Een nieuwe linkse koers voor Ecuador?

Nadat de Nationale Kiescommissie (CNE) in februari een tweede ronde aankondigde, verzamelden zes van de uitgeschakelde tegenkandidaten zich achter Guillermo Lasso van de politieke partij Creo (ik geloof). De oproep was om samen voor verandering te gaan, ‘tegen het ondemocratische Alianza País’.

Met het idee in mijn achterhoofd dat Ecuador wel eens goed (opnieuw) mijn thuisland zou kunnen zijn, heb ik de verkiezingen anders beleefd. Net als veel Ecuadoranen ben ik — voor de oefening — de kandidaten een voor een afgegaan en kwam ik er niet uit.

De uitslag is ondertussen bekend. Lenin Moreno is de nipte winnaar van de presidentsverkiezingen in Ecuador, althans volgens de Nationale Kiescommissie. Tegenkandidaat Guillermo Lasso eiste meteen een hertelling.

Met 99,6 procent van de stemmen geteld won volgens de laatste cijfers van de Nationale Kiescommissie Moreno met 51,2 procent van Lasso, die 48,8 procent van de stemmen behaalde.

Verkiezingsavond: van vreugde naar protest

Voorbije zondag, verkiezingsdag, was een intense en voor sommigen emotionele dag. Drie pollbureaus riepen al voor de Nationale Kiescommissie een uitspraak deed Lasso uit als winnaar. De aanhangers van Lasso en barstten in feest uit. Al in de eerste ronde werden verschillende pollbureaus verbonden aan een politieke kleur.

Moreno: ‘Ik zal de president zijn van alle Ecuadoranen.’

Tegen acht uur ’s avonds waren er problemen met de website van de Kiescommissie. Toen rond half tien negentig procent van de stemmen geteld waren en Moreno een voorstand van twee procent had, verklaarde die zichzelf de winnaar.

Deze keer in het kamp van Moreno overwinningsfeest. Moreno sprak verzoenende taal: ‘Nu beginnen we een periode waarin de confrontatie afneemt, de tolerantie toeneemt, respect en toenadering de norm moeten zijn van alle Ecuadoranen.’

‘Ik zal de president zijn van alle Ecuadoranen’, zei Lenin Moreno ook in zijn overwinningstoespraak.

Dit zal zowel in het discours, als in de werkelijkheid, heel belangrijk zijn in de jaren die volgen. Campagnestrategie of niet, laten we hopen dat Moreno ook in de realiteit een minder confonterende cours zal varen dan zijn partijgenoot Correa deed.

Lasso eiste van zijn kant in de studio van Teleamazonas in Guayaquil een hertelling: ‘Het Ecuadoraanse volk erkent de uitslag niet. Daarom zijn de mensen al de straten opgegaan.’

Lasso: ‘We zijn vreedzaam ingesteld, maar we zijn ook niet naïef.’

De presentator vraagt Lasso of dit geweld kan uitlokken, waarop Lasso antwoordt: ‘Wij zijn vreedzaam ingesteld, maar we zijn ook niet naïef. God wil ons in vrede zien, maar naïef zijn we niet.’

Naïef of niet; aanhangers van Guillermo Lasso braken de hekken af in de straten rond de Nationale Kiescommissie.

Zwarte campagne

De gebeurtenissen van zondagavond brengen een einde aan een campagne die niet groen kleurde van Alianza País en niet blauw van Creo, maar zwart van verwijt en geweld.

Video’s op sociale media tonen politieke tegenstanders die op de vuist gaan. De polarisatie tijdens de laatste jaren van Correa’s presidentschap verscherpte sterk tijdens de campagne.

De campagne zag zwart van verwijt en geweld.

Voetbal was afgelopen week een metafoor voor het land. Ecuador verloor vorige dinsdag van Colombia bij een thuismatch voor de kwalificatie van het wereldkampioenschap voetbal.

Het verhaal verandert naar gelang de politieke kant van de verteller. Maar of Lasso de voetbalmatch nu misbruikte om campagne te voeren en geweld uitlokte, of regeringssuporters ingehuurd waren om Lasso aan te vallen. Ecuador zal het moeilijk hebben om zich nog te kwalificeren voor de wereldbeker in 2018.

Het beeld is er een van twee partijen van het zelfde land tegenover elkaar in een internationale voetbalwedstrijd.

‘Democratie ja, dictatuur nee’?

Meer dan een president waren de inzet van deze presidentsverkiezingen, volgens de campagne en medestanders van Lasso, democratie en vrijheid. Oppositie en tegenstanders van president Correa benadrukten tijdens de campagne de autoritaire trekken van de president.

