Wereldhandel in voedsel

Ex-VN baas Kofi Annan vindt het een schande dat Afrika niet in staat is zichzelf te voeden. Boeren en ngo’s willen daar wat aan doen.

• Boeren worden niet beter van de vrije markt: van Doha tot Davos
• Landbouw 2015 - de campagne van Broederlijk Delen
• Bescherming werkt, tegen de ingevroren kippenvleugeltjes
• Verstorende Zuid-Zuidhandel, van Azië in Afrika 

Boeren worden niet beter van de vrije markt

‘De G33 zal zich blijven inzetten om de belangen van de ontwikkelingslanden veilig te stellen, vooral waar het gaat om de toekomst van de kleine kwetsbare boeren.’ Dat was de niet mis te verstane boodschap van de Indiase minister van Handel Kamal Nath op het Wereld Economisch Forum (WEF) in Davos, eind januari. De G33 (een groep ontwikkelingslanden) wil de invoer van sommige cruciale agrarische producten zoals rijst, groenten en suiker op hun markten beter geregeld zien, zodat die minder negatieve gevolgen ondervinden van de concurrentie op de wereldmarkt.
“Speciale producten” –zoals landbouwgewassen die tot de basisvoeding behoren– moeten beschermd kunnen worden, en in uitzonderlijke omstandigheden zouden ontwikkelingslanden een beroep moeten kunnen doen op “speciale mechanismen” om hun markten te beveiligen. De G33 reageren hiermee op de wens van de rijke landen om de Doha-ontwikkelingsronde terug op gang te brengen. In die onderhandelingsronde van de Wereldhandelsorganisatie (WTO) is landbouw hét grote struikelblok gebleken.
In juli vorig jaar zijn de besprekingen stilgevallen maar in de marge van het WEF kwam het thema terug ter sprake. De rijke landen vinden dat de economie alleen kan floreren als er doorgegaan wordt op het spoor van verdere vrijmaking van de handel, maar voor veel ontwikkelingslanden botst het volledig openstellen van de landbouwmarkt met hun streven naar duurzame plattelandsontwikkeling, ondersteuning van de eigen markt en eerlijke prijzen voor de boeren.
De VS vrezen dan weer dat uitzonderingsregels voor de ontwikkelingslanden gebruikt zullen worden om Amerikaanse landbouwproducten van die markt te weren. Volgens WTO-baas Pascal Lamy kunnen de onderhandelingen hervat worden als alle belangrijke betrokken spelers met nieuwe voorstellen komen. Momenteel lopen er informele gesprekken, maar landen als India en Zuid-Afrika willen een formele hervatting en een multilaterale uitkomst. In juni loopt het onderhandelingsmandaat van de VS-delegatie af en men verwacht dat het nieuwe congres geen nieuw mandaat zal geven. Er moet dus snel gewerkt worden. (adw)

Landbouw 2015

Voedselproductie aan de markt overlaten, is geen goede zaak. Dat stelt een brede coalitie van ontwikkelings-, milieu-, landbouw- en consumentenorganisaties in de campagne Landbouw 2015. Ook Broederlijk Delen voert zijn vastencampagne in dit bredere kader en focust daarbij op Afrika. Vandaag wordt tien procent van alle voedsel voor de wereldmarkt geproduceerd en dat aandeel groeit gestaag. Hoe meer de voedselproductie en distributie in handen komen van de vrije markt en de agrobusiness, hoe meer boeren overbodig worden.
Voor het Zuiden –waar de meerderheid van de bevolking voor hun inkomen afhankelijk is van de landbouw– betekent dit een ramp. Miljoenen boeren kunnen de wereldwijde concurrentie van grote bedrijven en de vrije import van voedseloverschotten niet aan. In 1996 engageerden de wereldleiders zich om tegen 2015 het aantal mensen in de wereld die honger lijden te halveren.
Die Verklaring van Rome over voedselzekerheid stelde dat het ‘ontoelaatbaar’ was dat 800 miljoen mensen niet genoeg voedsel hadden. Tien jaar later is dat aantal gestegen tot 850 miljoen. In Sub-Sahara Afrika zijn 200 miljoen mensen ondervoed, dat is één derde van de bevolking en een toename van méér dan 30 miljoen sinds 1996. Het is een cynische vaststelling, vindt Broederlijk Delen, wanneer men weet dat de wereld in staat is om 9 miljard mensen te voeden, terwijl we vandaag met 6,3 miljard zijn. (adw) 

