Wereldvoedseldag of voedselcrisisdag?

De Millenniumdoelstellingen voorzien een halvering van de honger in de wereld tussen 1990 en 2015. Maar intussen is het aantal mensen dat honger lijdt in absolute zin alleen maar toegenomen. Dat zal toch niet de bedoeling zijn geweest toen men de ambitieuze plannen in 2000 aankondigde.

In de FAO informatiebrochure wordt vooral teruggegrepen naar het stabiliseren van de huidige voedselprijzen, als een oplossing van het voedselprobleem. Vooral de onvoorspelbaarheid van de wereldvoedselprijzen sinds 2005 wordt als grote boosdoener aangemerkt. Boeren zouden hierop geen lange termijn plannen kunnen bouwen. Bij een stabilisering van de prijzen zou dit wel weer het geval zijn.

En het is de vrije wereldmarkt die hiervoor de oplossingen zou moeten aandragen. Lokale maatregelen ter bescherming van lokale voedselproductie en – consumptie zijn uit den boze. En juist dat is vreemd, want de oorzaken van de voedselcrisis in 2008 zijn toch genoegzaam bekend?

Wachten op een volgende crisis?

Het landbouwbeleid werd onder invloed van GATT en de Wereldhandelsorganisatie wereldwijd verregaand geliberaliseerd: voorraden werden afgebouwd en voor dumpprijzen verkocht op de vrijgemaakte markt. Hierdoor waren prijzen van importvoedsel oorspronkelijk voor ontwikkelingslanden nog betaalbaar. Consumptiepatronen stelden zich in op de relatief goedkope import van overschotten uit het westen. Om mee te kunnen op de wereldmarkt en om de nationale begroting te dekken werd het landbouwbeleid een eenrichtingsverkeer: de grootschalige energievretende productie van energievretende luxe-exportgewassen. De lokale kleinschalige familiale landbouw werd veronachtzaamd en verwaarloosd en kwijnde weg.

Geleidelijk werden de overschotten verkocht en raakten ze op. Vanaf 2004 begonnen prijzen te stijgen. En zo er al winst was geboekt met het terugdringen van de honger, dan stagneerde deze in 2005. Het aanwenden van landbouwgronden voor biobrandstof maakte de situatie nog erger.

Rond 2008 raakten de gevolgen van dit beleid verstrengeld met een financiële crisis:

• Hoewel biobrandstoffen vaak worden verkocht als duurzame oplossing zijn ze vooral een antwoord op de stijgende olieprijs (en de afhankelijkheid van fossiele brandstoffen). Landbouwgronden worden in toenemende mate biobrandstofgronden. Die concurrentie drijft de voedselprijs nog verder omhoog.
• Zowel de biobrandstofmarkt als de stijgende voedselprijs trekt beleggers en speculanten aan op zoek naar een veilige haven, weg van de financiële crisis.
• Stijgende olieprijzen betekenden ook duurdere kunstmest, duurdere bestrijdingsmiddelen en duurder transport. Dit stuwde de voedselprijzen verder op.
• Als gevolg van een groeiende middenklasse in opkomende economieën (China, India, Brazilië) steeg de vraag naar graan en soja voor veevoer. De toenemende vraag naar veevoer drijft de prijs van voedselgewassen nog verder op.
• Lagere graanopbrengsten in sommige van de graanschuren: Australië en Europa, deels toegeschreven aan klimaatverandering

Goedkoop importeren gaat dus niet meer, de prijzen op de markten in West–Afrika en elders zijn soms verdubbeld. En vooralsnog zet deze trend zich door. De prijzen lijken anno 2011 gestabiliseerd, maar wel op het niveau van 2008. Al ver voor 2008 leden 850 miljoen mensen honger. Sinds de voedselcrisis in 2008 is dit aantal gegroeid naar meer dan 1 miljard. Zo dient een volgende voedselcrisis zich gemakkelijk aan en wie weet hoeveel mensen dan weer slachtoffer zullen zijn…

Maar aan de structurele oorzaken van honger wordt niets gedaan, zeker niet door het oplossingenpakket dat door de FAO naar voren wordt geschoven. Het is ronduit betreurenswaardig om te zien dat de FAO het vrijhandelsmechanisme niet eens kritisch bekijkt. Ze lijkt te blijven hangen in het oude paradigma van de marktwerking. En juist die is desastreus voor de ontwikkeling van een rechtvaardige voedselverdeling.

Terwijl men het er vandaag meer dan ooit over eens is dat de oplossing gezocht moet worden in lokale voedselsoevereiniteit: een bij voorkeur ecologische landbouw, met lokale rassen en met producten die lokaal worden verkocht voor betaalbare prijs. Ook bij ons in het westen ziet men de ontwikkeling van deze systemen ieder jaar aan populariteit winnen: ook hier probeert de boer zich steeds meer steeds te onttrekken aan het opgelegde vrijhandelssysteem, voordat ook hij gewurgd wordt door de moordende wereldconcurrentie. Voedsel uit de streek, seizoensgebonden, en ver weg van megastallen en varkensflats.

Gebrek aan politieke wil

Maar zonder politieke wil zal de ontwikkeling van een dergelijk voedselvoorzieningsysteem uiteindelijk de strijd verliezen. Wereldwijd zal men er politiek van doordrongen moeten raken dat een gezond landbouw- en voedselvoorzieningbeleid enkel tot gewenst effect zal leiden, door de ongebreidelde liberalisering van voedselhandel aan banden te leggen. De liberalisering leidde er to dat voedsel onderhevig is geworden aan de grillen van speculanten en de winstmarges van de tussenhandel en dat landbouwgrond verkwanseld wordt door het verbouwen van “biobrandstofgewassen”.

Juist van een organisatie als de FAO zou je hopen dat ze hierin meer durf, inventiviteit en leiderschap zouden tonen. Dat ze een voorloper zouden zijn in de strijd tegen honger en ondervoeding. Tot het moment dat die dag gekomen is, doop ik het FAO-thema “Wereldvoedseldag” om, tot “Voedselcrisisdag”.

Marc Joolen is algemeen coördinator van Bevrijde Wereld vzw, een ngo die wereldwijd met 250.000 boeren en hun families samenwerkt om hun voedselvoorziening te verbeteren.