Zimbabwaanse landbouw in het slop na landhervorming

Muchena en honderd anderen arriveerden zes jaar geleden bij Yomba Farm, bij Raffingore, zo’n 150 kilometer ten westen van Harare. Ze kwamen van het platteland van Guruve. Gewapend met machetes en geweren, dreigden ze de boer te vermoorden als hij zijn bezittingen niet afstond. Dat gebeurde tijdens het hoogtepunt van de chaotische landroof in Zimbabwe, waarbij blanke boeren werden verjaagd.
Yomba Farm, vroeger eigendom van de familie Nicolle, was voor de landhervorming een van de grootste landbouwbedrijven in het land. De katoenplantage produceerde zo’n 15 procent van alle binnenlandse katoen. De graanproductie bedroeg 10 procent van de binnenlandse behoefte.
Sinds Muchena haar stuk land in bezit nam, heeft ze nog geen 10 procent ervan gebruikt. Van de 40 hectare die ze zichzelf toe-eigende - en later kreeg toegewezen van de overheid - gebruikt ze nog geen 4 hectare. Op die 4 hectare verbouwt ze katoen, maïs, sojabonen, zonnebloemen en wat pinda’s.

Geen geld

Muchena’s verhaal is representatief voor mislukkingen elders in de regio. Uit recent onderzoek van de Southern Confederations of Agricultural Unions, blijkt dat de landhervormingsprocessen in Zuid-Afrika en Zimbabwe problematisch zijn verlopen. Het onderzoek wijst erop dat er zelden of nooit voldoende financiering werd uitgetrokken voor de processen. Daardoor ontstonden conflicten over de beperkte beschikbaarheid van middelen.
Ook Muchena klaagt daarover. Er is geen geld, geen irrigatie en het ontbreekt aan gereedschap en werktuigen. Muchena heeft geen kunstmest en veel te weinig zaaizaad. “Ik kwam hier zonder geld. Ik wilde een nieuw leven beginnen. De overheid beloofde ons te helpen, bijvoorbeeld met tractoren. Tot nu toe heb ik daar weinig van gemerkt.” Toen Muchena samen met andere indringers het bedrijf overnam, namen ze ook de machines en materialen in beslag. Die raakten echter in slechte staat, omdat ze niet gebruikt werden. Voor het gebruik was technische kennis en een investering in brandstof nodig.
“Ja, onze productie ligt ver achter bij de capaciteit van het bedrijf. Maar zonder de juiste middelen en vaardigheden om commerciële landbouw te bedrijven, blijven we op dit niveau”, zegt Muchena.

Emotionele kwestie

In 2000 begon president Robert Mugabe met wat later grootste gedwongen herverdeling van land in de zuidelijk Afrikaanse geschiedenis werd. Blanke boeren werden met geweld van hun bedrijven vejaagd. Dat gebeurde ook bij Yomba Farm en het eens bloeiende bedrijf lijdt nu een kwijnend bestaan.
“Het is een emotionele en complexe kwestie”, zegt Michael Aliber van het Institute for Poverty, Land and Agrarian Studies van de Universiteit van Westkaap. “Veel nieuwe landbezitters klagen dat ze geen lening kunnen krijgen, omdat ze geen eigendomsakte hebben van het land waarop ze werken.”
Dat is echter niet het enige probleem, zegt hij. Eigendomsaktes garanderen geen onmiddellijke toegang tot krediet. “Als het krediet niet wordt terugbetaald, wat is de grond dan waard? Als er geen vraag naar grond is, heeft zo’n eigendomsakte weinig waarde.”

Zuid-Afrika

Sam Moyo, directeur van het African Institute for Agrarian Studies in Zimbabwe, zegt dat de mislukking van sommige projecten te wijten is aan gebrekkige steun voor en na de overname van de bedrijven. “De boeren hadden van tevoren technisch toegerust moeten worden en ze hadden meer financiële en materiële steun moeten krijgen.”
Voor de chaotische en gewelddadige overnames van blanke bedrijven in Zimbabwe is een hoge prijs betaald: de economie stortte in. Het landprogramma, in combinatie met ernstige droogte, heeft geleid tot gebrek aan voedsel bij de helft van de bevolking. Corruptie bij de overheid zorgde ervoor dat sommige landbouwwerktuigen terecht kwamen bij ambtenaren en niet bij de boeren die ze nodig hadden.
In de afgelopen drie jaar nam de landbouwproductie als gevolg van de herverdeling van land af met bijna 75 procent. “Er zijn niet alleen problemen in Zimbabwe”, zegt Moyo. “Het huidige landhervormingsmodel in Zuid-Afrika is niet duurzaam. Niet in sociaal opzicht en ook niet in politiek opzicht.”
In Zuid-Afrika worden bedrijven alleen overgedragen als de eigenaar daarin toestemt. Maar die procedure verloopt erg traag, omdat blanke boeren de prijzen van hun bedrijven kunstmatig hebben opgedreven.
In 1994 beloofde Zuid-Afrika een radicale herverdeling van landbouwgrond. Zo’n 30 procent van het land van blanke boeren zou in 2014 in zwarte handen moeten zijn. Nu, bijna zestien jaar later, is dat minder dan 5 procent. De meeste van de overgenomen bedrijven presteren slecht.