'Westen zwijgt sinds 9/11 over schending mensenrechten'

Najimov zei dat tijdens een seminar van het Finse Helsinki Comité, dat de mensenrechtensituatie in de 55 lidstaten van de Organisatie voor Samenwerking en Veiligheid in Europa (OCSE) controleert. Marteling is in de centraal-Aziatische landen wijdverbreid, stelden de deelnemers aan het seminar. Zowel Turkmenistan als buurland Oezbekistan, landen die grenzen aan Afghanistan, zijn lidstaten van de OCSE. Maar de organisatie doet volgens mensenrechtenorganisaties te weinig aan de verslechterende mensenrechtensituatie en het gebrek aan democratie in beide landen.

Vorige maand haalde Groot-Brittannië zijn ambassadeur in Oezbekistan, Craig Murray, van zijn post. Murray had zich vlak daarvoor kritisch uitgelaten over de mensenrechten in Oezbekistan. Zowel in Turkmenistan als Oezbekistan bevinden zich Amerikaanse militaire bases. Die zijn van groot belang voor de Amerikaanse aanwezigheid in de regio. Ook beschikken beide landen over aanzienlijke voorraden aardgas en olie.

Over Turkmenistan komt weinig naar buiten. Het land is volgens activisten een ‘zwart gat’. In buurland Oezbekistan is de situatie niet veel beter. De 26 miljoen inwoners hebben maar beperkte politieke rechten. Marteling, zoals het overgieten van dissidenten met heet water om informatie los te krijgen, is in het land de normaalste zaak van de wereld, zeggen zij.

Westerse landen, in het bijzonder de Verenigde Staten, hadden voor de aanslagen van 11 september stevige kritiek op de autoriteiten in de twee voormalige Sovjetrepublieken, zei Najimov. Maar daarna werd het stil. Omdat beide landen steun verlenen aan de strijd tegen het terrorisme, zwijgen westerse regeringen nu over de mensenrechtensituatie en politieke repressie, zegt Peter Zalmajev van de International Human Rights League.

In Oezbekistan zijn volgende maand parlementsverkiezingen, maar Najimov verwacht niet dat die eerlijk zullen verlopen. De oppositiepartijen zijn volgens haar uitgesloten van deelname. Buitenlandse druk heeft ertoe geleid dat president Islam Karimov de draconische perswetten vorig jaar enigszins versoepelde, maar journalisten werken uit angst voor represailles nog steeds onder strenge zelfcensuur.

In Turkmenistan controleert president Saparmurat Niazov zelfs hoogstpersoonlijk de toelatingsdocumenten van mensen die zich inschrijven voor onderwijsinstellingen, zegt Zalmajev. De president, die zich Turkmenbashi (Leider van de Turkmenen) laat noemen, controleert de vijf miljoen Turkmenen zo intensief, dat geen enkele oppositie mogelijk is.

De 76-jarige Niazov, die sukkelt met zijn gezondheid, heeft zichzelf tot leider voor het leven uitgeroepen en volgens Najimov zit er weinig anders op dan te wachten tot hij van het politieke toneel verdwijnt. Maar ook dan kan zijn opvolging voor problemen zorgen.

Niet alleen Amerika, maar ook Rusland wil zijn invloed in de regio versterken. Kort nadat Amerika – tegen de gewoonte in – voorzichtige kritiek uitte op Oezbekistan, bezocht president Karimov Moskou. De tv-beelden waarop Karimov de hand van president Poetin schudde, waren bedoeld als boodschap aan de Verenigde Staten: We hebben ook andere bondgenoten waar we kunnen aankloppen, zegt Zalmajev. Washington zal volgens hem elk bewind in de regio accepteren, zolang er maar politieke stabiliteit is. Amerika zit niet te wachten op nieuwe regimes, want die brengen onzekerheid met zich mee. En de Amerikanen hebben hun handen al vol in Irak. (JS)