Yann Arthus-Bertrand filmt de mensheid een geweten

Yann Arthus-Bertrand is een natuurliefhebber die opgroeide tot een vastberaden ecologisch activist. Op zijn twintigste zetelde hij al in het bestuur van een natuurreservaat in Frankrijk. De kiemen van zijn strijdlust ontsproten tijdens een onderzoek naar het gedrag van leeuwen, toen hij op zijn dertigste naar Kenia verhuisde. Naar aanleiding daarvan publiceerde hij zijn eerste fotoboek ‘Lions’.

Als luchtballonpiloot ontdekte hij er de efficiëntie van luchtfotografie om de mensen de ware schoonheid en kwetsbaarheid van onze aarde te tonen. Dat deed hij in 1992 met zijn fotoboek ‘De aarde vanuit de hemel’, waarvan hij meer dan 3 miljoen exemplaren verkocht. Hij ging nog een stapje verder in 2005 met de stichting van ‘Good Planet’, een ngo die mensen wil aanzetten om actie te ondernemen voor een duurzame samenleving. Ondertussen maakt hij documentaires zoals ‘7 milliards d’Autres’, ‘Vu du ciel’, ‘Home’, ‘Des forêts et des hommes’, en ‘La soif du monde’. Zijn laatste film ‘Planet Ocean’ beleefde gisteren zijn Europese première in Brussel. MO* was erbij en had een gesprek met Yann Arthus-Bertrand. 

Wanneer en waarom is het esthetische aspect van uw werk eerder een ethische roeping geworden?

Yann Arthus-Bertrand: Toen ik dertig werd, ben ik vertrokken naar Kenia met mijn vrouw om het gedrag van leeuwen te onderzoeken. Drie jaar heb ik me geconcentreerd op dezelfde groep leeuwen. Ik heb drie jaar in de natuur geleefd en gewerkt. Het zijn de leeuwen die mij geleerd hebben goede foto’s te maken, geduld te oefenen, te zien wat echte en natuurlijke schoonheid is. Ondertussen werkte ik ook als luchtballonpiloot om bij te verdienen. Zo ben ik het belang van luchtfotografie beginnen inzien.

Ik was nog maar twintig toen ik in het bestuur zat van een natuurreservaat in Frankrijk. Ik engageerde mij toen al in verschillende verenigingen, dus ik ben altijd al een beetje een activist geweest. Alles wat ik ondernam heeft dus altijd al een ecologische boodschap gehad.
In 1992 publiceerde ik mijn eerste werk, ‘De aarde vanuit de hemel’. Ondertussen zijn we 20 jaar verder. Mijn werk heeft me helemaal veranderd, onder andere omdat ik ontdekt hebt dat de wereld zoveel mooier is dan ik me voordien kon voorstellen. Het is ongelooflijk wat ik in de afgelopen twintig jaar gezien heb.

Ook de impact van de mens is indrukwekkend. Toen ik werd geboren, leefden er slechts 2 miljard mensen op de aarde. Nu zijn we met 7 miljard. In één mensenleven is de wereldbevolking dus verdrievoudigd. Dat is ongelooflijk. De wetenschappers slagen erin positieve resultaten op tafel te leggen. We hebben nu immers de beste democratie, de beste welzijnsgraad, het beste onderwijs, enz. Maar op vlak van biodiversiteit scoren we net slecht, nochtans gaat dat over alles wat noodzakelijk is voor ons dagelijkse leven, waar onze voeding van afhangt.

Waar zit volgens u de hoop voor de toekomst?

