‘Het grootste risico in integratiesector schuilt in de fascinatie voor toverwoorden en een flitsend discours’

Vandaag dient de fonkelnieuwe organisatie LEVL een dossier in in de hoop erkend te worden als de nieuwe participatieorganisatie voor het Vlaamse Integratie- en Inburgeringsbeleid. LEVL ontstond uit gesprekken tussen Minderhedenforum en JOIN.Vlaanderen, twee organisaties die een half jaar geleden nog tegenover elkaar stonden in de strijd om exact deze erkenning. Het grootste risico voor de toekomst schuilt volgens MO*medewerker Gie Goris in ‘de fascinatie voor modetrends, toverwoorden en een flitsend discours’.

De Vlaamse regering deed in 2020 een open oproep om de opdracht voor de Vlaamse participatieorganisatie toe te kennen voor de periode 2021-2025. Drie organisaties dienden een voorstel in, twee werden ontvankelijk verklaard, één werd begin november uitverkozen. Die uitverkozen organisatie was niet Minderhedenforum, dat al jaren de partner was voor het Vlaamse integratie- en inburgeringsbeleid, maar de pas opgerichte nieuwkomer Join.Vlaanderen.

Het was de uitdrukkelijke wens van minister Somers en het uitgesproken engagement van beide organisaties om te werken aan één, gezamenlijk voorstel.

Na een storm van verontwaardiging over die beslissing, riep Vlaams minister van Inburgering en Gelijke Kansen Bart Somers (Open Vld) beide organisaties op samen te werken, in plaats van elkaar te bekampen. Zijn eigen keuze en het wettelijk kader maakten die samenwerking echter virtueel onmogelijk: er kan slechts één organisatie erkend worden als participatieorganisatie.

Minderhedenforum stapte naar de Raad van State, die de organisatie in kortgeding inhoudelijk gelijk gaf: op basis van de ingediende dossiers kon de minister onmogelijk tot het besluit komen dat hij genomen en verdedigd had. Een betrouwbare bron, die beide dossiers las, bevestige dat het dunnere Join-dossier in visie, professionaliteit en geloofwaardigheid ver onder het niveau bleef van het Minderhedenforum-dossier.

Om een lange juridische procedure ten gronde – nodig om de gemaakte keuze ook effectief te verbreken – te vermijden, kozen de twee betrokken organisaties ervoor beide hun dossier terug te trekken. Een opgelucht kabinet kon daarna Minderhedenforum een overgangssubsidie voor 12 maanden toekennen, zodat de continuïteit van de werking verzekerd werd, én in april een nieuwe oproep lanceren.

Dit alles moet resulteren in een nieuwe participatieorganisatie die vanaf 1 december 2021 tot eind 2026 werkingsmiddelen krijgt van de Vlaamse overheid. Het is in principe niet uitgesloten dat er nog nieuwe spelers opduiken, maar rondvraag in de sector leert dat dat weinig waarschijnlijk is.

Wat volgt

Het Vlaamse Agentschap Binnenlands bestuur heeft na vandaag een vijftal dagen om te oordelen over de ontvankelijkheid van de ingediende dossiers en het kabinet heeft daarna ongeveer een maand om tot de selectie van de kandidaat te komen. De organisatie die daarvoor gekozen wordt, heeft daarna een dikke maand om een meerjarenplan uit te werken, met het kabinet te onderhandelen en in te dienen tegen 7 september.

Tegen eind oktober moet de voltallige Vlaamse regering dan haar fiat geven voor organisatie en meerjarenplan, waarna de nieuwe participatieorganisatie voor de periode 2022-2026 aan de slag kan gaan, met onder andere een jaarlijkse werkingssubsidie van 715.000 euro. Er zal dan een jaar lang veel tijd en ook wel wat middelen geïnvesteerd zijn in het creëren van een visie, missie en organisatie die de expertise en geloofwaardigheid (van het vroegere Minderhedenforum) combineert met het discours dat de minister verwacht (en blijkbaar aangeleverd werd door JOIN.Vlaanderen).

Wat is er gebeurd?

De twee organisaties die vorig jaar indienden op de oproep van de Vlaamse regering kozen er dus voor om samen een nieuw dossier voor te bereiden. Dat klinkt heel coöperatief en constructief, maar die keuze kwam er onder grote druk van de subsidiërende overheid. En bovendien zaten er twee heel ongelijke “partners” aan tafel.