Bescherming werkt

Hoe de vrije markt werkt voor Afrika, toonde de Italiaanse journalist en filmmaker Marcello Faraggi in zijn documentaire Chicken Madness, die hij eind januari het Europese Parlement opdiste. De film toont hoe Europese, en sinds kort ook de Braziliaanse, producenten kippenpoten en -vleugels diepgevroren naar Afrika exporteren en daar massaal op de markt dumpen.
In Kameroen worden die geïmporteerde kippendeeltjes verkocht aan 1,37 euro per kg, terwijl de lokaal gekweekte kippen 1,98 euro per kg kosten. Tussen 1996 en 2003 verloren 92 procent van de kleinschalige kippenboeren in Kameroen daarmee hun belangrijkste bron van inkomsten. 645 bedrijfjes gingen overkop, elk bedrijf voorzag in het onderhoud van vier tot zes families.
Bovendien hield die massale import –die vooral uit Spanje en België kwam­­– ook gezondheidsrisico’s in. In 2003 bleek dat 83,5 procent van de import onbruikbaar was voor consumptie omdat diepgevroren verpakkingen ontdooid en opnieuw ingevroren werden. Campagnes die het probleem aanklaagden, onder andere van de Belgische-Luxemburgse ngo SOS Faim, hebben intussen vruchten afgeworpen.
Vandaag bedraagt de import in Kameroen nog slechts een tiende van die in 2003. Dit is te danken aan een verhoging van de importbelasting van 27 tot 43 procent die de regering van Kameroen invoerde op diepgevroren kippendeeltjes en aan een nauwgezette controle van de importquota’s. Het probleem heeft zich nu echter verplaatst naar Congo (DRC), Congo-Brazzaville, Ghana en Gabon. Nigeria en Mali hebben de import verboden. (adw & IPS)      

Zuid-Zuid handel

Voedselmarkten in het Zuiden worden niet alleen ontwricht door dumping vanuit de rijke landen, maar ook door goedkope en grootschalige import van basisvoedsel uit sommige landen in het Zuiden zelf. Dat is bijvoorbeeld het geval met de rijstexport van Thailand en Vietnam naar in Afrika. In de loop van de jaren ’80 en ’90 hebben Thailand en Vietnam een dominante positie kunnen innemen op de internationale rijstmarkt, door een succesvolle verhoging van de productiviteit, aangepaste zaden en meststoffen en programma’s ter ondersteuning van die export.
Burkina Faso, waar 86 procent van de bevolking van landbouw en veeteelt leeft, moest in de jaren ‘90, onder druk van de Wereldbank en het IMF, zijn markt openstellen voor buitenlandse concurrentie. Daardoor werd het voor de plaatselijke rijstboeren  een onmogelijke zaak om nog op te kunnen tegen de goedkope import. Vooral de kleine boeren, die niet over voldoende investeringsmiddelen beschikten, werden weggeconcurreerd door goedkope import uit de VS, waar de landbouwsector rijkelijk wordt gesubsidieerd, maar ook door de rijstimport uit Thailand en Vietnam.
Boerengroepen en coöperaties proberen het gebrek aan staatssteun op te vangen door eigen systemen van kredieten. Ngo’s als CODDE (Coalition de la société civile pour un développement équitable et durable ) in Burkina Faso, een brede coalitie die duurzame ontwikkeling stimuleert, willen dat het internationaal lobbywerk ervoor ijvert dat landen een eigen landbouwbeleid kunnen ontwikkelen om de lokale voedselmarkten te kunnen afschermen. (adw)