Zimbabwe tussen Kenia en Somalië

Na de bloedige en betwiste verkiezingen van 2002, 2005 en 2008 stemden de Zimbabwanen op 19 maart met overweldigende meerderheid voor een nieuwe grondwet. Vandaag ligt de weg open voor nieuwe verkiezingen, die allicht ergens voor of na de zomer zullen plaatsvinden. Tor-Hugne Olsen, coördinator van het Zimbabwe Europe Network in Brussel licht het politieke klimaat in Zimbabwe toe.

  • Philimon Bulawayo/Reuters Mensen schuiven aan voor een stembureau in de nabijheid van Harare om hun stem uit te brengen in een referendum. De Zimbabwanen namen massaal deel aan het referendum van maart 2013. Philimon Bulawayo/Reuters

De gebeurtenissen in de Zimbabwe ontlokten in de afgelopen jaren heel wat internationale verontwaardiging en een serie gerichte sancties. Met de recente politieke ontwikkelingen werden ze intussen gestaag versoepeld. De verkiezingen zullen uitwijzen of president Robert Mugabe en zijn ZANU-PF partij, na meer dan dertig jaar aan de macht en de in 2009 opgelegde machtsdeling met premier Morgan Tsvangirai (MDC-T) en de kleinere MDC-M partij, zijn greep op de macht zal kunnen behouden of de fakkel zal moeten doorgeven.

De Zimbabwanen hebben vier jaar op een ontwerp grondwet en referendum moeten wachten, en waren volgens sommigen te weinig betrokken bij het proces. Toch gingen ze massaal hun ja-stem uitbrengen.

Olsen: Het resultaat van het referendum was heel duidelijk. De volmondige ja-stem van de bevolking is een goede zaak omdat het land nu vooruit kan. Toch baarde de aanloop naar het referendum ook zorgen. Bijeenkomsten van de nee-campagne werden opgebroken en de civiele maatschappij werd nog vaker dan gewoonlijk lastig gevallen.

De belangrijkste politieke partijen stonden allemaal achter de ja-stem, toch werden zelfs sommige bijeenkomsten van de MDC partijen verstoord. In een context waarin de neuzen vrijwel allemaal in dezelfde richting stonden, was dit politieoptreden echt onrustwekkend, zeker aan de vooravond van verkiezingen waar de meningen duidelijk uiteen lopen.

Wanneer mogen we de verkiezingen verwachten? Mugabe lijkt er haast achter te willen zetten en suggereerde 29 juni, terwijl anderen meer tijd willen om zeker te zijn dat er eerst wat hervormingen worden doorgevoerd.

Olsen: Het staat vast dat 29 juni heel moeilijk zal zijn. Er is nu een nieuwe grondwet, die moet goedgekeurd worden door het parlement, en dan moeten er sommige wetten veranderd worden. Er zijn twee of drie wetten die op korte termijn echt essentieel zijn: de kieswet is de allerbelangrijkste, maar ook mediawetten en wetgeving rond vrijheid van associatie en meningsuiting. Die twee laatste liggen iets moeilijker om nog tijdig rond te krijgen, maar over de kieswet is iedereen er voor de verkiezingen moet komen.

Daarnaast zijn er nog enkele heikele punten zoals de samenstelling van het secretariaat van de Kiescommissie. Dat wordt nog steeds door dezelfde mensen bemand die de extreem gewelddadige verkiezingen van 2008 organiseerden. Er moet ook grote schoonmaak gehouden worden in het kiesregister. Daarin zouden nog duizende mensen zitten die intussen overleden zijn. ZANU-PF wordt ervan verdacht deze namen te zullen gebruiken.

Is er wettelijk een tijdskader waarbinnen al deze hervormingen en verkiezingen moeten plaatsvinden?

Olsen: De wet legt verschillende deadlines vast. De belangrijkste is dat de termijn van het huidige parlement op 29 juni afloopt, precies vijf jaar nadat de president zijn mandaat opnam. De regel is dan dat er na het verstrijken van die termijn binnen de drie maanden verkiezingen moeten plaatsvinden, ten laatste op 29 september dus. Maar het kan in principe ook voor 29 juni. De belangrijkste vraag blijft nog steeds welke wetsveranderingen het parlement wil doorvoeren voor de verkiezingen.

Hebben Mugabe en zijn ZANU-PF baat bij hervormingen voor de verkiezingen? Zullen ze die niet proberen tegen te houden?

