Zambia. Plundernetwerk met Belgische draadjes.

Mwanawasa was op 12 juli 2002 amper een jaar aan de macht toen hij zijn voorganger en partijgenoot Frederick Chiluba voor het parlement beschuldigde van massale corruptie. Hij richtte meteen een werkgroep op die belast werd met het onderzoek en de vervolging van de beschuldigden. Volgens de Task Force on Corruption ging in de tien jaar onder Chiluba minstens 300 miljoen dollar verloren.

The Matrix

Nooit tevoren was er zoveel geld in omloop in Zambia als in de jaren negentig bij de privatisering van de economie. Mensenrechtenorganisaties berekenden dat van de 100 miljoen dollar die tegen 1997 in het privatiseringsfonds had moeten zitten, slechts een kleine 23 miljoen dollar overbleef. Na 1997 publiceerde het fonds geen gegevens meer die dergelijke analyses toelaten. De Task Force toonde aan dat een deel van de Zambiaanse staatskas terechtkwam op de Zamtrop-rekening bij de Zanaco bank in Londen. Die rekening werd persoonlijk beheerd door Xavier Chungu, toenmalig directeur-generaal van de Zambiaanse veiligheidsdienst, maar volgens een rapport van de Belgische inlichtingendienst ADIV ook betrokken bij diamantsmokkel vanuit Angola naar Antwerpen.
Door de Zamtrop-rekening onder te brengen bij Staatsveiligheid, ontsnapte het geldverkeer van en naar de rekening aan de controle van het parlement. Van deze rekening ging tussen 1998 en 2000 ruim 300.000 dollar naar Chiluba en zijn familie. De Task Force vond ook aanwijzingen voor transfers van staatsgeld naar rekeningen bij de Standard Chartered Bank op de Kanaaleilanden en bij banken in Genève, Brussel en Londen. Op 16 maart 2005 publiceerde het Zambiaanse dagblad The Post een reeks aantijgingen tegen Chiluba en zijn entourage.
De krant heeft het over een Zambiaanse matrix of plunder als een uitvoerige, systematische en uiterst vernuftige manier om de Zambiaanse staat op grote schaal te bedriegen. In het dossier komt ook ons land ter sprake. Uiteindelijk bracht de zaak de Zambiaanse onderzoekers naar het Verenigd Koninkrijk, de Verenigde Staten, Zuid-Afrika, de Caraïben en België. De Task Force nam 16 eigendommen in beslag en onderzocht meer dan 400 bedrijven en 150 mensen in binnen- en buitenland. Maar na vier jaar is nog niemand veroordeeld.
Op dit moment lopen er processen in Zambia en Londen, al is “lopen” niet het woord. Aanvankelijk beschuldigde de Task Force Chiluba samen met een tiental anderen van 168 diefstallen, samen goed voor 40 miljoen dollar. Dat is heel wat minder dan de bedragen waarover de mensenrechtenorganisaties of de Task Force zelf gewag maakten. ‘We wilden zeker spelen’, luidde het in de Task Force. Toch zorgden procedurefouten ervoor dat Chiluba en andere prominenten vrijgesproken werden. Een aantal beklaagden, waaronder Xavier Chungu, is voortvluchtig.
De lokale pers schrijft dat president Mwanawasa tussengekomen is in de procedure, in de hoop zo een aantal beklaagden te recupereren voor zijn bewind. Maar voor die beweringen zijn geen harde bewijzen. De Task Force bleef doorwerken en tegen eind 2004 had ze voldoende bewijzen om Chiluba samen met twee zakenlieden opnieuw te beschuldigen van diefstal, dit keer voor een bedrag van een half miljoen dollar. Dat proces loopt nog steeds.
De gerechtelijke procedure wordt niet alleen in Zambia gevoerd. Sinds oktober 2004 procedeert de Zambiaanse overheid ook in het London High Court, een universeel erkende instantie ten dienste van slachtoffers van internationale fraude. Dat gerechtshof kan zich beroepen op aangepaste rechtsmiddelen in de strijd tegen fraude, zoals de internationale bevriezing van bezittingen. De reden om een zaak aan te spannen voor het London High Court is dat, naast ex-president Chiluba en zijn entourage, ook enkele in Engeland gevestigde advocatenkantoren en een aantal EU-inwoners aangeklaagd worden. Enkelen bevinden zich in België.