De gesprekken werden gevoerd met twee heel verschillende, ongelijke partners.

Het Minderhedenforum bestond 18 jaar, draaide op een team van een twintigtal professionele medewerkers, steunde op een uitgebreid netwerk van universiteiten, middenveldorganisaties en private actoren, werd gesubsidieerd door verschillende overheden (Vlaamse, Europese) en privépartners, had een duidelijke organisatievisie en kon een dik pak lopende en gerealiseerde projecten op tafel leggen. Uit het jaarrapport 2019: 15 beleidsdossiers, meer dan 40 gesprekken met beleidsmakers, 3 campagnes, meer dan 1500 mensen die deelnamen aan activiteiten, meer dan 10 events, 4 publicaties, meer dan 50 overlegmomenten met eigen achterban, meer dan 70 gesprekken in strategische overlegraden en -fora… Aan de andere kant van de tafel zaten de mensen van JOIN.Vlaanderen, die elk wel jarenlange ervaring inbrachten, maar niet konden vertrekken van gezamenlijke werking of resultaten, en zelfs niet altijd van een uitgekristalliseerde visie.

Oorspronkelijk werd Join.Vlaanderen opgericht door zes individuen (in realiteit minstens zeven, drijvende kracht Wouter Van Bellingen werd niet vermeld in de oprichtingsakte van 24 september 2020). Twee van die zes stapten dit voorjaar op uit het bestuur, net als Van Bellingen zelf. Toen waren ze nog met vier.

De gesprekken werden gevoerd door een groep van acht: vier vertegenwoordigers van Minderhedenforum en vier bestuurders van Join.Vlaanderen. De eerste bijeenkomst verliep naar verluidt stroef – en dat is een neutrale term om de sfeer te beschrijven. Daarna werd geopteerd voor professionele begeleiding, en die aanpak wierp zijn vruchten af. Ook het verdwijnen van Wouter Van Bellingen heeft het, zo horen we, makkelijker gemaakt om tot echte gesprekken te komen. Ter verduidelijking: hij zat nooit mee aan de gesprekstafel, maar zijn schaduw viel er wel over.

Niet dat er meteen een hinkstapsprong naar de toekomst gemaakt werd, maar gaandeweg bleken er toch veel punten te zijn waarover de twee concurrenten het in principe of in de praktijk eens waren. Misverstanden en tegenstellingen werden weggewerkt, en ontstond er een gedeelde visie op wat belangenbehartiging van mensen met een migratieachtergrond vandaag moet inhouden en op de manier waarop superdiversiteit organisatorisch vormgegeven moest worden. Toch bleef het lang de vraag of er tijdig een doorbraak zou komen.

Begin juni werd de adem nog ingehouden, maar veertien dagen later was de kogel dan plots toch door de kerk.

Begin juni werd de adem nog ingehouden, maar veertien dagen later was de kogel dan plots toch door de kerk. Een akkoord werd gesloten en de volgende dag werd een nieuwe organisatie opgericht, met een transitiebestuur en twee co-voorzitters aan het hoofd. Minderhedenforum levert daarvoor Artemis Kubala, Join levert Ferki Hoti. Kathleen Van Den Daele, die begin dit jaar de directie van Minderhedenforum overnam van Landry Mawungu, blijft minstens voorlopig directeur. Later dit jaar moet er een definitief bestuur komen voor de nieuwe organisatie.

LEVL werd de nieuwkomer gedoopt, om de klemtoon op gelijkheid en opwaartse sociale mobiliteit te vatten. Zie Van Dale’s Groot Woordenboek Engels-Nederlands: to level: 0.1 gelijkheid brengen, 0.2 een niveau bereiken; to level out: gelijk maken/worden, onderscheid/verschillen wegnemen; to level up: tot hetzelfde niveau omhoogbrengen, (over de hele linie) opvijzelen… Aangezien Engels de rigueur is in hedendaagse diversiteitsorganisaties (zie: A Seat At The Table; Let’s Go Urban, …) is de nieuwe organisatie meteen een next level participatieorganisatie.

Wat betekent dit?