Het is waar dat sociaal protest de laatste jaren van het presidentschap van Correa op gevaarlijke wijze werd gecriminaliseerd. Met als laatste symbooldossiers de tijdelijke sluiting van de ngo Accion Ecologica en de vervolging van leiders van het Shuar-volk dat tegen mijnbouw in zijn gebied vecht.

Maar het standpunt van sommigen nam, in naam van de democratie en de vrijheid, wel heel dwingende (autoritaire?) vormen aan. Andrés Paez, vice-presidentskandidaat van Guillermo Lasso, nam bijzonder oproerende taal in de mond.

De aanhangers van Lasso scanderen sinds zondag aan de Kiescommissie: ‘Democratie ja, dictatuur nee’. Zondagavond riep Paez de menigte van Creo in de nabijheid van de Kiescommissie op niet in te gaan op provocaties. Het zou een strategie van tegenstanders zijn om doden en gewonden in de hand te werken. De boodschap was op te passen om niet zoals Venezolaans oppositielid Leopoldo Lopez jaren opgesloten te worden.

Lasso zei tijdens een persconferentie gisterenavond de nationale en internationale pers te willen informeren over de dictatuur van een politieke partij in Ecuador. Zijn doel is alle stemmen te hertellen. Hij informeerde de Organisatie van Amerikaanse Staten (OAS) – die afgelopen week ook in spoed bijeenkwam over de situatie in Venezuela – over fraude.

Ecuador is geen Venezuela

De vergelijking tussen Venezuela en Ecuador viel vaak tijdens de campagne. ‘We willen niet zoals Venezuela eindigen’, zeiden stemmen voor Lasso.

Ecuador is Venezuela niet, om heel veel redenen.

Feit is dat de reactie van de Ecuadoraanse overheid over de gebeurtenissen in Venezuela nadat het Hooggerechtshof vorige week het parlement buiten spel zette zacht gesteld terughoudend was. Waar de internationale gemeenschap en andere Latijns-Amerikaanse landen de zet van het Hooggerechtshof bekritiseerden en Peru zijn ambassadeur terugriep, staat op de webpagina van de Ecuadoraanse regering enkel te lezen dat ze de dialoog aansporen en inmenging van andere landen afkeuren.

Maar Ecuador is Venezuela niet, om heel veel redenen.

Waarom Alianza País?

Ecuador heeft in tegenstelling tot Venezuela de dollar als munteenheid.

Een van de redenen dat Correa en zijn Burgerrevolutie nog op aanzienlijke steun kan rekenen heeft met deze dollar te maken. Alianza País kwam in 2007 aan de macht na een tumultueuze politieke periode, waarbij de Ecuadoranen in tien jaar tijd vier presidenten de politieke revue zagen passeren.

Alianza País deed zijn uiterste best Lasso in verband te brengen met de bankencrisis tijdens de regering van Jamil Mahuad. Na de zogenaamde “bankenvakantie” werd de nationale munt, de Sucre, toen vervangen door de dollar. Lasso was ondertussen al wel minister af, hij was kort ervoor tijdens de zelfde regeerperiode nog minister van economie.

De crisis zette meer dan anderhalf miljoen Ecuadoranen ertoe aan te emigreren naar Europa en de Verenigde Staten. Bij de Ecuadoranen in Europa won Moreno afgelopen zondag volgens de Kiescommissie met 54 procent van de stemmen tegenover 46 voor Lasso. in België won Moreno met 60,2 procent tegenover 39,8 procent voor Lasso.

Moreno maakt met Alinaza País deel uit van een heel populaire stroming die gratis publieke gezondheidszorg en onderwijs bracht als deel van de sociale vooruitgang in het kleine Zuid-Amerikaanse land.

De snelwegen van de Burgerrevolutie brachten niet meer communicatie.

Een groot deel van de Ecuadoraanse bevolking wil de sociale verworvenheden duidelijk niet opgeven voor de privatisering die Lasso vertegenwoordigt.

Of al die nieuwe ziekenhuizen en scholen ook werkelijk voor betere gezondheidszorg en onderwijs hebben gezorgd is een andere vraag.

En nog belangrijker is de vraag of de sociale uitgaven in de huidige economische conjunctuur, met lage olieprijzen en een hoge schuldenlast aan China, nog lang vol te houden zijn.

De nieuwe snelwegen, die sinds de eerste jaren van Rafael Correa de verschillende uithoeken van het land verbinden, brachten tijdens de verkiezingsstrijd in ieder geval niet meer communicatie.

