Zwakbegaafden speelbal in doodstrafsysteem VS

Op 24 augustus kreeg John Couey op 49-jarige leeftijd de doodstraf voor het kidnappen, verkrachten en vermoorden van de 9 jaar oude Jessica Lunsford in februari 2005. Coueys advocaten bepleitten dat Couey met een IQ-score van 64 zwakbegaafd is. Dit zou betekenen dat zijn veroordeling omgezet zou moeten worden in een levenslange gevangenisstraf.
Volgens de wetgeving van Florida ligt de wettelijke definitie van zwakbegaafd bij een IQ-score van minder dan 70. De gemiddelde IQ-score van een inwoner van de Verenigde Staten is 100.
In 2002 heeft het Hooggerechtshof van de Verenigde Staten besloten dat het executeren van zwakbegaafden illegaal is. Een dergelijke executie zou ingaan tegen het achtste amendement van de grondwet die het gebruik van wrede of ongebruikelijke straffen verbiedt.
In de zaak rondom Couey ging rechter Ric Howard hier niet tegen in, maar hij wees de IQ-test van de verdediging af. Hij gaf de voorkeur aan de IQ-test die geleverd werd door de aanklagers, die aangaf dat Couey een IQ had van 89. Twee weken later sprak hij de doodstraf uit.
Drie dagen na de uitspraak werd Couey overgeplaatst naar de dodencel in Starke, waar hij zijn vonnis aanvecht. Door de mogelijkheid bezwaar in te dienen en het lage tempo waarin executies worden uitgevoerd, loopt de verblijftijd in een dodencel in Florida op tot ongeveer tien à twaalf jaar.
Recentelijk hebben nog twee andere doodstrafzaken aan de onrust omtrent veroordelingen van gevangenen met een laag IQ bijgedragen. Op 11 april werd James Lee Clark in Texas geëxecuteerd door middel van een dodelijke injectie. Veel activisten protesteerden tegen de executie omdat het IQ van Clarck lager dan 70 was. Hij was veroordeeld voor de moord op een tienermeisje in 1993.
In Pennsylvania heeft de vraag rondom de geestelijke gesteldheid van Jose DeJesus, veroordeeld voor het plegen van twee moorden, gezorgd voor een strafverlichting. Enkele psychologen hadden vraagtekens gezet bij zijn geestelijke capaciteiten, waarna de rechtbank de doodstraf introk, aangezien de veroordeelde “lichtelijk verstandelijk gehandicapt” was bevonden.
“De Verenigde Staten executeren momenteel zwakbegaafden omdat ze door de mazen van het strafrechtelijk systeem heen kruipen”, zegt Jonathan Brown, advocaat en expert op het gebied van zulke grensgevallen.
Cassandra Stubbs, woordvoerder van de American Civil Liberties Union, beweert dat zulke problemen naar boven komen wegens vele onduidelijkheden na de uitspraak van het Hooggerechtshof in 2002. Er werd namelijk niet vastgelegd bij welke IQ-score iemand als zwakbegaafd zou moeten worden beschouwd, en of zo’n IQ-test überhaupt noodzakelijk is om erover te beslissen.
”In Florida heb je een IQ-score van 70 of lager nodig om als zwakbegaafd te worden gezien”, aldus Stubbs. Maar iedere staat, waarvan er 38 de doodstraf in het rechtssysteem hebben, mag zijn eigen standaard hanteren.” Stubbs voorspelt daarom dat advocaten soortgelijke zaken voor het Hooggerechtshof zullen brengen om duidelijkheid te verkrijgen.
De Couey-zaak in Florida liet echter ook zien dat er binnen de Verenigde Saten geen eenduidige IQ-test in gebruik is. Door de meeste staten worden er twee types gehanteerd, de Stanford-Binet methode en de Wechsler Adult Intelligence Scale (WAIS III).
Ook is er geen eenduidig antwoord op de vraag wanneer het wel of niet zwakbegaafd zijn van belang is in een rechtzaak, volgens Richard Dieter van het Death Penalty Information Centre in Washington. “Er bestaan in de verschillende staten veel variabelen op dit gebied. Sommige staten hebben vastgelegd dat een procureur dit in een rechtzaak naar voren moet brengen. Andere staten stellen dat dit ook nog na een zaak naar voren gebracht mag worden. Texas, bijvoorbeeld, heeft helemaal geen wetgeving over dit onderwerp.”
Ronald J. Tabak, een belangrijke burgerrechten- en doodstrafadvocaat uit New York, vertelt dat normaal gesproken de kwestie rondom zwakbegaafdheid wordt opgelost voordat een zaak begint. Maar het Hooggerechtshof heeft niet vastgelegd of het uiteindelijk de rechter of de jury is die dit bepaalt.
De controverse rondom de IQ-tests zal waarschijnlijk het debat in de Verenigde Staten rondom de doodstraf weer doen oplaaien. Steeds meer staten trekken zich terug als het gaat om het executeren van ter dood veroordeelden en geven de voorkeur aan levenslange gevangenisstraffen. Maar de staat Texas “gaat stevig door met het uitvoeren van door de staat gefinancierde moorden” schreef de Dallas Morning News deze maand in een kritisch artikel.
Zowel Texas als Florida bevinden zich onder het handjevol staten die ook centraal staan in een andere zaak omtrent de doodstraf, het gebruik van dodelijke injecties. Vorig jaar werd bij het toedienen van de injectie door een executeur uit Florida een ader gemist waardoor het 34 minuten duurde voordat de veroordeelde stierf.
”Van de ongeveer 900 executies door dodelijke injecties sinds 1977, zijn er 40 fout gegaan” schreven Willian Laner en Keith H. Berge in de laatste uitgave van Mayo Clinic Proceedings. Hoofdreden hiervoor was het gebrek aan training van de executeurs.
Maar Laner en Berge melden dat onder geen enkele omstandigheid artsen betrokken mogen raken bij de “technologie van moord”. “Artsen en hun medicijnen mogen fysiek, filosofisch en symbolisch niets met de executiekamers te maken hebben” schreven ze. De American Medical Association verbiedt artsen om deel te nemen aan door de staat geautoriseerde executies.
Het vertrouwen in het rechtssysteem van de Verenigde Staten staat ook onder druk door de meer dan 2.000 ter dood veroordeelden die sinds 1973 de beschuldigingen ingetrokken zagen worden. De opkomst van het gebruik van DNA en andere uitvindingen hebben de vraag rondom de mogelijkheid van gerechtelijke dwalingen in doodstrafzaken op de agenda gezet.
De Verenigde Staten worden ook steeds eenzamer in het handhaven van de doodstraf nu ook landen als Kirgizië hun rechtssysteem humaner maken en de doodstraf hebben afgeschaft.
De Amerikaanse Orde van Advocaten brengt naar verwachting dit jaar een rapport uit over de doodstraf in de VS, met daarin een hoofdstuk over zwakbegaafden. De verschijningsdatum van dit rapport is nog niet bekend.