Yann Arthus-Bertrand: We hebben nood aan jonge mensen, mensen die houden van het leven, mensen die willen delen, mensen die geven en er nog meer voor terug krijgen dan de anderen. Het zijn net die mensen die zich gelukkig mogen noemen. Die mensen herinneren me eraan wat het is een activist te zijn, een humanist te zijn. Iets wat ik ontdekt heb, of iets wat ik al wist zonder het te beseffen, is dat iedereen uiteindelijk zal sterven, zoals alle levende wezens op deze aarde. Dat heeft me enorm doen nadenken over wie ik ben, over hoe ik leef. Ik ben er echt van overtuigd dat hoe meer je geeft, hoe meer je in de plaats terugkrijgt. En ik heb voor dit werk al enorm veel teruggekregen. Ik begrijp de dingen beter, wat me meer zin geeft om ervoor te vechten. Iedereen heeft in zich de drang om te overtuigen, om iets te delen met de mensen om ze te doen begrijpen. En op die manier leer je zelf ook veel, het is een verrijking. We zijn allemaal nieuwsgierige wezens. Je kunt niet vandaag activist worden en later een stap terug zetten. Eens je de stap gezet hebt, is er geen weg terug.

Het gedrag van de leeuwen waarvan u zoveel geleerd heeft, is toch niet altijd een voorbeeld van natuurlijke schoonheid? Er zit toch ook veel wreedheid in hun manier van leven?

Yann Arthus-Bertrand: Zo zit de wereld nu eenmaal in elkaar. Alles en iedereen komt aan zijn einde, het leven is een strijd en eindigt in de dood. Ik doe een poging om dat te begrijpen, om de interactie tussen alle dieren en planten te begrijpen. Dat is evident als je in Kenia woont. En de dood hoort daar gewoon bij. Mijn kinderen die toen 2, 3 en 5 jaar oud waren, hebben dat ook leren begrijpen. Als je kleine leeuwenwelpjes hebt, geraak je daaraan gehecht maar automatisch begrijp je en aanvaard je dat leven en dood onlosmakelijk verbonden zijn.

Zelf vocht ik niet voor een territorium. Ik wilde een territorium delen met de leeuwen. De mens leeft met empathie, wil dingen delen met andere mensen of wezens. Dieren doen net het omgekeerde, de leeuwen willen hun territorium koste wat het kost verdedigen. Maar ons leven zit vol liefde. De leeuwen hebben ook liefde in hen maar dat is een andere liefde, laat ons zeggen een meer instinctieve liefde.

We hebben te veel, we verspillen te veel. We leven in een wereld waarin alles geld moet opbrengen.

Toch staat delen allesbehalve centraal in ons systeem van leven, in de manier waarop we de wereld organiseren.

Yann Arthus-Bertrand: (zucht) Dat is ingewikkeld. Onze samenleving vandaag is gebaseerd op geld verdienen. Ik behoor niet tot degenen die een gemakkelijk antikapitalistisch discours voeren, want we hebben dat systeem nodig. Het verschaft rijkdom, onderwijs, gezondheidszorg, noem maar op. Maar het is ook een systeem dat steunt op de natuurlijk rijkdommen van onze aarde. Het is gebaseerd op visvangst, boskap, olie… En als we onze manier van leven niet aanpassen, zullen die natuurlijke rijkdommen langzaam maar zeker verdwijnen.

Als je alle gewervelde wezens samentelt, dan vertegenwoordigt het gewicht van de mens en zijn huisdieren op de wereld 98 procent van alle gewervelden vandaag. De natuur verdraagt in principe dat soort excessen niet. Als een populatie te groot wordt, zorgt een virus wel voor het hersel van het evenwicht. Voor de mens is dat natuurlijk niet zo, dus onze populatie blijft groeien. Er rijden vandaag 800.000.000 auto’s rond. Dat is onmogelijk uit te breiden voor iedereen, maar de Chinezen, Indiërs en Brazilianen willen nu ook een auto natuurlijk.

We hebben dus echt nood aan verandering, aan een bewustwording, een revolutie in zekere zin, ook op politiek vlak. We hebben gezien dat de Aardetop in Rio een mislukking was, net als de klimaattoppen van de voorbije jaren. We kunnen dus niet rekenen op de Verenigde Naties of op de huidige politici om ons uit de impasse te leiden.