Olsen: In principe heeft iedereen er nu baat bij dat de dingen vooruit gaan, behalve misschien de kleine MDC-partij en sommige delen van de civiele maatschappij. Zij zijn er voorstander van om nu eerst een overeenkomst te sluiten om daarna grondige hervormingen door te voeren en pas daarna, veel later, verkiezingen te houden. Maar dit voorstel wordt bijna door niemand gedragen. ZANU-PF zal ook veranderingen willen simpelweg omdat ze moeten. Ze worden erg onder druk gezet door de Southern African Development Cooperation (SADC – deze regionale organisatie staat garant voor het Globale Politiek Akkoord dat de eenheidsregering in het leven riep, or).

Naar eigen zeggen worden ze bij ZANU-PF ook gedreven door het feit dat ze af willen van wat ze het driekoppig monster van de eenheidsregering noemen. Voor hen was die van meet af aan een aberratie, die gisteren, vandaag, noch morgen zal werken. Zij willen zo snel mogelijk terugkeren naar een ZANU-PF regering. Dat op zich betekent natuurlijk niet dat ze ook voor echte hervormingen zullen ijveren. Tussen de MDC-T en ZANU-PF lijkt er een consensus te bestaan over minimale hervormingen, en dan verkiezingen om daarna de draad weer op te nemen. Ook de donors delen dit standpunt.

Vandaag zien we dat die donors hun sancties versoepelen, ook al zijn er geen garanties dat de komende verkiezingen vreedzaam zullen verlopen.

Olsen: De donors zijn moe. Ze vinden dat de Zimbabwe saga lang genoeg heeft geduurd. Ook al is de situatie ter plaatse niet echt goed, toch sturen zij om verschillende redenen aan op een normalisatie van de relaties. Voor vele westerse donoren, en in het bijzonder voor een land als België, gaat het om handel. De restricties die er momenteel zijn, — geen echte sancties, maar een beperking van zakendoen met bedrijven die betrokken zouden geweest zijn bij de verkiezingsfraude – zorgen er in de praktijk voor dat China en India een comparatief voordeel hebben.

Terwijl de meeste van deze bedrijven intussen van deze lijst zijn gehaald, blijven er nog twee over. Eén daarvan, de Zimbabwe Mineral Development Cooperation (ZMDC) is van enorm belang voor België. ZMDC werkt met drie van de vier belangrijkste diamantmijnen. Dit betekent concreet dat ruwe diamanten van die mijnen de EU niet binnen mogen. Dat is dus vrij catastrofaal voor een stad als Antwerpen, vooral omdat het om 25 procent van de ruwe diamant markt ter wereld gaat. Bovendien is het ook de enige diamantmarkt, behalve de Russische misschien, die groeit. Alle  anderen zijn aan het krimpen.

Wat zorgt er naast de handel voor sanctiemoeheid bij de donors?

Olsen: Er is een tweede vorm van concurrentie – als we het zo kunnen noemen – en dat is de aandacht die donoren aan andere regio’s zouden willen besteden. Denk maar aan Noord-Afrika en de Arabische Lentes. In de afgelopen maanden zijn daar ook Mali en Centraal-Afrika bijgekomen. Die regio’s worden nu als belangrijker dan Zimbabwe gezien en daarom willen ze hun relaties met Zimbabwe normaliseren. Het land was ooit zeer welvarend, en vrij goed georganiseerd waardoor de verwachtingen bij de invoering van de sancties in 2002 erg hoog lagen. De donoren hebben intussen hun verwachtingen voor Zimbabwe naar beneden bijgesteld. Daar waar ze vroeger tussen Zambia en Zuid-Afrika lagen, liggen de verwachtingen vandaag tussen Kenia en Somalië.

Hebben de internationale maatregelen eigenlijk een impact gehad op het land?

Olsen: Het is altijd moeilijk om te speculeren over hoe het anders zou uitgedraaid zijn. Misschien hebben ze niet veel effect gehad, maar misschien ook meer dan we denken. Wat wel vast staat is dat de verkiezingen in 2002, die de eerste internationale maatregelen uitlokten, de minst democratische waren. Er was geweld en de wetgeving weerspiegelde het slechtste van de oude koloniale wetten. Tijdens de verkiezingen in 2005 werden sommige wetten enigszins versoepeld.

Voor die van 2008 werden belangrijke hervormingen van de kieswet doorgevoerd en het verbaasde dan ook niet dat de oppositie die won. De uitslag van die verkiezingen werd echter niet aanvaard en dat deed de boel ontploffen. Kunnen we nu stellen dat die hervormingen er kwamen door de internationale maatregelen? Neen, allicht niet. Het zal eerder een combinatie van factoren zijn geweest.

