Werk is sleutel tot ontwikkeling

De Minst Ontwikkelde Landen (MOL) krijgen af te rekenen met de gevolgen van de lange economische crisis in de rijke landen. De vraag op de wereldmarkt groeit niet meer zo snel, wat onder meer zorgde voor een spectaculaire daling van de export uit de MOL: in 2010 en 2011 groeide die uitvoer met 25 procent op jaarbasis, in 2012 was dat nog nauwelijks 0,6 procent. In landen die, gepord en gestuurd door Wereldbank en Internationaal Muntfonds, volop ingezet hebben op exportgeleide groei, zijn dat desastreuze cijfers.

Het streefdoel van 7 procent economische groei wordt lang niet gehaald: in 2011 tekenden de MOL slechts 4,5 procent groei op, in 2012 klom dat toch terug tot 5,3 procent. Het grote probleem is dat die groei vooral afkomstig is van investeringen in de ontginningssector (mijnbouw, olie- en gaswinning, …). Dat zijn echter zeer kapitaalsintensieve sectoren die heel weinig lokale banen opleveren.

De meerderheid van de bevolking in de MOL woont op het platteland en leeft van de landbouw. Die landbouw blijft op het vlak van productiviteit echter ver achter op de evolutie in de rest van de wereld: de productiviteit in de MOL-landbouw is maar 37 procent van die in andere ontwikkelingslanden, en de kloof met de landbouw in opkomende economieën of OESO-landen is nog veel groter. Naast de landbouwsector is vooral de informele dienstensector in de steden (straatverkoop en dergelijke) belangrijk voor de tewerkstelling in de MOL.

Snelle bevolkingsgroei

Een van de belangrijke redenen waarom de MOL moeten streven naar een herstel van de groeipercentages uit de jaren 2202-2008, toen een gemiddelde gehaald werd van 7,5 procent per jaar, is de sterke bevolkingsgroei. Tussen 1980 en 2010 verdubbelde de bevolking van de MOL (tot 858 miljoen mensen), en dat zal waarschijnlijk opnieuw gebeuren tegen 2050. Met een bevolkingsgroei van 2,3 procent per jaar groeien de MOL dubbel zo snel als de andere ontwikkelingslanden en vijfmaal zo snel als de ontwikkelde landen. De groep jongeren tussen 15 en 24 jaar zal tussen nu en 2050 bijna verdubbelen (van 168 miljoen tot 300 miljoen). Op dat moment zal een op de vier jongeren op de wereld in de minst ontwikkelde landen wonen.

Tussen nu en 2050 zullen er dan ook jaarlijks gemiddeld 15,7 miljoen werkzoekenden bij komen in de MOL. In Niger alleen zullen er in het jaar 2050 1,4 miljoen werkzoekenden bijkomen, Ethiopië verwacht in 2030 2,7 miljoen  niewe mensen op de arbeidsmarkt, terwijl de groei in Bangladesh zal pieken in 2020 met 3,1 miljoen nieuwe werkzoekenden.

Dat levert niet alleen heel veel werklozen op, maar vooral veel mensen –ongeveer 80 procent van alle werkenden in de MOL- die in heel kwetsbare jobs zitten. Landen als Somalië, Guinee-Bissau, Malawi, Togo en de Centraal-Afrikaanse Republiek hebben nauwelijks andere dan kwetsbare tewerkstelling die extreem lage lonen oplevert en geen bescherming biedt in geval van ziekte, zwangerschap of werkloosheid.

Overheidsinvesteringen

UNCTAD, de VN handels- en ontwikkelingsorganisatie, gelooft dat de enorme uitdagingen die met dalende groei, sterk stijgende bevolking en een wankel bestuur enkel aangepakt kunnen worden met een sterke inzet van privébedrijven om de economie aan te zwengelen en voor duurzame banen te zorgen. Dat komt echter niet vanzelf, want zelfs tijdens de groeijaren 2002-2008 kwam de groei van de tewerkstelling (2,9 procent) nauwelijks boven de bevolkingsgroei (2,3 procent) uit.

Om die jobless growth te vermijden, moet de productiviteit omhoog en moeten investeringen aangetrokken worden in economische sectoren die ook tewerkstelling creëren. Daarvoor moet de economie gediversifieerd worden -zodat de afhankelijkheid van één grondstof doorbroken wordt- en moeten traditionele sectoren zoals landbouw gemoderniseerd worden. De huidige structurele verandering dreigt immers mensen van overlevingslandbouw te duwen naar overlevingshandel in de steden.

Een van de cruciale sleutels om tot betere, meer inclusieve groei te komen, zegt Igor Paunovic, hoofdauteur van het Least Developed Countries Report 2013, is een overheid die volop gebruik maakt van haar eigen investeringsmogelijkheden -bijvoorbeeld voor infrastructuurwerken. Die “non-tradebles” in het internationale handelsjargon, vallen niet per se onder de afspraken van de Wereldhandelsorganisatie, dus daar heeft de overheid meer speelruimte. En het zijn arbeidsintensieve investeringen die tegelijk de voorwaarden voor privé-investeringen verbeteren.

Op onze vraag hoe lang dat soort overheidsopdrachten nog ontsnappen aan de nieuwe vrijhandelsakkoorden die de VS en de EU met allerlei ontwikkelingslanden afsluiten, gaf Paunovic toe dat de beleidsruimte voor overheden in ontwikkelingslanden krimpt door die overeenkomsten, maar hij ziet toch nog heel wat mogelijkheden die niet altijd gebruikt worden.

Growth with employment for inclusive and sustainable development. The Least Developed Countries Report 2013 is een uitgave van UNCTAD (United Nations Conference on Trade and Development).184 blzn.