Hoe kunnen we dan wel ontsnappen aan deze situatie van stilstand?

Yann Arthus-Bertrand: Ik heb de oplossing natuurlijk niet. In elk geval zal het veel meer moeten zijn dan een politieke of economische revolutie. De economie vandaag ontsnapt ons volledig, de wereldeconomie is oncontroleerbaar. Een wetenschappelijke revolutie is nodig maar onvoldoende. Wat we nodig hebben, is een echte mentaliteitsverandering, een spirituele revolutie. Er is vandaag een gebrek aan een ethisch gevoel. We moeten ons afvragen of we op deze manier kunnen verderleven. Maar ondertussen gaan we verder met consumeren.

Voor Ocean Planet vloog ik over de haven van Sjanghai, de grootste haven ter wereld. Toen ik vanuit de helikopter naar beneden keek, zag ik alleen maar fabrieken, miljoenen containers, duizenden boten onder constructie, kranen, enz. Het deed pijn zoiets te zien. Ik vraag me af hoe we ooit deze waanzin kunnen stoppen. Het lijkt onmogelijk. Er is een gebrek aan gezond verstand in de wereld.

Daarom praat ik over spiritualiteit, over bewustwording. Ik wil duidelijk maken aan de mensen dat we zo niet verder kunnen, dat onze kinderen in een andere wereld zullen leven. Er zal geen olie meer zijn. We zijn verplicht ons gedrag aan te passen als we ook maar iets geven om onze toekomstige generaties. 

Moeten we daarvoor terugkeren naar de bron, naar de traditionele wijsheden?

Yann Arthus-Bertrand: We moeten simpelweg beter leven. We hebben te veel, we verspillen te veel. We leven in een wereld waar alles geld moet opbrengen. Een krant bevat vandaag enkel nog reclame om meer te verkopen. Geluk zit blijkbaar in bezit. Maar dat is een illusie. Gelukkig zijn is zich goed in zijn vel voelen, in overeenstemming met je overtuigingen. En als je de natuur wilt beschermen, dan is het niet alleen voor de natuur dat je het doet, maar ook voor jezelf, voor het welzijn van de mensheid, voor alles wat we nodig hebben om te kunnen leven.

Uw film werd wel gesponsord door een horlogemaker, die hoopt daardoor meer uurwerken te verkopen.

Yann Arthus-Bertrand: Het is toch mooi dat een bedrijf als Omega, dat over de middelen beschikt, een dergelijk project wil financieren. De wereld is simpelweg opgedeeld tussen goed en slecht. Er zijn net zo goed slechte milieuactivisten als goede ondernemers in de oliesector. Er is een gebrek aan individuele verantwoordelijkheid. Indien we akkoord zijn dat er iets moet veranderen, moeten we ons daar ook naar gedragen. En dat gebeurt niet. We aanvaarden de realiteit zoals ze is, en maken er zelf misbruik van. En dat is niet goed voor ons noch voor de mensheid. Ik denk zelfs dat het niet goed is voor onze karma. Je moet in overeenstemming leven met je eigen overtuigingen. Dat is moeilijk, ik slaag er zelf ook niet altijd in. Ik heb er bijvoorbeeld acht jaar over gedaan om van de overtuiging dat vlees eten niet duurzaam is te komen tot de stap om helemaal geen vlees meer te eten. En die stap heb ik nog meer twee weken geleden gezet.

Vreest u niet dat uw beelden zodanig mooi zijn, dat de boodschap ophoudt bij de schoonheid van de oceaan?

Yann Arthus-Bertrand: Nee, want er zit een duidelijke boodschap van waarheid in het einde van de film. We zijn zelfs van plan om het einde te veranderen, om het nog sterker te doen overkomen. Want dat is de bedoeling van de film: de mensen met hun neus op de werkelijkheid drukken en hen te choqueren.