Zij die aan de rivier woonden

De Verenigde Staten en Mexico liggen niet alleen met elkaar in de clinch over drugs en illegale immigratie, op de achtergrond dreigt ook een zoetwaterconflict. ‘Water is de oorlog van de toekomst’, klinkt het in de gortdroge Colorado-delta in Mexico.

  • Ronald de Hommel Ronald de Hommel
  • Ronald de Hommel Ronald de Hommel
  • Ronald de Hommel Ronald de Hommel
  • Ronald de Hommel Ronald de Hommel
  • Ronald de Hommel Ronald de Hommel
  • Ronald de Hommel Ronald de Hommel
  • Ronald de Hommel Ronald de Hommel
  • Ronald de Hommel Ronald de Hommel
  • Ronald de Hommel Ronald de Hommel
  • Ronald de Hommel Ronald de Hommel

De zon heeft vrij spel in het droge rivierbed. De flora bestaat uit dor gras, verkoolde boomstammen en het woestijngewas tamarisk; rode mieren vertegenwoordigen het dierenrijk. Dit kale landschap in het noordwesten van Mexico vormde ooit de rivierdelta van de machtige Colorado, die in vele vertakkingen uitmondde in de Golf van Californië. Een serie menselijke beslissingen heeft ertoe geleid dat de groene draslanden en lagunes van weleer hebben plaatsgemaakt voor een gestaag oprukkende, zoute woestijn. Alleen na uitzonderlijke regenval wil er nog wel eens een stroompje zoet water door de brede rivierbedding vloeien.

‘Ik weet nog goed dat we met bootjes naar de overkant moesten varen, voordat de brug werd gebouwd’, zegt de voormalige landarbeider Juan Patiño Suárez (74), die in een comfortabele fauteuil onder de bomen in zijn tuin van zijn bescheiden pensioen geniet. De tolbrug van het stadje San Luis Río Colorado ligt er nog steeds, maar water stroomt er al lang niet meer onderdoor. Tegen het vallen van de avond loopt een paartje hand in hand over de rivierbodem naar de overkant.

‘De Mexicaanse regering vroeg om een glas water en Washington gaf haar een glas water. Nu wil Mexico een tweede glas, maar het is te laat. Al het water is vergeven’, zegt José Ramón, een rijke boer uit de regio, die experimenteert met zoutwatergewassen. Die landbouwmethode, die nog in de kinderschoenen staat, wordt ook in onder andere Nederland en Pakistan onderzocht als mogelijke oplossing voor toenemende zoetwaterschaarste.

De glazen water van Ramón verwijzen naar een verdrag uit 1944 waarin de regeringen van beide landen overeenkwamen dat Mexico recht heeft op bijna twee kubieke kilometer water per jaar, ongeveer een tiende van de totale hoeveelheid die door de Colorado stroomt. Tegelijkertijd beloofde Mexico een aanzienlijk deel van het water uit een zestal Mexicaanse zijstromen van de Rio Grande naar de VS te laten vloeien.

Hoewel de ruim tweehonderd meter hoge Hooverdam nabij Las Vegas destijds al bestond, hielden de Mexicanen het niet voor mogelijk dat elke druppel waarop de Amerikanen volgens het verdrag recht zouden hebben, daadwerkelijk gebruikt zou worden en dat de eigen hoeveelheid ontoereikend zou worden. Ramón: ‘Mexico was een ontwikkelingsland zonder vooruitziende blik.’

Levensader

Beide kanten van de grens kenden de afgelopen 65 jaar een onstuimige bevolkingsgroei, gedragen door steden als Phoenix, Las Vegas en San Diego in de VS en Tijuana en Mexicali in Mexico. De Colorado is daardoor een levensader geworden voor meer dan dertig miljoen mensen. Ruim tweederde van het rivierwater wordt gebruikt voor anderhalf miljoen hectare landbouwgrond.

Vanuit Mexicaans perspectief is het moeilijk te bevatten dat tussen de cactussen rondom Phoenix meer dan 250 golfbanen liggen, met keurig onderhouden greens, terwijl hun rivierdelta is opgedroogd. En wat te denken van al het water dat in de hitte verdampt uit het twintigtal stuwmeren in de Colorado? Alleen al uit Lake Mead, het stuwmeer achter de Hooverdam, gaat op die manier jaarlijks een hoeveelheid water verloren die gelijk is aan de helft van de Mexicaanse waterrechten.

‘Het verdrag is lang geleden ondertekend. Iedereen heeft het water nodig en wij hebben dezelfde rechten als de VS’, zegt Jesús Mosqueda. Hij is de eigenaar van bungalowpark Campo Mosqueda, waar vooral oudere Amerikanen hun vakantie doorbrengen. Het is gelegen aan een zijrivier van de Colorado, Rio Hardy, die wordt gevormd door afvoerwater uit de landbouw. Volgens Mosqueda is het water schoon genoeg om in te zwemmen, maar niet iedereen in de omgeving is met daarover met hem eens. Mosqueda: ‘Ik denk dat water de oorlog van de toekomst is. We moeten vechten voor meer water, maar we hebben een machtige vijand tegenover ons. Onze regering moet actie ondernemen.’

Hoezeer de Mexicanen de overeenkomst over de Colorado ook in hun voordeel willen veranderen, ze weten dat het uiterst onwaarschijnlijk is dat dat ooit zal gebeuren. ‘Dat is een droom’, zegt Ramón. ‘De Amerikanen hebben het water ook nodig en zullen hun rechten niet opgeven.’