Ondanks hun nederlaag in 2008 en het geweld dat daarop volgende klinkt het vandaag dat Mugabe’s ZANU-PF een grote kans zou maken om de komende verkiezingen te winnen.

Olsen: Het is erg moeilijk om deze dingen te voorspellen. In 2008 voorspelden we ook dat ZANU-PF gemakkelijk zou winnen, terwijl het uiteindelijk de oppositie was die won. Anderhalf jaar geleden zouden de meeste mensen bevestigd hebben dat MDC-T de meeste kans maakte om de verkiezingen te winnen. Vandaag zijn er verschillende redenen voor een mogelijke ZANU-PF winst. De eerste berichten hierover kwamen van opiniepeilingen, waarvan de eerste door Freedomhouse werd uitgevoerd. Uit de peilingen concludeer ik echter niet perse dat ZANU-PF zal winnen.

In de eerste peiling weigerde meer dan de helft van de respondenten te zeggen voor wie ze zouden stemmen. In een land als Zimbabwe kan je er prat op gaan dat iemand die voor ZANU-PF gaat stemmen er geen graten in ziet om dit ook openlijk te verklaren. De peilingen waren bovendien ook op het platteland afgenomen, waar mensen nog vaker zouden zeggen dat ze voor ZANU-PF stemmen ook al kiezen ze voor andere partijen. Voor mij bewees deze eerste peiling dus eerder dat de mensen misschien angstiger waren geworden. Niettemin zijn er ook tekenen dat de ZANU-PF aanhang effectief aan het groeien is.

Waar hebben ze die winst aan te danken?

Olsen: Eerst en vooral is er de indigenisatie, een soort voortzetting van het landhervormingsbeleid. Critici zullen stellen dat politieke leiders en de top van het leger na het stelen van het land nu ook bedrijven zijn beginnen inpalmen. Het programma vindt echter ook weerklank bij sommigen, omdat het ook bezig is met empowerment. Indigenisatie stelt immers dat 51 procent van de aandelen van een bedrijf in handen moet zijn van zwarte Zimbabwanen. Dit betekent concreet dat er een som geld wordt vrijgemaakt voor de ondersteuning van jongeren. Dit heeft vooral in de stedelijke regio’s heel wat in beweging gezet, ook in wijken die traditioneel de MDC aanhingen. Dat heeft in de steden het evenwicht een beetje doen verschuiven ten  voordele van ZANU-PF, ook als blijft daar nog een ruime MDC-T meerderheid bestaan.

Een tweede element is de grote groei in de diamantensector sinds 2010. Zimbabwe is van een kleine tot middelgrote diamanten exporteur uitgegroeid tot een van de grootste ter wereld. Deze industrie wordt bijna geheel gecontroleerd door individuen van ZANU-PF en het leger. Dat betekent concreet dat een deel van de partij toegang kreeg tot grote sommen geld. Dit draagt allicht ook bij tot een hernieuwd zelfvertrouwen en alsook meer steun in de betrokken regio’s.

Waarom is de MDC er niet in geslaagd om de voorsprong die ze hadden te behouden?

Olsen: Alle partijen hebben interne problemen en verdeeldheid gekend, vooral de kleinste partij, de MDC-M of de MDC-N zoals het nu gekend staat. Er kwam een nieuwe partijleider die nadien onder vuur kwam te staan en meer dan de helft van de leden verliet daarop de partij. MDC-M heeft dus de meeste voorsprong verloren. De MDC-T van eerste minister Tsvangirai heeft hetzelfde probleem gehad. Van meet af aan waren er problemen tussen Tendai Biti, de secretaris generaal die nu de minister van Financiën is en voorzitter Tsvangirai. Ze hadden een verschillende visie over deelname aan de regering. Biti stond er heel weigerachtig tegenover en sindsdien zijn er in feite twee machtsstromingen binnen de partij.

Een ander probleem binnen de MDC-T zijn de beschuldigingen van corruptie. Er wordt gezegd dat verschillende van hun ministers en parlementsleden best tevreden zouden zijn met de huidige situatie omdat ze uit hetzelfde kraantje kunnen tappen als ZANU-PF. Binnen ZANU-PF vecht men nu vooral over wie Mugabe’s opvolger zal worden: vicepresident Joyce Mujuru of minister van defensie Emmerson Mnangagwa.

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2770   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

Met de steun van

 2770  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.