Zuid-Afrika herdenkt Eudy Simelane

Een overwoekerd speelveldje en een vervuilde sloot, omringd door huisjes met golfplaten daken waren 28 april 2008 het decor van een verschrikkelijke gebeurtenis. Eudy Simelane, sterspeelster van het nationale Zuid-Afrikaanse vrouwenvoetbalelftal ‘Banyana Banyana’ en een openlijk lesbische LGTB (Lesbian, Gay, Transgender, Bisexual) activiste werd het slachtoffer van wat later een “corrigerende” verkrachting zou worden genoemd. Bij deze vorm van geweld worden lesbische vrouwen verkracht om hen te ‘genezen’ van en te straffen voor hun seksuele geaardheid.

‘Ik herinner het mij als de dag van gister, vertelt Bonthle Khalo, genderrechten activiste bij de lokale homo-organisatie EPOC in Kwa-Thema, als ze door het hoge gras naar de plek loopt waar het onheil zich heeft afgespeeld. ‘Kinderen kwamen aangerend en riepen: “Eudy is vermoord!” Ik kon het niet geloven. Ze was zo strijdvaardig. Ze zou ook de eerste vrouwelijke scheidsrechter worden tijdens het Wereld Kampioenschap in  Zuid-Afrika in 2010. Zij was onze trots.’

Structureel probleem

De brute moord op Simelane zond een schokgolf door Zuid-Afrika en de rest van de wereld. Khalo organiseerde een protest mars. ‘Hier liepen we’ wijst ze op een zandpaadje tussen de krotten, ‘tweehonderd man sterk, onder het gezang van anti-apartheidsliederen tien kilometer naar het politiebureau van Kwa-Thema. Ze glimlacht bij de herinnering. ‘Het was mooi om te zien dat het zoveel mensen iets deed. Dit gaf ons het vertrouwen dat zoiets nooit meer zou gebeuren.’

Deze hoop werd echter niet waargemaakt. De dood van Simelane bleek namelijk niet een tragische uitzondering, maar deel van een structureel probleem van geweld en straffeloosheid in Zuid-Afrika. Naar schatting van actiegroepen en mensenrechtenorganisaties zijn elk jaar zo’n vijfhonderd vrouwen het slachtoffer van “corrigerende” verkrachtingen in Zuid-Afrika.

Ondanks een progressieve grondwet waarin LGBT rechten stevig zijn verankerd, is de Zuid-Afrikaanse gemeenschap in praktijk nog sterk homofobisch. Zelfs partijleider van het regerende ANC, Jacob Zuma, zei eens dat hij als jonge man best een homo in elkaar zou hebben willen slaan en dat hij het homohuwelijk een schande vindt voor de natie en voor god.  Deze politieke onwil om iets aan de situatie te veranderen geeft mensen als Khalo het gevoel niet serieus te worden genomen. ‘We voelen ons in de steek gelaten door de mensen waar wij tijdens de Apartheid zo hard voor hebben gevochten’.

Straffeloosheid

Ook de uitvoerende arm van de regering, de Zuid-Afrikaanse politie neemt aanklachten van corrigerende verkrachting niet serieus. Dit werd pijnlijk duidelijk toen een paar jaar na de moord op Simelane een ander dodelijk slachtoffer in Kwa-Thema viel; Noxolo Nogwaza, mede-oprichter van EPOC en vriendin van Khalo. ‘De politie deed niets’, vertelt ze emotioneel. Rondom het verminkte lichaam van Noxolo lagen condooms verspreid en een DNA test zou kunnen uitwijzen wie de daders waren, maar de politie raakte het bewijsmateriaal kwijt. ‘De daders van Noxolo lopen nog vrij rond in deze buurt en het is wachten tot het volgende slachtoffer valt. ‘I could be next’, zegt Khalo de verte in starend.

Jeffrey Mqondisi Qhuma, trainer en manager van het Winnies United damesteam in Kaapstad herkent Khalo’s gevoel van onmacht. In de afgelopen tien jaar is zijn team drie speelsters kwijtgeraakt aan deze vorm van geweld. Hij pakt er een teamfoto bij -de vergeling en gerafelde hoekjes suggereren dat deze foto vaak tevoorschijn komt- en begint te vertellen. ‘Luleka Makiwane, Zoliswa Nonkonyane, Sihle Sokoji’ wijst hij ze één voor één aan. ‘Allemaal aan ons ontnomen en niemand die wat doet, wanneer houdt het op?’

Out and proud

Wat beweegt ze om door te gaan? ‘We zijn een familie, die laat je niet zomaar in de steek; we beschermen elkaar’, vertelt Qhuma. Mhizana Shalika begeleider van het team valt haar collega bij; ‘We mogen niet opgeven, niet nu. De mannen die ons willen verkrachten zijn juist zwak. Wij moeten samen sterk staan.’

Het is duidelijk: Winnie United gaat door. Sinds dit jaar werkt het team samen met de Girls and Football South Africa organisatie, opgezet door de Nederlandse Jos Dirkx. Deze organisatie geeft voetbalworkshops aan meisjes in krottenwijken rondom Kaapstad en heeft als doel om meisjes samen te brengen, life skills te leren en meer zelfvertrouwen te geven. ‘Deze meiden hebben vaak niemand om mee te praten, met GFSA proberen wij dat platform te bieden en hopen zo dat de meiden er voor elkaar kunnen zijn.’

Khalo strijkt haar hand over het gedenkteken van Simelane dat op het grasveldje voor haar is opgericht. ‘Ergens zijn wij nog steeds niet uit die kast. Nog steeds niet vrij en open om onszelf te zijn. Ik richt mijn hoop op de jeugd van Zuid-Afrika, die zijn openhartiger en open minded. Samen moeten we Zuid-Afrika veilig maken voor iedereen. Op dat moment komt Khalo’s vriendin aanlopen en verschijnt er een lach op haar gezicht. ‘Maar wat Zuid-Afrika er ook van denkt, ik ben out and proud.