Zuid-Soedan weert zich tegen het LRA

Ze noemen zich de Arrowboys (letterlijk de “Pijljongens”), een burgerwacht van duizenden gefrustreerde boeren uit Zuid-Soedan. Samen hebben ze de wapens opgenomen tegen het Lord’s Resistance Army (het Verzetsleger van de Heer, LRA), een van ’s werelds meest gevreesde milities, berucht om brutale moorden, verkrachtingen en gedwongen rekrutering van kindsoldaten. De Oegandese regering vocht meer dan twintig jaar tegen het LRA en slaagde er uiteindelijk in om hen te verdrijven. Maar het LRA splitste zich vervolgens in kleine eenheden en ging door met het terroriseren van lokale gemeenschappen aan de grenzen van Zuid-Soedan, Congo en de Centraal-Afrikaanse Republiek.

‘We zijn vermoeide mensen. We leden meer dan twintig jaar onder een burgeroorlog in Zuid-Soedan. Toen de vrede kwam, kregen we het LRA over ons. We bevechten hen omdat we moeten’, zegt Luke. Hij is 27 en leidt enkele van de best georganiseerde groepen Arrowboys in het Yambio-district. Ze patrouilleren om beurten in de wouden rond hun dorp. Vandaag hebben de mannen sporen van rubberen laarzen en van naakte voeten gezien. Dat kan maar één ding betekenen volgens hem: LRA-strijders met gekidnapte burgers. Als de groep de sporen van de vijand juist begrepen heeft, kan de vijand niet verder dan één kilometer van de basis zitten. De mannen laden gespannen hun geweren.‘We wachten tot de vijand beweegt’, zegt Luke. ‘Als ze het dorp aanvallen of naar de stroom komen om te drinken, zullen we hen pakken.’

De brandstapel op

De LRA-terreur heeft een stille maar destructieve vluchtelingencrisis veroorzaakt. In maart 2010 schatte de VN het aantal vluchtelingen en ontheemden als gevolg van de inval van het LRA sinds december 2008 op 140.000, in Soedan, Congo en de Centraal-Afrikaanse Republiek. In Zuid-Soedan ligt het cijfer rond de 38.000. Elk beschikbaar stukje land in Yambio is intussen bezet door ontheemden.

Op het eerste zicht lijkt de nederzetting van het Li Rangudistrict, op zo’n tien kilometer van Luke’s basis, op zo’n verlaten dorp. Een school met ingestorte muren, bedekt met slingerplanten, is omringd door lege, aarden hutten met rotte grasdaken. Er is evenwel een geur van rook en ergens in de verte klopt een machete op hout. Wanneer een kleine jongen van achter bomen tevoorschijn komt en op een fluitje blaast, stappen honderden sjofele mannen, vrouwen en kinderen uit de brousse. Een van hen draagt een wit T-shirt met reclame voor Windows 95, hij heet Samuel Issau Ngbarama. Hij is de chef en zegt dat de groep iets meer dan een jaar geleden hun dorp aan de Congolese grens ontvlucht is. Ze beslisten om hier te blijven omdat velen niet de kracht hadden om nog verder te stappen. En ook al vertelden de verlaten hutten dat de vroegere bewoners deze plek waren ontvlucht, toch voelden ze zich hier veiliger, dichter bij de stad.

‘Ze lieten ons alleen tot juni. Dan kwam het LRA uit die richting’, zegt Samuel, terwijl hij naar de rand van het bos wijst. Het was vroeg in de morgen. Lokale Arrowboys waren gewaarschuwd dat het LRA kon komen. Ze hadden een val gespannen, het LRA liep er recht in. ‘We versloegen hen met pijl en boog’, zegt Samuel. ‘Die dag hebben we veel vijanden gedood.’

Samuel zegt dat er ook Arrowgirls zijn, en roept een vrouw met een ernstige blik. ‘Hun taak is het om de lichamen te verbranden na een gevecht.’ De vrouw noemt zichzelf Mary Midsummer, een van de vrouwelijke leidsters. Haar zoon slaapt in haar schoot terwijl ze onbewogen beschrijft hoe ze de lijken verzamelden. ‘We waren zo woedend toen ze ons aanvielen. Het LRA heeft veel kapotgemaakt. Het voelde goed om de lichamen te verbranden en hen te vernietigen.’ Elk woord gaat gepaard met een blaffende hoest. Verschillende kinderen in de kamer hebben gezwollen buikjes. Mary zegt dat mensen in haar dorp, net zoals vele anderen in de streek, verhongeren. ‘We durven niet meer oogsten, het is echt moeilijk om voedsel te vinden dezer dagen. Vroeger hadden we een school en gezondheidscentrum in deze regio, nu is het zelfs voor Artsen zonder Grenzen te gevaarlijk om hier te komen.’