Bovendien komen de VS op dit moment hun verplichtingen wat betreft de Colorado wel na, terwijl Mexico minder water laat doorstromen in de Rio Grande dan het verdrag uit 1944 voorschrijft, goeddeels als gevolg van droogte. Dat leidt weer tot boosheid bij boeren in Texas, die juist vinden dat hun regering in Washington actie moet ondernemen tegen Mexico.

Tegelijkertijd is het niet alleen aan de VS te wijten dat de delta droogstaat. Mexico is er zelf voor verantwoordelijk dat het water dat het land bereikt, direct wordt gekanaliseerd zodra het de grens passeert. Bij het grensplaatsje Los Algodones staat de laatste grote dam van de Colorado, waar het water wordt afgebogen in een irrigatiekanaal. Achter de dam valt de rivier zo goed als droog.

Géén zandbakscenario

Tien jaar geleden organiseerden Mexico en de VS voor het eerst een grootschalig symposium over de waterproblematiek in de grensstad Mexicali. Een van de aanwezigen was José Campoy, directeur van een milieucommissie van de Mexicaanse overheid. ‘Alles was perfect geregeld, er waren 300 mensen, inclusief hoge diplomatieke vertegenwoordigers uit de VS’, vertelt Campoy in zijn kantoor in San Luis Río Colorado. ‘Toen zagen we ineens het nieuws van de vliegtuigen die zich in het World Trade Center hadden geboord. Ons symposium vond plaats op 11 en 12 september 2001. De Amerikanen hadden vervolgens andere prioriteiten en van wateronderhandelingen kwam weinig meer terecht.’ De verscherpte grenscontroles en de weigering van Mexico deel te nemen aan de door Amerika geleide invasie in Irak kwamen de verhoudingen niet ten goede. Desalniettemin is Campoy voorzichtig optimistisch over de toekomst van de rivierdelta. Hij hoopt dat onderhandelingen met lokale boeren –die voor een groot deel gewassen produceren om te exporteren naar de VS– ertoe kunnen leiden dat er meer water beschikbaar komt om de oprukkende woestijn een halt toe te roepen.

Dat de regio niet gedoemd is te veranderen in één grote zandbak, bewijst het natuurgebied Ciénaga de Santa Clara. Dat bestaat uit ruim 16.000 hectare draslanden en meren, op zo’n zestig kilometer ten zuiden van San Luis Río Colorado. ‘Als ik hier ben, moet ik altijd denken aan Macondo, de denkbeeldige stad in de moerassen uit Honderd jaar eenzaamheid van Gabriel García Márquez’, zegt Alejandra Fonseca van de regionale milieuorganisatie Pronatura. Het contrast met de droge rivierbedding kan haast niet groter. In een bootje vaart Fonseca door een groen landschap van riet en waterplanten. Het is er aanzienlijk koeler dan in het dorre landschap even verderop, vogels zingen in koor en de fauna bestaat volgens Fonseca uit onder andere coyotes en wasberen.

De Ciénaga, zoals de lokale bevolking kortweg zegt, wordt gevoed door afvoerwater van Amerikaanse akkers, dat de VS vooralsnog weg laten stromen naar Mexico. Hoewel Campoy en Fonseca hopen dat zij het natuurgebied in de toekomst verder kunnen uitbreiden, is het voortbestaan niet verzekerd. In het grensstadje Yuma in Arizona staat namelijk een waterzuiveringsinstallatie waarmee de VS de kwaliteit van het water zou kunnen verbeteren om het vervolgens zelf te gebruiken. De installatie is voorlopig buiten dienst, maar de Amerikanen overwegen haar in werking te stellen. ‘Zelfs voor afvoerwater moeten we hier vechten’, zegt Fonseca.

Lotgenoten

In de strijd om het schaarse Coloradowater deelt alvast één groep mensen in de klappen. Zoals wel vaker in Noord-Amerika gaat het om de oorspronkelijke bewoners van het continent.

Voor Inocencia González, de stamoudste van de Cocopa-indianen in het dorpje El Mayor, is de groene rivierdelta inmiddels veranderd in een jeugdherinnering. González beheert een museum met voornamelijk zwart-witfoto’s van Cocapa in betere tijden. Het pronkstuk van het museum is een kitscherig schilderij van een indianenopperhoofd met tooi. Voor tweehonderd peso, iets meer dan tien euro, mogen bezoekers het meenemen.

‘Zij Die Aan De Rivier Wonen’, zo noemen de Cocopa zich in hun eigen taal. ‘Vroeger werden we omringd door meren en plassen. Overal was water’, vertelt González. ‘We leefden van de grote vissen die we vingen. Totdat de rivier droogviel.’

González is 74 jaar, maar haar gebogen tred en de diepe groeven in haar gezicht doen haar wel twintig jaar ouder lijken. Ze draagt een zwart T-shirt met paarse glitters en de kreet Nightbreak. Sinds het water is verdwenen, ging het versneld bergafwaarts met de Cocapa. In González’ dorp woont nu nog een veertigtal Indianen, allemaal halfbloed, van wie er nog drie de eigen taal spreken. González: ‘We waren een hechte gemeenschap, maar geld heeft ons uit elkaar gedreven. Banen zijn schaars: sommigen werken als dagloners op de velden verderop, anderen zijn gids voor toeristen. Of ze zoeken hun toevlucht in drank en drugs.’

Hoewel soortgelijke problemen ook andere inheemse volken hebben getroffen, is de teloorgang van haar volk voor González onlosmakelijk met het lot van de rivier verbonden. González: ‘Samen met de rivier verdween ook onze cultuur.’

Deze reportage maakt deel uit van het journalistieke project Disputed Waters

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.