Minderhedenforum lag politiek onder vuur, dat bleek heel duidelijk tijdens de onderhandelingen voor het nieuwe Vlaamse regeerakkoord. N-VA wou af van de participatieorganisatie. Open VLD hield haar aan boord, maar maakte ook meteen duidelijk dat er afgestapt moest worden van de klassieke zelforganisaties als fundament voor de werking. Daar was zelfs binnen het Minderhedenforum niet zo gek veel discussie meer over.

Het debat over Minderhedenforum speelde zich vooral af in de arena van de beeldvorming.

Het debat speelde zich met andere woorden minder af op het niveau van dagelijkse werking van Minderhedenforum of van de meeste koepels en organisaties waarop het oorspronkelijk gebouwd was, en meer in de arena van de beeldvorming.

Minister Somers deed wat de Vlaamse regering wou: hij creëerde een beeld dat alle koepels en zelforganisaties vastgeroeste etnische structuren uit het verleden waren die mensen opsloten in hun afkomst in plaats van hielpen volwaardig deelnemer te worden in de lokale, regionale of nationale omgeving.

Verschillende experts bevestigen dat er binnen het brede veld van zelforganisaties, integratie-initiatieven en diversiteitsbewegingen wel degelijk voorbeelden te vinden zijn die integratie belemmeren of erger. Enkele koepels kregen dan ook een negatieve beoordeling en zouden uitgesloten worden van subsidiëring, tot minister-president Jambon hen bij wijze van coronamaatregel toch weer aan boord hees.

Onder de meer dan 1800 verenigingen die in dit veld actief zijn vormen deze “separatisten” een zo kleine groep, die overigens binnen het Minderhedenforum nauwelijks nog wat in te brengen had, dat de obsessie van de Vlaamse politiek ermee op zijn minst overtrokken was.

De FMDO, bijvoorbeeld, begon in 1991 als de Federatie van Marokkaanse Democratische Organisaties, maar begon al in 2007 de M een dubbele betekenis te geven: zowel Marokkaans als Mondiaal. In 2019 werd besloten in de naam enkel nog Mondiaal over te houden. Meer dan 200 organisaties van de meest diverse achtergrond en werking verenigen zich nu onder die ene koepelnaam.

Het is één voorbeeld van velen. VOEM begon als Vereniging voor Ontwikkeling en Emancipatie van Moslims maar de vereniging beschouwt zichzelf op de eerste plaats als een bruggenbouwer met interlevensbeschouwelijke ontmoetingen als dé specialiteit van het huis.

AIF+ (Actieve Interculturele Federatie) was in oorsprong een zelforganisatie van Italiaanse gastarbeiders (Associazioni Internationali Federate) maar ontpopte zich intussen tot een van de meest diverse organisaties met kernen in alle provincies en actieve deelnemers met alle denkbare afkomsten of migratie-achtergronden.

De minister en de regering waren bijzonder selectief en vooringenomen toen ze Minderhedenforum en haar lidorganisaties verweten mensen ‘op te sluiten in hun afkomst’.

De minister en de regering waren bijzonder selectief en vooringenomen toen ze Minderhedenforum en haar koepels en lidorganisaties verweten mensen ‘op te sluiten in hun afkomst’.

Het is momenteel te vroeg om te oordelen of de fusie van Minderhedenforum en Join.Vlaanderen in de praktijk tot heel andere resultaten zal leiden. Het dossier dat ingediend wordt, is niet openbaar. En het meerjarenplan moet nog geschreven worden.

Wel is duidelijk dat LEVL alvast de projecten en decretale opdrachten overneemt van Minderhedenforum: veel van die projecten worden immers niet gesubsidieerd met de werkingsmiddelen voor de participatieorganisatie (goed voor ongeveer 40 procent van de jaaromzet bij Minderhedenforum), maar met Europese middelen of met projectsubsidies uit andere Vlaamse departementen. Daarom neemt LEVL ook het ondernemingsnummer over van Minderhedenforum.

Hoe nieuw is dit allemaal?

De imagoschade die minister Somers eind vorig jaar opliep met zijn ideologische keuze, zal hij wellicht proberen rechttrekken door dit nieuwe dossier voor te stellen als het succes van zijn visie en aanpak.

