"Zwarte diamanten”, de nieuwe middenklasse in Zuid-Afrika

Op de terrasjes van de Melrose Arch, een shoppingcenter in het noorden van Johannesburg, klit de nieuwe zwarte bourgeoisie samen. De gesprekken gaan over Maserati’s, Jaguars en Alfa Romeo’s, de sportwagens die het meest zichtbare embleem vormen van de nieuwe welstand.

Een jonge zwarte beursmakelaar schept tegen zijn vrienden op over de goede zaakjes die hij op het spoor komt als hij gaat golven. Zijn nieuwste dada is het opkopen van suikerrietplantages in Kwazulu Natal, zijn geboorteprovincie. “Het is een investering als geen andere”, zegt hij met de glimlach.

Het land van Nelson Mandela, dat in 1994 een streep trok onder de apartheid, telt intussen meer dan 45.000 mensen die meer dan één miljoen dollar bezitten. Hun aantal groeit sinds 2004 met 15 procent per jaar. “Een fenomenale groei”, volgens de Amerikaanse zakenbank Merril Lynch.

Heel wat zwarte Afrikanen maken hun fortuin in de mijnbouwsector. In 2001 sloten de overheid en de sector een akkoord af waardoor 26 procent van de aandelen in zwarte handen kwamen, in het kader van de ‘Black Economic Empowerment’. Gelijkaardige overeenkomsten volgden met andere sectoren waar de zwarten moeilijk aan de bak kwamen: de olie-industrie, de banken, de reclame en de verzekeringen.
Een beter leven
De nieuwe zwarte middenklasse beperkt zich niet tot een toplaag in de mijnbouw of de banksector. De dagelijkse fileproblemen rond Johannesburg herinneren eraan dat in Zuid-Afrika elke maand 50.000 nieuwe auto’s worden verkocht. Ook de immobiliënsector doet het goed. Zwarte ambtenaren en bedienden gaan op zoek naar “een beter leven”, ooit de verkiezingsslogan van het ANC, buiten de townships.

Het is deze categorie van 2,6 miljoen mensen die de economen van de Universiteit van Kaapstad de ‘zwarte diamanten’ noemen. Ze verdienen meer dan 7000 rand (600 euro) per maand, dubbel zoveel als het gemiddelde inkomen en zeven keer meer dan het gemiddelde inkomen onder zwarte Zuid-Afrikanen (85 euro).

Hun aantal groeit sinds 2006 met 30 procent per jaar. In 2007 maakten ze 6 procent van de bevolking uit en verdienden ze samen 180 miljard rand (15,6 miljard euro). Dat is de helft van wat de zwarte Zuid-Afrikanen verdienen, maar nog altijd minder dan de blanken, die 10 procent van de bevolking uitmaken en 235 miljard rand (20,4 miljard euro) verdienen.

Valse diamenten

Sommigen minimaliseren de impact van de nieuwe zwarte middenklasse. In de bohemienwijk Melville worden de zwarte diamanten ‘zekoni’ genoemd. Dat is Zulu voor zirkoon, een mineraal dat vaak als namaakdiament wordt gebruikt.

De twintigjarige Moshekwa beschouwt zich nog lang geen middenklasse. “Ik werk in een jeanswinkel in een shoppingcenter in een blanke buurt. Ik verdien goed, maar heb mijn schaapjes nog niet op het droge.” Ze spaart elke rand die ze kan om later naar de journalistenschool te kunnen gaan. Elke avond keert ze terug naar Soweto, waar haar moeder als kok werkt en haar vader tot het legertje werklozen behoort dat meer dan een derde van de actieve bevolking uitmaakt.

“Je moet voorzichtig zijn met het concept ‘middenklasse’,” zegt Ashley Duploy van de Absa-bank. “Hun welstand is erg fragiel. Ze leven vaak op krediet en vaak boven hun middelen. De banken aarzelen niet om beslag te leggen op een klant die zijn schulden niet kan betalen. Vorige week nog joeg de dj van een radiostation in Johannesburg zich een kogel door het hoofd omdat zijn Mercedes was geconfisqueerd.