Zwaargewichten durven strijd tegen wegwerptasjes aan (*)

China en de Indiase hoofdstad New Delhi hebben het gebruik van plastic wegwerptasjes verboden. De resultaten zijn gemengd, maar de initiatiefnemers tonen zich in elk geval doortastender dan de VS en veel Europese landen. Daar remt de invloed van de plasticlobby en de vrees voor de ergernis van de consumenten een frontale aanval tegen het wegwerpsymbool bij uitstek af.  

China heeft sinds juni vorig jaar 40 miljard wegwerptassen minder gebruikt. Door een op 1 juni 2008 ingevoerd verbod op de productie en het gratis weggeven van dunne plastic tasjes heeft het land volgens het Chinese nieuwsagentschap Xinhua nu al 1,6 miljoen ton olie uitgespaard. Bijna alle plastic tasjes worden uit aardoliederivaten gemaakt. Met de maatregel bindt China ook de strijd aan met de “witte vervuiling” – het overal rondfladderende plastic.

China lijkt een succesverhaal te schrijven. Miljoenen Chinezen die gaan winkelen, zouden nu een herbruikbare tas meenemen. Veel winkeliers bieden ook geen gratis tasjes meer aan, want daarop staat een boete van 10.000 yuan (1024 euro). In de supermarkten zou het verbruik van plastic wegwerpzakjes met twee derde gedaald zijn. De verkoop van afbreekbare of herbruikbare tassen gaat hard, terwijl de grootste Chinese producent van plastic wegwerpzakjes, Huaqiang, de deuren heeft moeten sluiten.

Toch is er nog veel werk aan de winkel. In China werden vorig jaar per dag naar schatting 3 miljard plastic tasjes gebruikt. Vooral op het platteland blijven winkeliers onverstoord gratis plastic tasjes aanbieden. Het is ook de vraag of de maatregel blijft aanslaan. Een vergelijkbaar verbod op houten eetstokjes – waarvoor veel bomen sneuvelen - bleek te moeilijk af te dwingen en riep veel verzet op.

India: 100.000 roepie of vijf jaar cel

In India verbood de hoofdstad New Delhi begin dit jaar het gebruik van plastic zakjes in winkelcentra en op de meeste plaatsen waar etenswaren of dranken worden verkocht. Vier maanden later is er van het verbod nog niet veel te merken. De 16 miljoen inwoners van New Delhi kunnen een rijtje van andere verboden opsommen die ook nauwelijks worden afgedwongen. Wie dit nieuwste verbod overtreedt, kan worden veroordeeld tot een boete van 100.000 roepie (1500 euro) of vijf jaar cel. Maar de politie heeft laten weten dat overtreders nog niet meteen vervolgd zullen worden.

In New Delhi worden per dag ongeveer 10 miljoen plastic zakjes gebruikt. De Indiase plasticindustrie waarschuwt dat de maatregel 100.000 arbeiders en 10.000 handelaars werkloos dreigt te maken. Maar de regering werkt aan een actieplan om plastic in de wegenbouw en in andere duurzame producten te gaan gebruiken.

De milieubeweging in de Indiase hoofdstad heeft de moed nog niet opgegeven. Het verbod is een goede start, klinkt het, en iedereen wist dat er veel tijd nodig was om alle stedelingen van het nut ervan te doordringen. Milieuactivisten wijzen naar het succes in kleine, toeristische steden als Shimla en Nainital. Daar warden plastic zakjes twee jaar geleden verboden, en nu zijn ze bijna uit het straatbeeld verdwenen.

Europa kiest voor milieutaks

Nog heel wat andere ontwikkelingslanden hebben plastic zakjes verboden, met wisselend succes. Bangladesh begon ermee in 2002, en daarna volgden onder meer Zuid-Afrika, Bhutan, Rwanda en Kenia.

In de VS pakte San Francisco in 2007 ook uit met een verbod, maar andere steden overwegen er in navolging van een aantal Europese landen voor een speciale belasting die het gebruik van wegwerpzakjes moest ontmoedigen.

Denemarken begon al in 1994 met zo’n milieuheffing, Duitsland volgde in 2002 maar vooral Ierland maakte school met een taks die in datzelfde jaar van kracht werd. Het gebruik van plastic wegwerptasjes liep er met meer dan 90 procent terug, maar in 2007 moest de heffing worden verhoogd omdat het effect terugliep.

België voerde op 1 juli 2007 een verpakkingstaks in op eenmalige dunne plastic draagtasjes. Verbruikers en de supermarkten waren al langer wakker geschoten: Delhaize lanceerde bijvoorbeeld in 1994 al een herbruikbare tas. De leden van Fedis, de Belgische federatie van de distributie, organiseerden sinds 2004 ook gezamenlijke initiatieven om alternatieven voor wegwerptasjes aan te moedigen. Eenmalige tasjes werden verwijderd uit de winkels of werden betalend of alleen nog op vraag verkrijgbaar. Volgens de Belgische afvalverwerker FostPlus werden tussen 2003 en 2007 ongeveer 600 miljoen plastic wegwerptasjes uitgespaard.

Volgens het Brussels Observatorium voor Duurzame Consumptie gaan er in Brussel per jaar nog altijd meer dan 100 miljoen plastic wegwerptasjes over de toonbank – voor heel België zijn dat er dus waarschijnlijk ongeveer een miljard.

Ook Nederland lijkt de strijd tegen de wegwerptas niet zomaar te winnen. De verpakkingsbelasting die er in januari 2008 werd ingevoerd, heeft nog niet veel veranderd aan de gewoonte van veel winkels om gratis plastic tasjes aan te bieden. De taks is zo laag dat de klant er niets van merkt.

(*) Dit artikel maakt deel uit van de reeks ‘De wereld wordt groen: 20 succesverhalen’. De bijdragen illustreren dat overal ter wereld werk wordt gemaakt van de broodnodige groene revolutie