Gebrek aan logica

Het LRA is een Acholi rebellengroep uit Oeganda die meer dan twintig jaar geleden is opgericht. Hun leider, de mythische Joseph Kony, beweert in contact te staan met de geesten. Van in het begin wilde het LRA de regering van Oeganda omverwerpen en een theocratische staat oprichten, gebaseerd op de tien geboden. De mix van geloof, drugs, en gehersenspoelde kindsoldaten maakte het erg moeilijk om hen te verslaan. En dat is het nog altijd, ondanks het feit dat het LRA momenteel nog slechts enkele honderden soldaten zou tellen. De groep rekruteert nieuwe strijders door ontvoeringen, heel vaak gaat het om kinderen. Ze slaan hun slachtoffers hard, geven hen drugs en verplichten hen vervolgens om wreedheden te begaan tegen familie of dorpsgenoten. Op die manier voelen nieuwe rekruten zich mee verantwoordelijk voor de wreedheden en verliezen ze hun motivatie om te ontsnappen.

Voor de twintigjarige Angelo Augostino uit Li Rangu werden al die angstaanjagende verhalen op een dag werkelijkheid toen plots een groep LRA-strijders voor zijn neus stond. ‘Op dat moment kon ik enkel nog denken aan de dood. Ze sloegen me zo hard en bonden een touw rond mijn lenden zoals een geit.’

Er waren meerdere gevangenen, allemaal vastgebonden aan één touw. Augustino werd achter een jong meisje geplaatst. ‘Toen ze niet snel goed stapte, hebben ze haar gewoon neergeschoten en laten liggen.’

Ze stapten van dorp tot dorp, terwijl het LRA alles op zijn pad verbrandde en plunderde. Ze moesten het op een lopen zetten toen op een bepaalde plek plots de lokale Arrowboys verschenen en hen beschoten. ’s Nachts kwamen ze in een verlaten dorp aan, waar Augustino in een huis achterbleef met drie bewakers. ‘Na een tijdje namen ze me naar buiten. Ik dacht dat ze me zouden afmaken. Daarom duwde ik de bewaker met het geweer weg en liep weg zo snel weg als ik kon. Ze schoten op me maar ik kon ontsnappen.’ Uiteindelijk vond Augustino de weg naar huis terug maar iets in hem brak die dag. Hij slaapt niet meer goed en anders dan de andere mannen schept hij niet op over zijn moed. Augustino geeft toe dat hij bang is. ‘Ik blijf denken dat ze weldra terugkomen.’

En toch, brutaliteit is niet wat de mensen hier het meest schrik aanjaagt. Gebrek aan logica kan erger zijn. Niemand weet nog wat het LRA wil. De oorlog in Oeganda is voorbij maar de rebellen blijven bestaan. Internationale analisten vrezen dat de angst voor vergelding hen op de been houdt dezer dagen. De LRA-soldaten maken niet langer deel uit van een opstand, ze vechten voor hun overleven. Het immense geweld maakt die taak makkelijker want mensen verlaten hun boerderijen, dieren en bezittingen zodra ze horen dat de rebellen naderen.

Niemand weet nog wat het LRA wil. De oorlog in Oeganda is voorbij maar de rebellen blijven bestaan.

Ten minste, zo was het tot voor kort. Met de Arrowboys lijkt het erop dat de kansen keren. Het LRA ondervindt weerstand.

Luke Umerebati staat voor een vers graf, vlakbij een andere basis van de Arrowboys. Hier ligt zijn vriend begraven die twee dagen eerder als verkenner was uitgestuurd. Het LRA kreeg hem te pakken. Toen ze hem vonden, bleek hij zo erg toegetakeld dat alleen zijn kleren nog zijn identiteit verraadden. ‘Als je het lichaam ziet van iemand die gedood is door het LRA, heb je daar altijd spijt van’, zegt Luke.

Enige toeverlaat

De jongens rond Luke zijn jong en rustig, hebben met moeite een baard, maar beschouwen zichzelf als oud genoeg om te vechten. Luke spreekt hen niet tegen. Hijzelf sloot zich als achtjarige bij het Zuid-Soedanese leger aan, dat toen nog een guerrillabeweging was. ‘Mijn leven was moeilijk en ik zag dat kinderen in het leger te eten hadden. Iedereen was welkom, als je maar een geweer kon dragen.’ Het leger was zeventien jaar zijn thuis toen hij te horen kreeg dat het LRA zijn broer en twee zussen had ontvoerd. Daarop nam hij zijn geweer, deserteerde en ging naar huis om de Arrowboys te helpen leiden. ‘Het leger is in Yei maar daar is vrede. Hoe kon ik in Yei blijven terwijl mijn familie ontvoerd wordt?’

Officieel wordt het LRA vervolgd door de legers van Oeganda, Congo en Zuid-Soedan, maar het is een slecht bewaard geheim dat de drie legers zowel imcompetent als weigerachtig zijn om de lokale gemeenschappen te beschermen. De gouverneur van West-Equatoria heeft alle hoop opgegeven om hulp te krijgen van het leger en heeft in plaats daarvan aan de regering van Zuid-Soedan anderhalf miljoen euro gevraagd om degelijke wapens voor de Arrowboys te kopen. Hij aarzelt niet om toe te geven dat de Arrowboys momenteel de enigen zijn die Yambio beschermen tegen het LRA.

