Wordt zuinigheid hip?

Zondag jongstleden vond in de Sint-Baafsabdij het duurzaamste (oudste) gebouw van Gent, een gesprek  over duurzaamheid plaats. Met name werd aan vertegenwoordigers van verschillende levensbeschouwingen gevraagd of en hoe hun filosofie/religie mensen kan stimuleren om zich milieubewuster te gedragen, en zo van groen gedrag zelfs iets aantrekkelijk te maken. ‘Wordt zuinigheid hip?’ zo vatten de organisatoren van de ontmoeting de uitdaging samen. 
Meer dan 150 mensen zakten af naar de abdij. Ze bleven toch wat op hun honger zitten. De twee inleiders Peter Tom Jones en Valérie De Prycker brachten interessant materiaal aan: Jones legde de band tussen zijn boek Terra Incognita (waarvan de herdruk de aanleiding was voor het gesprek) en de noodzaak van gedragsverandering. De Prycker die doctoreert over de relatie  tussen geluk en comfort zette wetenschappelijk onderzoek op een rijtje dat aantoont dat meer geld vanaf een bepaald welvaartsniveau niet leidt tot meer gelukkig.
Daarna liep het debat een beetje vast. Rik Pinxten, professor antropologie aan de Universiteit Gent en voorzitter van het Humanistisch Verbond, vond ten eerste dat er sinds Nietzsche eigenlijk geen humanisten meer zijn en dat het dus ook geen zin heeft ons af te vragen of die stroming iets kan bijdragen tot groen gedrag. Als voorzitter van het  Humanistisch Verbond dat dus kennelijk weinig met humanisme van doen heeft, stelde hij wel vast dat het moeilijk is om de leden van het verbond ertoe te brengen ‘mondiaal te denken’, en dus op zoek te gaan naar consumptiegedrag dat haalbaar is voor alle mensen. Meer wilde Pinxten over het Humanistisch Verbond niet kwijt. Wel ging hij zich meteen bemoeien met de twee sprekers naast hem: Pinxten vond nl. dat de boekgodsdiensten - Jodendom, Christendom en Islam – omdat ze menen de waarheid te kennen, en de anderen niet, onmogelijk een mondiale ethiek kunnen ontwikkelen en dus eigenlijk niet kunnen bijdragen tot milieubewuster gedrag.
Jef Felix, voorzitter van het Netwerk Rechtvaardigheid en Vrede, die sprak vanuit christelijke hoek, wilde niet op die discussie over waarheid ingaan. Voor hem als christen was de tijd dat hij meende de waarheid in pacht te hebben, al lang voorbij. Hij vertelde daarentegen van de pogingen in de kerk om te werken aan milieuzorg. Kerkgebouwen moeten bijvoorbeeld leren hun ecologische voetafdruk in kaart te brengen: nogal kerkfabrieken blijken daartoe ook bereid, aldus Felix. Onlangs publiceerde het Netwerk een boek over hoe christenen op verschillende plaatsen, al of niet rechtstreeks geïnspireerd door de bijbel, groene projecten en initiatieven opzetten (Zorg voor de Schepping, Netwerk Rechtvaardigheid en Vrede). Zo wordt in nogal wat Duitse bisdommen aan ‘autovasten’ gedaan, dat wil zeggen dat ze geen auto gebruiken tijdens de vastenperiode. In de VS vragen christenen zich af ‘what would Jesus drive?’
Youssef Souissi van de Vereniging voor Ontwikkeling en Emancipatie van Moslims, zette zich hard in tijdens het debat maar worstelde bij momenten enigszins met de Nederlandse taal. Hij wees erop dat hebzucht het probleem is. Een meer solidaire houding die eigen is aan de Islam zou leiden tot meer ecologisch gedrag. Souissi zei tevens dat sommige moskeeën gebruik van papieren in plaats van plastic zakjes.
Later in het gesprek wees moslima en groene politica Meryem Kaçar vanuit het publiek erop dat de Koran heel wat ‘groene’ verzen telt, en bijvoorbeeld letterlijk waarschuwt voor overconsumptie en overbevissing. Souissi vermeldde een ander voorbeeld waar de koran toelaat dat mensen zich voor het gebed niet met water reinigen als er te weinig water is. Pinxten noemde dat typisch voor woestijnreligies die pleiten voor onderconsumptie, juist omdat ze in zo’n precaire setting zijn ontstaan. Daarop pikte Youssef Souissi in door te stellen dat de hele wereld nu aan het verwoestijnen is. Waardoor de islam in zekere zin een toekomstgerichte want ecologische godsdienst zou kunnen zijn. 
De twee commentatoren brachten wat rust en diepgang in het gesprek. Herman Balthazar, professor in de geschiedenis, en ex-gouverneur van Oost-Vlaanderen, stelde dat de huidige situatie redelijk uniek is omdat er een culturele en mentaliteitsverandering moet komen die een snelle economische verandering moet mogelijk maken. Doorgaans veranderen eerst economische en sociale omstandigheden en dan pas de cultuur. Nu is daarvoor de tijd niet meer en zal een cultureel-intellectuele voorhoede samen met de sociale elites (patronaat, vakbondstop) de weg naar een ander economisch model moeten plaveien, aldus nog Balthazar.
Mo*-redactrice Alma De Walsche onderstreepte dat Europa een speciale verantwoordelijkheid ter zake heeft omdat het een historische erfenis van vervuiling heeft, en omdat het als rijk continent meer ruimte heeft om aan een alternatief te werken.
De interventies maakten duidelijk dat elk van deze drie levensbeschouwingen nog maar aan het prille begin staan van hun groene bewustwording. Koran en bijbel hebben het potentieel, hebben handvaten - ze bevatten teksten - om aan groen bewustzijn te werken maar die dimensie is momenteel niet echt dominant in hun werking en onder hun gelovigen. Naar buiten uit wordt de islam bijvoorbeeld bedolven onder heel andere symbooldossiers - van de sluier over de jihad van sommige extremisten tot de scheiding van geloof en staat. Dat er ook een ecologische lezing van de islam mogelijk is, komt  zelden aan bod. Afgaande op de publicatie van het Netwerk voor Rechtvaardigheid en Vrede beweegt er in de kerk er al iets meer dan in de moslimkringen. Een en ander heeft, volgens Meryam Kaçar ook te maken met de sociale positie van heel wat moslims in onze samenleving voor wie zuinigheid eerder een plicht is dan dat ze hip zou kunnen zijn.
Als Balthazar gelijk heeft, en er inderdaad een grote rol is weggelegd voor intellectueel-culturele voorhoedes om een ecologische omslag te verwezenlijken, dan riep het gesprek van zondag de vraag op of de bestaande levensbeschouwelijke stromingen daarin wel een hoofdrol zullen spelen. Mogelijks zullen nieuwe intellectuele stromingen, eventueel wel met leden van allerlei bestaande bewegingen en levensbeschouwingen, die rol moeten vervullen.

Het gesprek werd georganiseerd door MO*, de Buren van de Abdij (www.burenvandeabdij.be) en Terra Reversa (www.terrareversa.be, denk-en doegroep voor een ecologische economie).

Je kan je mening kwijt over dit verslag op het discussieforum van MO.be of via e-mail aan john.vandaele@mo.be.