WK zet voetbalproductie onder druk

‘Kinderarbeid is schering en inslag bij de productie van voetballen, en de werkomstandigheden van de arbeiders vaak schrijnend.’ Die boodschap kwam in de media in de aanloop van de wereldcup voetbal in Frankrijk in 1998. Consumentenverontwaardiging heeft intussen wijzigingen veroorzaakt bij internationale bedrijven. De voorbije jaren hebben Nike, Adidas en Puma stuk voor stuk stappen ondernomen om hun productielijnen voor voetballen en kleding op te schonen. Thuisproductie, wat tot veel kinderarbeid had geleid, werd in de ban geslagen en de arbeiders verhuisden naar nieuwe voetbalstikcentra.

Dat heeft inderdaad grotendeels een einde gemaakt aan kinderarbeid, maar de omstandigheden voor veel families verslechterd, zegt de Duitse ngo Brot für die Welt. Vrouwen – die in de islamcultuur van Pakistan vaak niet in dezelfde fabriek mogen werken als mannen - verloren hun inkomen. De lonen bleven gelijk, maar het gezinsinkomen daalde dus wel.

De grote bedrijven hebben intussen ook teams die de werkomstandigheden nagaan en arbeiders interviewen. “Sommige bedrijven slagen er keer op keer niet in om de fabrieksomstandigheden te verbeteren”, zegt Reiner Hengstmann, wereldwijd hoofd van sociale en milieuzaken van de Duitse sportartikelproducent Puma. Hij brengt het grootste deel van zijn tijd door met het toezicht op de toeleveringsbedrijven. “Als dat gebeurt, stoppen we de samenwerking.” Vorig jaar verbrak Puma de contracten met 33 leveranciers, vooral omwille van lage lonen en overdreven overuren – meer dan 60 uur per week.

“Ngo’s hebben deze kwestie meer momentum gegeven”, zegt Anne Putz, woordvoerster van Adidas. Ze hebben in het verleden problemen aangegeven met meerdere Adidasleveranciers, zegt ze. Puma werd vorig jaar het eerste bedrijf van sportartikelen dat een alliantie aanging met een ngo. Het maakte bekend dat de Schone Kleren Campagne een jaarlang de omstandigheden in de bedrijven van twee aanleverbedrijven in El Salavdor zou monitoren.

De voetbal waartegen de spelers tijdens de wedstrijden van de Wereldcup zullen trappen, zal van Adidas zijn en in Thailand thermisch aan elkaar geplakt. Die productiemethode is vrij uitzonderlijk - de meeste voetballen worden nog steeds met de hand genaaid. Tachtig procent van alle voetballen komen uit Sialkot, een stad in noordoost Pakistan. Ook Nike, Adidas en Puma produceren er. Sialkot draait op volle toeren nu, maar de werkomstandigheden zijn er zwaar.

Adidas verdubbelde vorig jaar haar aantal voetbalstikbedrijven in Sialkot, maar de snelle groei leidde tot problemen met de werkomstandigheden. Bezorgdheid zette Adidas ertoe aan om het toezicht op leeftijd van de arbeiders, loon en veiligheid op te drijven, meldt het bedrijf in zijn laatste rapport over milieu en sociale zaken. Verschillende productiecentra bleken onder de normen te scoren en werden gesloten.

“In Europa willen mensen voetballen zo goedkoop mogelijk kopen, en dat vreet in de winsten”, zegt Ammar Faisal al-Assad, manager van Talon Sports, een voetbalproducent die twee miljoen ballen per jaar produceert. Vijf procent daarvan is fair trade en afgenomen van de Duitse fairtradeorganisatie Gepa.

Een voetbal stikken duurt ongeveer anderhalf uur, en Gepa en Talon Sports betalen een premie bovenop de onderhandelde prijs die naargelang de kwaliteit van de bal varieert van 33 en 83 eurocent. De fairtrade ballen worden verkocht voor 9,95 euro voor een kleine bal voor kinderen en 56,95 euro oor een Fifa-gecertificeerde professionele voetbal.

De premie dient volgens Gepa om de lonen te verhogen en kleine leningen ter beschikking te stellen. Die laten arbeiders toe eigen zaakjes op te starten dien hen minder afhankelijk maken van de seizoensgebonden voetbalproductie. Daarnaast wordt er ook geïnvesteerd in gezondheid en scholing, waaronder een crèche voor de kinderen van arbeiders en gratis gezondheidszorg voor arbeiders en hun familie.

Ook Gepa heeft de verkoop van voetballen zien stijgen in de aanloop naar het WK in Duitsland. Maar fairtrade ballen blijven een fractie van de verkoop. Veel voetbalstikcentra houden zich niet aan de standaarden, zegt Barbara Schimmelpfennig van Gepa. Het probleem zijn de kleinere ondernemingen die vaak arbeiders uitbuiten om de prijzen laag te houden. “De grijze zone zijn goedkope merkloze voetballen die geproduceerd worden zonder de controles van grote bedrijven.”

“Het probleem is de kloof tussen wat op papier staat en wat in de praktijk gebeurt”, zegt dan weer Maik Pflaum van de Schone Kleren Campagne Duitsland. “Grote bedrijven hebben nu die rapporten over sociale en milieuomstandigheden, maar er is nog veel schone schijn voor de Europese markt. Als bedrijven lagere prijzen en korte leveringstermijnen nastreven, lijden de werkomstandigheden daar onvermijdelijk onder.” (ADR)