hun belangrijkste beursnoteringen naar het buitenland te herlokaliseren. Anglo Americans belangrijkste listings vind je op de Londense beurs en niet in Zuid-Afrika. Telkens als er dividenden worden uitbetaald, vloeit geld het land uit, wat problemen geeft op de betalingsbalans. Zo’n maatregel is volgens economen je reinste zelfmoord.
Grootste zege
Zuid-Afrika lijkt goed weerstand te bieden tegen de wereldwijde crisis. Onze banken en automobielbedrijven zijn niet ineengestort en door de investeringsgolf met het oog op de Wereldbeker lijkt Zuid-Afrika aan de crisis te ontsnappen. Maar straks is de Wereldbeker afgelopen. Nu al blijkt uit cijfers van het eerste kwartaal dat massaal veel arbeiders uit de bouw zonder werk vallen. In het eerste kwartaal zijn 167.000 arbeiders hun baan kwijtgeraakt, boven op de één miljoen banen die vorig jaar verloren zijn gegaan.
Wissels
Minister van Financiën Pravin Gordhan zei onlangs nog de deviezencontrole te willen versoepelen. Geld het land uitsluizen wordt met andere woorden nog makkelijker dan het al is. Ik stuur hem dus naar de bank, net als zijn voorganger trouwers. Trevor Manuel was een regelrechte ramp voor Zuid-Afrika. Wie moet ze vervangen? Ik weet het niet.
Jacob Zuma had het goede idee om een Nationale Planningscommissie in het leven te roepen en een oproep voor kandidaten te doen. Middenveldorganisaties hebben onder meer Patrick Bond naar voren geschoven, maar die is net als vele andere kandidaten niet geselecteerd. Wel zit één van ’s lands rijkste mensen, Ramaphosa, de nieuwe commissie voor, samen met Bobby Godsell, jarenlang CEO van Anglo Gold. Qua band tussen politiek en grootkapitaal is dat niet gering.
Klassement
Zuid-Afrika is veruit de grootste buitenlandse investeerder in Afrika. Wij varen wel bij China’s honger naar grondstoffen, want wij hebben activiteiten of investeren in grondstofrijke landen zoals Zambia, Congo en Nigeria. Ook geopolitiek staan wij aan de top. Zuid-Afrika zit bij de BRIC-landen en wordt door iedereen beschouwd als een belangrijke regionale macht.

DE LIJNRECHTER

Moeletsi Mbeki is ondernemer, broer van voormalig president Thabo Mbeki en diens grootste criticus. Moeletsi schreef zijn grieven neer in Architects of Poverty. Why African capitalism needs changing.
Speltactiek
Het ANC verkiest inkomensherverdeling boven ondernemerschap. De ANC-regering heeft de voorbije vijftien jaar geprobeerd de bestaande economie te beschermen en winsten af te romen in plaats van nieuwe bedrijven te ontwikkelen. Maar als je herverdeling boven alles zet, dan is het logisch dat mensen met meer macht een groter stuk van de taart zullen krijgen. Zij halen het meest uit deze herverdelingsprogramma’s, want zij wijzen zichzelf de lekkerste brokken toe. Als je echter een beleid ontwikkelt dat gericht is op ondernemerschap, dan zet je meer mensen aan om inspanningen te leveren en kun je rijkdommen afleiden naar investeringen en nieuwe banen.
Rode kaart
Vooral de ongelijkheid tussen zwarten is sinds de val van de apartheid toegenomen. De armen blijven arm en slechts een kleine zwarte minderheid, misschien 10 à 20 %, doet het zeer goed. Hun inkomen is zeer hoog in vergelijking met de zwarte middenmoot. Er zijn mensen die 1 tot 10 miljoen rand verdienen in een overheidsbedrijf. Vergelijk dat met het loon van een gewone arbeider, die 4000 rand per maand verdient. Er is een immense loonkloof. En ja, er zijn veel uitkeringen bijgekomen, maar sociale bijstand is niet hetzelfde als werk hebben. Vandaag krijgen zo’n 14 miljoen Zuid-Afrikanen een sociale uitkering, op een totale bevolking van 48 miljoen. Dat is onhoudbaar.
Grootste zege
Er valt veel goeds te vertellen over Zuid-Afrika. De inflatie is aardig onder controle gehouden en daardoor zijn de inkomens, in het bijzonder die van de armen, niet uitgehold. Sommige universiteiten, zoals die van Kaapstad, horen bij de beste 500 ter wereld. Mensen maken de fout te denken dat Zuid-Afrika samenvalt met de regering. Het ANC is niet Zuid-Afrika. De regering is niet Zuid-Afrika. Wij hebben een zeer grote privésector. Men schat dat 75 % van alle mensen die een baan hebben in de formele privésector werken. Zij zijn het die alle stadions en hotels hebben gebouwd voor de Wereldbeker Voetbal. En zij werken sneller dan de Grieken!
Wissels
Aangezien Trevor Manuel al op de bank zit, zou ik persoonlijk president Jacob Zuma van het veld sturen. Ik zou ook Ebrahim Patel, de nieuwe minister voor Economische Ontwikkeling, naar de bank sturen. Patel heeft als vakbondsleider de grootste sluiting ooit in onze textielindustrie op zijn naam. Hij heeft geen goede ideeën. Ik zou de privésector meer betrekken bij het economisch beleid van ons land. Daarom niet de multinationals, maar de Zuid-Afrikaanse bedrijven, en mensen uit de academische wereld en ngo’s.
Klassement
Ik denk niet dat Zuid-Afrika zijn leidersrol zal verliezen. Wij hebben die te danken aan onze bedrijven. In economische termen is Mauritius (eilandstaatje ten oosten van Madagaskar, een en een kwart miljoen inwoners) het tweede Afrikaanse land na Zuid-Afrika. Ironisch, niet? Mauritius doet het zeer goed op het gebied van diversificatie en productiviteit, maar is numeriek natuurlijk niet sterk. Alle andere landen, zoals Angola, Mozambique, Tanzania, Kenia, liggen mijlenver achter Zuid-Afrika en het wordt almaar erger, gezien de groeiende politieke instabiliteit in sommige landen. Wij winnen niet het WK Voetbal, maar behouden wel het economisch leiderschap in Afrika!

Er is leven na de Wereldbeker?
MO* sprak met de Zuid-Afrikaanse minister van Buitenlandse Zaken Maite Nkoana-Mashabane. ‘De financiële crisis heeft ook Zuid-Afrika geraakt, want wij zijn een exportland. Europa moest minder van onze wijn, onze diamanten en ons fruit hebben. Anderzijds hebben wij goed stand gehouden. In Zuid- Afrika is niet één bank over de kop gegaan. Niemand is zijn huis kwijtgeraakt, omdat hij de lening niet meer kon aflossen. Vandaag is onze economie aan de beterhand. In amper zes maand tijd zijn wij van recessie naar 2,5 procent groei gegaan. Dat is deels te danken aan de investeringen voor 2010.’

‘Houdt het daarmee op? Neen, want er is leven na de Wereldbeker. Acht jaar geleden zijn wij beginnen sparen en plannen. Er wordt nu al volop geïnvesteerd in havens, wegen en spoorweginfrastructuur. Want onze steenkool kan het land amper uit, omdat de havens het niet aankunnen.’
‘Zijn wij beter af dan voor Apartheid? Zeker en vast. Toen mocht een zwarte van de wet niet eens grond in eigendom mocht hebben. Is er een inkomenskloof? Ja. Maar vandaag is toch al beter dan gisteren en morgen zal nog beter zijn.’