Wonden van Srebrenica zijn nog niet geheeld

Bosnië-Hercegovina, in het voormalige Joegoslavië een ‘model van multi-etnische samenleving’ met Bosnische moslims, Serviërs en Kroaten, verloor in de oorlog meer dan 200.000 inwoners. De meeste doden vielen onder de Bosnische moslims.

Voor de wederopbouw waarmee in 1995 werd begonnen, stelde de internationale gemeenschap bijna 4,3 miljard euro ter beschikking. Maar de emotionele wonden zijn er niet mee geheeld. Er heerst vrede en veiligheid, maar ons leven zal nooit meer zo worden als voor de oorlog, zegt Abid Dudic (51), die in 1992 met zijn gezin naar Duitsland vluchtte. Hij keerde twee jaar geleden terug naar Srebrenica, in het oosten van Bosnië.

Dudics vader Huso en de drie broers van zijn vrouw Fahreta worden vermist sinds de door Nederlandse VN-militairen bewaakte moslimenclave Srebrenica in juli 1995 onder de voet werd gelopen door het Bosnisch-Servische leger. Sinds 1992 zaten 20.000 moslims onder VN-bescherming in Srebrenica. Bij de verovering door de Serviërs werden tenminste 8.000 mannen en jongens vermoord, waaronder de familieleden van Dudic.

Fahreta en Abid delen hun trauma met honderdduizenden anderen die, los van etnische achtergrond, nog niet over de oorlog heen zijn. Het VN-Ontwikkelingsprogramma (UNDP) trok in een recente studie naar de emotionele gevolgen van de oorlog de conclusie dat er boven alles een extreem diepe bitterheid heerst onder overlevenden.

De helft van de mensen die geïnterviewd werd voor het onderzoek (‘Justice and Truth in Bosnia-Herzegovina’) zei dat de gebeurtenissen uit de periode 1992-1995 nog steeds hun dagelijks leven bepalen. Dat gold voor bijna 60 procent van de moslims, voor 46 procent van de Kroaten en voor 39 procent van de Serviërs. Bijna 70 procent van de moslims zei levensbedreigende situaties te hebben meegemaakt. Bij de Kroaten was dat 54 procent en bij de Serviërs 45 procent.

Uit een andere studie bleek dat duizenden mensen lijden aan depressies en post-traumatische stresstoornissen. Die studie, die eerder dit jaar werd gepubliceerd in het Journal of the American Medical Association, stelt dat veel overlevenden geplaagd worden door angst de controle over hun leven te verliezen.

Tussen 2000 en 2002 interviewden psychologen en psychiaters uit voormalig Joegoslavië 1.358 overlevenden. Gemiddeld hadden zij 12,6 traumatische gebeurtenissen meegemaakt die met de oorlog te maken hadden, zoals luchtbombardementen, marteling, dakloosheid of moorden op of verkrachtingen van naasten. Zo’n 79 procent van de ondervraagde overlevenden in Bosnië vond dat nog geen gerechtigheid heeft plaatsgevonden. Hun verbittering bemoeilijkt het emotionele herstel, zeggen de psychologen.

In de UNDP-studie wordt er op gewezen dat meer dan 25 procent van de overlevenden niet uitsluit dat er een nieuw conflict uitbreekt als de internationale troepen vertrekken uit de regio. De vrede in Bosnië wordt nu bewaakt door duizenden Europese militairen in samenwerking met plaatselijke troepen.

De bevolking is verdeeld langs de lijnen die getrokken zijn in de Dayton-akkoorden: de inwoners van Bosnië-Hercegovina leven in twee gescheiden entiteiten, de Moslim-Kroatische Federatie en de Republiek Srpska, bevolkt door Serviërs.

Die verdeling is een gevolg van de het conflict, omdat mensen tijdens de oorlog vluchtten naar de regio’s waar hun etniciteit het sterkst vertegenwoordigd was. Hetzelfde gebeurde toen vluchtelingen, slachtoffers van etnische zuiveringen onder alledrie bevolkingsgroepen, begonnen terug te keren.

Het Hoge Commissariaat voor de Vluchtelingen van de VN (UNHCR) zegt dat van de twee miljoen mensen die het land ontvluchtten of die intern ontheemd raakten, er slechts 800.000 zijn teruggekeerd. De bevolking, die voor de oorlog nog 4,2 miljoen mensen telde, is gekrompen tot 2 miljoen.

Dit is een leeg land geworden, concludeert Senad Malkoc (55), een onderwijzer in Sarajevo. In sommige streken kun je uren rijden zonder dat je ergens licht ziet. Terwijl voor de oorlog in die streken grote dorpen lagen. (JS/PD)