Onheilig verbond

Maar terwijl de Arrowboys wachtten op betere wapens, begonnen er vreemde dingen te gebeuren. Ongeveer een jaar geleden dook het LRA voor het eerst zelfs op in het meer noordelijk gelegen Darfoer. Even later deden getuigenissen van burgers en militairen de ronde dat de LRA-rebellen plots nieuwe wapens droegen, munitie zat hadden en in nagelnieuwe uniformen paradeerden.

Zoals altijd was de regering in Khartoem de eerste verdachte. Die had immers jarenlang het LRA gesteund, tot aan het Algemene Vredesakkoord van 2005 dat de vrede tussen de Soedanese Volksbevrijdingsbeweging en de regering van Khartoem bezegelde. Waarnemers vrezen echter dat het Zuid-Soedanese referendum over onafhankelijkheid in januari 2010 het onheilige verbond nieuw leven heeft ingeblazen. President Omar al-Bashir wil geen onafhankelijk Zuid-Soedan en wordt ervan verdacht het LRA te gebruiken om de regio te destabiliseren en de regering van Zuid-Soedan te discrediteren.

De jonge Arrowboys grinniken als ik hen vraag of de regering van Khartoem het LRA met wapens bevoorraadt. ‘Wij geloven dat niet. We wéten het’, zegt Luke. ‘Deze morgen namen we twee LRA-verkenners gevangen. We houden hen vast niet ver van hier omdat we niet wilden dat jullie hen zagen… De jongens zijn hen nu aan het martelen om informatie te bekomen. Ik vroeg hen waar ze al hun wapens vandaan halen en een van hen zei dat ze van Khartoem komen.’

De jongens die nooit over angst praten trekken het woud in. Ze vullen haastig hun zakken met koekjes om toch iets te eten te hebben. Ze liggen twee dagen in een hinderlaag zonder dat het LRA hun richting uitkomt. Dan moeten ze het opgeven van de honger. Luke Umerebati is kwaad. ‘Vroeg of laat pakken we hen.’ Daarna wordt hij even stil. ‘Ik weet dat de kans klein is. Hij kan overal zijn. Telkens we het LRA aanvallen, bid ik tot God dat ik mijn broer mag vinden.’

Anna Roxvall werkt als journaliste voor de Zweedse krant Svenska Dagbladet. Samen met fotograaf Johan Personn berichtte ze onder meer vanuit Congo, Kenia, Kameroen, de VS en Hongarije.

Praten met de Duivel

‘Het LRA is een gewelddadige beweging die intern en extern terreur gebruikt, maar als wetenschappers moeten we vaststellen dat het meer is dan dat’, zegt professor Koen Vlassenroot, coördinator van de Conflict Research Group aan de Universiteit Gent. Eind 2010 publiceerde Vlassenroot samen met de Britse professor Tim Allen het boek The Lord’s Resistance Army. Myth and reality. Vlassenroot: ‘Het LRA is ook een politieke beweging met een politieke agenda. Ze bestaat 25 jaar en ontstond toen Yoweri Museveni de macht greep in Oeganda. Een belangrijke drijfveer is dat ze ontwikkeling voor het noorden van Oeganda wil, tegen de dominantie van Zuid-Oeganda in –altijd al een belangrijke tegenstelling in het land.’

Geniet het LRA enige steun in Oeganda?

Vlassenroot: ‘Ondanks hun nederlaag in 2005 genieten ze nog steeds steun, niet van iedere Acholi, maar veel belangrijke Acholi’s hebben wekelijks contact met Kony.’

Wat is hun agenda nu ze uit Oeganda zijn verdreven?

‘Ze proberen te overleven in Congo, de Centraal-Afrikaanse Republiek en Soedan. In Congo “congoliseren” ze door lokale krachten te rekruteren, al worden die wel verplicht Acholi te spreken. Het LRA toont zijn enorme aanpassingsvermogen: het opereert nu in kleine groepjes van tien tot vijftien mensen. Zo kunnen ze nog altijd een groot gebied bestrijken.’

Klopt het dat het LRA nog slechts enkele honderden strijders telt?

‘Niemand weet het. De kern is misschien klein maar dat belet niet dat ze via gedwongen rekrutering snel sterk kunnen uitbreiden. Duidelijk is dat ze meer en meer geïnstrumentaliseerd worden in de lokale conflicten van die drie landen. Mogelijks gebruikt Khartoem hen in de strijd om Zuid-Soedan, al is het moeilijk om dat echt hard te maken.’

Pakt de internationale gemeenschap de situatie goed aan?

‘Wij vinden van niet. Er wordt veel over dat duivelse LRA gesproken maar in de praktijk gebeurt er niet veel. De VS staan een puur militaire aanpak voor: vanuit Africom (afdeling binnen het Amerikaanse ministerie van Defensie verantwoordelijk voor militaire operaties in Afrika) zullen ze met adviseurs de militaire strijd in de drie landen opdrijven. Ze denken dat het gedaan is als ze Kony kunnen vatten. Wij betwijfelen dat. Militaire druk is goed, maar je moet tevens een communicatielijn met hen openhouden.’

John Vandaele