Wittekerke aan de Nijl

Familie, Buren, Wittekerke: het tv-toestel gaat steeds meer op een wasmachine lijken waarin meer zeep dan water zit. Niet alleen in Europa, de VS en Australië is de heerschappij van de soaps gevestigd, ook in de Arabische wereld lust men er pap van.
In Nederland moet je nooit tussen zes en zeven uur ‘s avonds bij mensen aankloppen, want dan zit men te eten. In het Midden-Oosten gelden precies dezelfde uren, maar dan omwille van de soaps. Eigenlijk zijn Egyptische series geen soaps omdat ze slechts uit vijftien of dertig afleveringen bestaan. Toch lijken ze in de hele regio bepalend voor het ritme van het leven. Kies een willekeurige avond, loop door de straten van Caïro of de dorpssteegjes van het Egyptische platteland en je ziet het geflikker van televisiebeelden en je hoort de gesprekken en de muziek van de televisieserie van het moment. Miljoenen mensen zitten elke avond vastgekleefd in hun stoel voor de televisie. Man en vrouw, jong en oud, geletterd en ongeletterd: iedereen wacht gespannen af hoe het vandaag zal aflopen.

De overheidszeep

Egypte, de culturele hoofdstad van de Arabische wereld, produceert al sinds de jaren zestig tv-series en exporteert ze naar alle Arabischsprekende landen. Als eerste Arabische land heeft Egypte een eigen speelfilm geproduceerd. Vanaf de jaren twintig tot de jaren zeventig, stond Egypte aan de top met zijn filmindustrie. Eén van de redenen voor de ondergang van de Egyptische filmindustrie is de televisie. Televisie is in het Midden-Oosten voor negenennegentig procent in handen van de staat. Met grote hoeveelheden geld wordt de televisie jaarlijks gesubsidieerd, onder andere voor het maken van tientallen soapseries.

Soapseries functioneren als een sociale leerschool en zijn een middel om de bevolking bezig te houden. In een land als Egypte bepaalt de minister van media welke soaps geproduceerd worden en wanneer ze op televisie vertoond mogen worden. De dramaseries bieden niet alleen amusement, maar spelen vaak op ingenieuze wijze in op nationale politiek en sociale kwesties. Egypte is één van de Arabische landen waar de bevolking jarenlang op een houtje heeft gebeten. Vanaf de jaren tachtig stelde Egypte zich open voor buitenlandse investeringen. Als reactie op het opkomend kapitalisme werd het islamisme, dat uitgaat van een islamitische identiteit geworteld in de godsdienst, voor veel arme mensen een aantrekkelijk alternatief. Hoewel zij deze interpretatie van een islamitische identiteit een vreedzame plaats in hun leven hebben gegeven, kwamen gewelddadige confrontaties tussen leden van de militante islamitische groeperingen en de overheid vanaf 1990 steeds vaker voor.

Op deze gebeurtenissen en de sociaal-maatschappelijke veranderingen hebben de televisieseries op een indirecte manier gereageerd. De Egyptische televisieserie “Layali Al-Hilmiyya” (De nachten van Hilmiyya) is een mooi voorbeeld. Deze dramaserie is overal in de Arabische wereld te zien geweest en is de meeste geliefde serie aller tijden. Door de rijke portrettering van personages en de sterke schildering van een samenleving en een tijdvak wordt de serie vergeleken met grote literaire werken zoals de trilogie van de Egyptische Nobelprijswinnaar Naguib Mahfouz.

Religieuze spanning

“Layali Al-Helmiyya” werd geschreven door Osama Anwar Okasha, die bekend staat als de beste televisiescenarist van dit moment in Egypte. Het verhaal speelt zich af in de oude Caïreense wijk Hilmiyya en volgt een aantal personages vanaf de jaren veertig, toen Egypte gebukt ging onder de Britse bezetting en een corrupte monarchie, tot aan het heden. De televisieserie was in meer opzichten uniek voor de Arabische kijker. Zo bestond de serie uit honderdvijftig aflevering in plaats van de gebruikelijke vijftien. Hierdoor konden de kijkers meer dan ooit tevoren betrokken raken bij het leven van de personages. Individuele levens raken vervlochten met politieke gebeurtenissen: revoluties, oorlogen, presidenten en hun beleid. Tot dit emotionele drama met zijn kleurrijke personages voelde het publiek zich enorm aangetrokken. Tegelijkertijd lokte de serie heftige discussies uit onder intellectuelen over censuur, vrijheid van meningsuiting, de verbeelding van het moderne Egypte en de scheiding tussen kerk en staat. “Layali Al-Hilmiyya” leverde uiterst scherpe commentaar op de weg die Egypte de afgelopen twintig jaar heeft bewandeld. Ook bewijst de serie dat de beste Egyptische televisieproducenten ondanks de overheidsbemoeienis en de zware controle een zekere onafhankelijkheid genieten. Sociale kritiek en commentaar van de politieke oppositie over de actuele problematiek worden toegestaan. De boodschap van “Layali Al-Hilmiyya” over patriottisme en de nationale eenheid kwam wellicht overeen met het beleid en de dromen van de overheid. Maar de scherpe kritiek op de vermoorde president Sadat, die vrede sloot met Israël en het land openstelde voor buitenlandse investeringen en kapitalisme, was controversieel. Televisiecensors hebben geprobeerd deze scènes te verbieden, maar na een publiek protest van de schrijver herriep de minister van informatie de censuur. Toch waren er grenzen. De gedramatiseerde scènes in een moskee, waarmee de schrijver de aandacht wilde vestigen op ‘de kiem van het terrorisme’, werden ongeschikt geacht voor uitzending.

De meeste soaps uit de jaren tachtig en negentig werden gemaakt door schrijvers en regisseurs die opgroeiden in de periode van Nasser. Zij zien de censor van de huidige overheid als een gevangenisbewaarder die niet alleen de schrijvers bewaakt, maar bovenal de gedachten van het volk. Toch neemt Egypte binnen de Arabische wereld een uitzonderingspositie in wat betreft de mate waarin sociaal progressieve schrijvers als Okasha voor de televisie kunnen werken. Islamisten hebben wat dat betreft weinig geluk. Zij worden uitgesloten van de officiële media en negatief afgeschilderd in populaire series. Ze hebben echter wel enige invloed op het gebied van seksualiteit. De aantrekkingskracht van een sterker wordende islamitische identiteit en een bijbehorende moraal hebben de censor wellicht gevoeliger gemaakt voor seksuele passages. Er wordt niet gekust en een man en vrouw horen niet samen in één kamer achter gesloten deuren te zijn. Dat zijn ook de eisen die de conservatieve Arabische golfstaten aan een Egyptische soap stellen voor ze een serie aankopen en uitzenden.

Zo is er een paradoxale situatie ontstaan: enerzijds heeft de Egyptische soap zich ontwikkeld tot een eigenzinnige en redelijk kritische vorm van televisie-amusement, anderzijds dreigen juist die kwaliteiten geofferd te worden nu de soaps in het buitenland succesvol blijken. Ondanks dat alles blijft de islamitische pers in Egypte de televisie van immorele programmering beschuldigen. Uiteindelijk is de Arabische kijker hier de dupe van. Het product soap wordt steeds magerder en onder invloed van het islamisme worden bovendien steeds meer religieuze programma’s uitgezonden. De kijker heeft maar twee keuzes: passief toekijken of een schotelantenne aanschaffen.

(Adel Salem is artistiek leider Toneelgroep De Sphinx, Amsterdam)

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.