Islamistische terreur is de wraak van kwaadaardige djinns

Identikit

Twee jaar, acht maanden en achtentwintig nachten door Salman Rushdie is uitgegeven door Atlas Contact. 366 blzn. ISBN 978 90 254 4603 1

Salman Rushdie brak internationaal door met Middernachtskinderen (een magisch-realistische roman over India na de onafhankelijkheid). Zijn meest controversiële roman was zeker De duivelsverzen, vooral door de beruchte fatwa van Ayatollah Khomeini, die de auteur vogelvrij verklaarde.

Leesbril

Ik ben een vroege bewonderaar van Salman Rushdie, meteen toen de Nederlandse vertaling van Middernachtskinderen verscheen in 198. In 1986 stond ik in Londen bij hem op de stoep voor een interview, maar de schrijver gaf niet thuis want hij wou niet gestoord worden tijdens het schrijven van een nieuwe roman. Dat bleek later De duivelsverzen te zijn.

De basislijn van het verhaal is ingenieus en wordt meeslepend verteld. Maar Rushdie heeft zichzelf niet altijd in de hand.

Tijdens de periode dat hij ondergedoken leefde, schreef Rushdie het heerlijke Haroen en de zee van verhalen, maar nadat hij opnieuw (min of meer) vrij kon leven en verhuisde naar de Verenigde Staten vond ik zijn boeken minder sterk, met als dieptepunt De grond onder haar voeten. Sinds Shalimar de clown leek hij zich herpakt te hebben, dus ik begon deze Twee jaar, acht maanden en achtentwintg nachten met interesse en verwachting te lezen.

De verwachtingen worden half ingelost, half teleurgesteld. De basislijn van het verhaal is ingenieus en wordt meeslepend verteld. Maar Rushdie heeft zichzelf niet altijd in de hand.

De eindstrijd –een metafoor voor de botsing tussen het gewelddadige jihadisme en de rest van de beschaving(en)- wordt met zoveel enthousiasme beschreven dat het niet meer beklijvend, maar verbluffend is –en dat is niet positief bedoeld. Rushdie etaleert zijn eruditie ook wat te opvallend, wat een roman zelden ten goede komt.

Sleutelzin

‘Angst was een wegspringend dier dat kinderen onder de voet liep terwijl het vluchtte voor zichzelf.’

‘Angst veranderde de angstigen, dacht mijnheer Geronimo toen hij in de loop van het geweer keek. Angst was een man die wegrende voor zijn schaduw. Het was een vrouw met een koptelefoon op, en het enige geluid dat ze daarin kon horen was haar eigen paniek. Angst was een solipsist, een narcist, blind voor alles behalve zichzelf. Angst was sterker dan ethiek, sterker dan oordeel, sterker dan verantwoordelijkheid, sterker dan beschaving. Angst was een wegspringend dier dat kinderen onder de voet liep terwijl het vluchtte voor zichzelf. Angst was een kwezel, een tiran, een lafaard, een rood waas, een hoer. Angst was een kogel gericht op zijn hart.’ Blz. 213

De hele roman gaat over de strijd tussen wetenschap en ondoordachte onderwerping aan traditie en autoriteit. Rushdie incarneert die tegenstelling in twee grote figuren uit de Gouden Eeuw van de islam: Ibn Rushd (of Averroës) en al Gazhali. ‘Boezem ze vrees in’, zei Ghazali tegen hem. ‘Alleen vrees zal de zondige mens naar God voeren…’

Deze roman is een magisch-realistisch relaas van een eindstrijd tussen enerzijds de kosmische krachten die de mensheid met angst willen onderdrukken en anderzijds de djin-prinses die dat plan wil verijdelen omdat ze een liefdesband ontwikkeld heeft met één mens: Ibn Rushd. De moraal van het verhaal zou kunnen zijn: liefde overwint alles, maar zo romantisch wordt Rushdie dan ook weer niet.

Voorkeurspersonage

Raphael Hiëronymus Manezes. Voor de straatjongens waarmee hij opgroeide in Bombay was hij Raffy-Ronimus-pastoor-ze-zoonimus, waarmee ze verwezen naar zijn natuurlijke vader, de katholieke pastoor Jeremiah D’Niza. Eenmaal gemigreerd naar de Verenigde Staten, werd hij Geronimo Manezes.

De grote liefde in zijn leven, Ella Elfenbein, zorgde ervoor dat iedereen naar hem zou verwijzen als Mijnheer Geronimo. Tijdens de echte eindstrijd wordt mijnheer Geronimo, als verre nazaat van de liefde tussen Ibn Rushd en de elfenprinses Dunia, de brug tussen de wereld van de djinns en de wereld van de mensen. Een man met bijzondere eigenschappen dus, maar hij leeft met een bescheidenheid die hem meteen voor je inneemt. Al kan je ook niet echt zeggen dat hij altijd met de voeten op de grond blijft, maar wat dat betekent, zullen lezers van eht boek zelf wel ontdekken.

Persoonlijke waardering

Niet het beste boek van Salman Rushdie, maar dat kan nog altijd betekenen dat het een erg goede roman is. Globaal genomen is dat inderdaad het geval –op de hierboven reeds aangestipte overdrijvingen na.

…een illusie waaraan het westerse lezerspubliek grote behoefte heeft, maar die niet noodzakelijk waar is, of een grote roman oplevert

Sowieso is het heel boeiend om te lezen hoe een groot auteur, die de ontsporingen van de religie van onderwerping en angst aan den lijve heeft moeten ondervinden, de huidige politieke polarisering benadert, kadert en verbeeldt.

Door de oude tegenstelling tussen Ibn Rushd (Andaloesië, 12^de eeuw) en Al Ghazali (Iran, 11^de eeuw) als kader te gebruiken, maakt Rushdie meteen duidelijk dat de gewelddadige botsingen van vandaag hele oude, filosofische wortels hebben.

De sprong naar de wereld van elfen en djinns, en zo naar de apocalyptische eindstrijd, suggereert dan weer dat die oude strijd ooit definitief beslecht kan worden. Dat is een illusie waaraan het westerse lezerspubliek van Rushdie grote behoefte heeft, maar die niet noodzakelijk waar is, of een grote roman oplevert.