De Belgische connectie

Tijdens hun speurtocht stuitte de Task Force op vastgoed in Brussel dat met Zambiaans overheidsgeld was betaald. Het ging om twee appartementsgebouwen in de Brusselse Atrebatenstraat. De hoofdaandeelhouder van de appartementen was Jaban SA, een Luxemburgse onderneming op naam van Faustin Kabwe. Kabwe is eigenaar van Access Leasing, een zusterbedrijf van Access Financing waarvan de Task Force stelt dat het een centrale rol speelde in het plundernetwerk. President Mwanawasa eiste de “investering” op en gaf het bevel de panden te verkopen. Die verkoop bracht 4,3 miljoen dollar op, maar de Zambiaanse staat kreeg volgens de Bank of Zambia slechts 3,3 miljoen dollar.
In Londen legde de Task Force klacht neer tegen twee Belgische betrokkenen in dit dossier. Immobiliënmakelaar Roland Cracco van het kantoor Hugo Ceusters in Antwerpen trad op als makelaar bij de verkoop van de twee appartementsgebouwen. R.S. uit Maldegem is een zakenman die geruime tijd in Zambia verbleef. Beiden werden ervan beschuldigd het op een akkoordje te hebben gegooid met Kabwe die de winst van de verkoop niet aan de staat wilde bezorgen. ‘Ze [Faustin Kabwe en R.S., nvdr] hadden me gevraagd mee te investeren in een vennootschap’, zegt Cracco, die beweert dat hij zich nooit bewust was van de frauduleuze oorsprong van de investering.
‘De zaak bewijst dat je als makelaar nooit genoeg onderzoek kan doen of een bedrijf of een eigendom bonafide is. Alleen is de begeleiding door advocaten en andere adviseurs bij de voorbereiding van de verkoop moeilijker wanneer het vastgoed in aandelen vastligt in plaats van baksteen.’ Cracco en Standaert lieten het niet tot een veroordeling komen maar gingen akkoord hun aandelen in firma’s die eigenaar waren van de twee appartementsgebouwen op te geven, toen duidelijk werd dat de Zambiaanse staat en niet Kabwe de eigenlijke verkoper was. Volgens Cracco kwam dit akkoord er na zijn ondervraging op 16 augustus 2005. Cracco en R.S. lieten hun aandelen aan de Zambiaanse staat en namen de 200.000 dollar gerechtskosten op zich. De Task Force was opgetogen over het verloop van het proces omdat ze voor het eerst geld en vastgoed dat frauduleus verworven was via de Zamtrop-rekening, kon teruggeven aan de overheid.
Naast de twee Belgen in de Brusselse vastgoedaffaire werd in dit dossier ook de in Brugge gevestigde Congolees Katebe Katoto aangeklaagd. Katoto is gedelegeerd bestuurder van domein Ter Heyde nv in St.-Andries in Brugge, waar hij ook woont. In een gesprek zegt hij vooral zaken te doen met een visbedrijf in Afrika en een toeristenverblijf in Zambia. Hij bevestigt ook dat hij tot de vertrouwenskring van voormalig president Chiluba behoort.
De voornaamste aanklacht van de Task Force tegen Katoto betreft de aankoop van militair materieel voor het Zambiaanse leger ter waarde van 95 miljoen dollar, waarbij Katoto als tussenpersoon optrad. Het Zambiaanse ministerie van Defensie stuurde een missie naar ons land om zich te vergewissen van de aankoop. Volgens Katoto overwogen zij geen aankoop van militair materieel in België, maar vlogen zij door naar Sofia in Bulgarije. Van het totale voorschot werd 20,5 miljoen dollar betaald, 4,5 miljoen minder dan het minimumbedrag om de aankoop vast te leggen, zegt Katoto. ‘Vandaar dat ik de Zambiaanse staat voor de rechter heb gedaagd wegens contractbreuk en ik heb deze zaak gewonnen in Zambia.’
De Zambiaanse The Post meldt echter dat respectievelijk 31.518.000 dollar en 2.771.000 dollar werden gestort op een Belgische en een Zwitserse rekening, wat betekent dat de Zambiaanse staat zijn contractuele verplichting wel degelijk was nagekomen. ‘In totaal meer dan 35 miljoen dollar waarvoor de Zambiaanse staat niets heeft gekregen’, stelt de krant. Zambia eist van Chiluba en Katoto voor het London High Court het bedrag van 35 miljoen dollar terug.
Volgens onze anonieme bron, die inzicht heeft in de stukken van het proces, werd het geld gestort op een rekening bij de KBC in Brugge, op naam van Betty Katumbi, volgens de Zambiaanse pers de zus van Katoto. Stef Leunens van de KBC meldt dat de relaties met mevrouw Katumbi al geruime tijd zijn stopgezet: ‘Het spreekt voor zich dat de KBC zich in dit dossier volledig conform de Belgische regelgeving heeft gedragen.’ Onze bron is daar niet zo zeker van en beweert dat er overschrijvingen zijn gebeurd van de rekening van mevrouw Katumbi naar dubieuze of niet-bestaande bedrijven en dat de bank heeft nagelaten de bestemmeling van die bedragen te controleren. KBC zegt bij geen enkel onderzoek in het kader van de Londense rechtszaak betrokken te zijn, maar zal meewerken indien nodig. Het proces loopt nog, maar inmiddels geldt een wereldwijd bevriezingsgebod op Katoto’s bezittingen ter waarde van 13 miljoen dollar. ‘Dat hindert me niet. Het bevriezingsgebod is enkel een preventieve maatregel tot het proces is afgelopen. Als er nog een proces komt’, aldus een zelfzekere Katoto. Bij het Belgische parket loopt er in ieder geval geen onderzoek tegen de man.

Intussen in Zambia

President Mwanawasa hoopt dat de Zambiaanse kiezers op 28 september zijn strijd tegen corruptie zullen belonen, maar die kans is klein. Hij bracht de hele zaak weliswaar aan het rollen, maar tegelijk herstelde hij ministers in eer die met naam waren genoemd in de wapentrafiek naar Angola of verdacht werden van verantwoordelijkheid in het plundernetwerk. ‘Omdat ze teveel wisten’,volgens de Zambiaanse radio Trottoir.
Zo beschermde Mwanawasa de hoge ambtenaar van het ministerie van Gezondheid die zich had laten betalen door een Bulgaars bedrijf voor een contract voor de levering van aidsremmers. De journalist die de zaak had aangeklaagd, verloor terstond zijn baan. Ook Father Miha, uitgever van Ndola Mission Press, kent het klappen van de regeringszweep. Hij publiceerde een Family Tree die duidelijk maakt hoe belangrijke overheidsposten de voorbije jaren zijn ingenomen door familieleden van Levy en Maureen Mwanawasa. ‘Een gelijkaardige boom kan ik maken over de rechtelijke macht. Het ergste is de cultuur van permissiviteit tegenover corruptie. Onder Chiluba was die corruptie aanwezig in de hoogste regionen. Nu is ze overal’, zegt Father Miha.
Dit onderzoek kwam tot stand met steun van het Fonds Pascal Decroos voor Bijzondere Journalistiek.
Reageer via info@mo.be