Zowel de medewerkers van Join als van Minderhedenforum hebben ervoor gekozen om min of meer hetzelfde te doen: LEVL wordt gelanceerd als beter uitgerust om zijn taken vandaag uit te voeren dan de twee organisaties waaruit de nieuwe voortkomt. Er is meer aandacht voor diversiteit binnen de diversiteit, er wordt meer belang gehecht aan de netwerkfunctie dan aan de vertegenwoordigende functie, en er wordt meer ingezet op opwaartse sociale mobiliteit voor mensen met een migratie-achtergrond.

Nieuwe klemtonen brengen eigen risico’s met zich mee.

Uiteraard kent elk van die nieuwe oriëntaties of klemtonen eigen risico’s of uitdagingen. Dat beseffen de betrokkenen ook. Beleidsadviezen formuleren vanuit een netwerk zorgt voor meer draagvlak en een betere representatie van de reële diversiteit, maar het kan ook veel tijd kosten en die is er in een gemediatiseerde democratie niet altijd. Toch biedt de netwerkaanpak meer kansen om de echte en bestaande expertise aan te boren dan een klassieke vertegenwoordigende aanpak.

Meer aandacht voor opwaartse sociale mobiliteit is prachtig, maar heeft de voorbije jaren wel eens geleid tot een fascinatie voor de hoogopgeleide, mondige bovenlaag, ten nadele van het moeizame werk in achtergestelde wijken of met jongeren met meervoudige trauma’s. Wat dat laatste betreft, klinkt het in LEVL-kringen stellig: De toekomstige werking moet prioritaire aandacht (blijven) hebben voor de meest kwetsbaren.

En die prioriteit betekent ook erkenning van specifieke behoeften, waaronder heel herkenbare groepen en veilige omgevingen. Lees: voor de meest kwetsbaren zijn zelforganisaties, collectieven en andere vormen van grassrootsinitiatieven vaak wel relevant om het vertrouwen en de capaciteiten te ontwikkelen om deel nemen aan de samenleving, ook in superdiverse tijden.

Ook de voorbije jaren werd op het terrein volgehouden ingezet op het sterker maken van heel kwetsbare mensen met migratie-achtergrond: vaak heel lokaal, met heel weinig communicatiekracht naar buiten, en veel te moeizaam en traag om opgemerkt te worden door media die altijd op zoek lijken naar vedettes, vernieuwing en opvallende succesverhalen.

Het grootste risico voor de toekomst zit hem in de fascinatie voor modetrends, toverwoorden en een flitsend discours. Politieke overheden verbinden werkingsmiddelen voor middenveldorganisaties steeds vaker aan de opdracht om als innovatief laboratorium, incubator van vernieuwing of netwerk van diversiteit te functioneren. Tot welke ontsporingen die verblinding voor hippe nieuwkomers kan leiden, werd de voorbije maanden duidelijk in de zaak rond Sihame El Kaouakibi.

Tegelijk is vernieuwing zeker ook nodig, want terwijl nieuwkomers zoals Syriërs of Afghanen wellicht nood hebben aan vormen van zelforganisatie, voldoen die niet voor jongeren in grootstedelijke wijken en al zeker niet voor ambitieuze en hoogopgeleide jongeren die komaf willen maken met drempels die hun carrière belemmeren.

Handhaaft LEVL zich als onafhankelijk en kritisch expertisecentrum en belangenbehartiger, of wordt ze een onderaannemer van overheidsbeleid?

Middenveldorganisaties, maar ook de participatieorganisatie, moeten blijvend inzetten op vernieuwing en verandering, maar moeten dat doen op hun eigen manier en ritme, los van politieke meerderheden, inmenging en modetrends. Ze moeten de ruimte blijven opeisen om zelf kritische analyses te maken en daarbij passende acties op te zetten. Dat hoeft niet altijd in confrontatie te zijn met overheden, maar het moet wel onverkort mogelijk blijven.

Veel waarnemers zullen straks de meerwaarde en de kwaliteit van LEVL daar ook aan afmeten: handhaaft de organisatie zich als onafhankelijk en kritisch expertisecentrum en belangenbehartiger, of wordt ze een onderaannemer van een ideologisch overheidsbeleid?

De kansen op het eerste zijn uitstekend, het tweede zou voor de Vlaamse regering hoogstens een pijnlijke Pyrrusoverwinning vormen. De volwaardige participatie van alle burgers in het superdiverse Vlaanderen van morgen is namelijk niet gediend met een verzwakt middenveld, noch met een verblinde overheid.