Links rechts links rechts

Ook binnen sectoren die traditioneel links zijn is er verdeeldheid, zoals bij de inheemse organisaties, (centrum) linkse kiezers en het progressieve milieu.

Conaie, de Nationale Koepel van Inheemse Organisaties, meldt op zijn website dat in lijn met haar historische strijd ze zowel oud rechts (Creo) als de nieuwe elites van Alianza País afwijst. Beide partijen verdedigen volgens de Conaie niet de rechten van de inheemse volkeren en nationaliteiten.

Toch bekenden verschillende inheemse vertegenwoordigers politieke kleur in de tweede ronde van de presidentsverkiezingen.

De milieubewegingen geloven, na jaren van olieontginning en concessies van het grondgebied aan China, niet meer in Alianza País. Maar ook in het neoliberale beleid dat Lasso voorstaat vinden ze niet veel hoop.

De vrouwenbeweging ziet zich niet vertegenwoordigd in de conservatieve standpunten van Correa, zoals met betrekking tot het recht op abortus. Ook Lasso kwam tijdens zijn campagne naar voor als een conservatief familiehoofd met weinig plaats voor diversiteit en vrouwenrechten.

Een onmogelijke keuze

Twee weken voor de verkiezingen waren volgens verschillende peilingen tussen zes en veertien procent van de Ecuadoranen nog niet zeker van hun stem.

In Ecuador is er stemplicht en van de bijna dertien miljoen stemgerechtigden bracht zondag veertien procent hun stem niet uit.

Dezelfde vrienden die nog voor de Grondwetgevende vergadering van 2008 rallyden, stemmen al sinds de laatste verkiezingen blanco. Ze geloven niet dat de kandidaten hen vertegenwoordigen.

Ik heb deze blanco-stem altijd als het wegwerpen van stemrecht gezien. Maar misschien betekende de blanco-stem deze keer, meer nog dan niet deelnemen aan de democratie, niet deelnemen aan de enorme polarisatie. En een oprechte onmogelijke keuze voor een van beide kandidaten.

Ecuador koos

Lenin Moreno van Alianza País won met een minieme meerderheid. Ik lees in deze uitslag het verhaal van de familie van mijn Ecuadoraanse echtgenoot, een van de vele families die met de bankencrisis in 1999 een van de ergste economische drama’s van Ecuador beleefde. Net als vele Ecuadoranen hebben zij heel direct de devaluatie van de Sucre gevoeld.

Een kleine meerderheid wil de sociale programma’s niet teruggeschroeft zien.

Veel families werden gescheiden door migratie naar aanleiding van de economische crisis. Ouders vertrokken naar het buitenland om er te werken en hun kinderen groeiden op met grootouders en tantes en ooms. Anderen bleven, maar leden hard onder de crisis. Pas sinds enkele jaren slaagt de familie van mijn echtgenoot er terug in een stabiele familiale economie te onderhouden.

Sommige migranten, die met een van de terugkeerprogramma’s van de overheid naar Ecuador terugkwamen, zagen met verwondering de enorme veranderingen in infrastructuur en sociale vooruitgang. De laatste jaren trokken anderen gedesillusioneerd terug naar Europa, nadat ze niet de kansen vonden die hen beloofd waren.

Een kleine meerderheid van de Ecuadoranen wil niettemin duidelijk de sociale programma’s niet teruggeschroefd zien, zoals het geval is met de rechtse regeringen van Mauricio Macri in Argentinië en Michel Temer in Brazilië.

Een andere linkse weg inslaan?

Samen met de milieuorganisaties maak ik mij zorgen om de natuurlijke rijkdom die Ecuador (nu) nog heeft. (Een biodiversiteit die heel belangrijk is voor de planeet en ook onze toekomst aangaat.) Ik sta volledig achter de vrouwenbeweging die de conservatieve houding van Correa afwijst en ook in Lasso geen soelaas ziet. Maar ik ken ook het verhaal van de familie van mijn echtgenoot.

Ik maak mij zorgen om de natuurlijke rijkdommen van Ecuador, maar ken ook het verhaal van de familie van mijn echtgenoot.

‘Een stem voor Moreno is geen overtuigende stem voor het verderzetten van het beleid van Correa van de afgelopen tien jaar, maar verachting voor wat de tegenkandidaat vertegenwoordigt. Een afwijzing van de persoon die zich nu populair maakt en zich voorstelt als de redder van een land, maar rechtstreeks te maken had met de bankencrisis’, klinkt het vanuit mijn familie.

‘Zij die voor Lasso stemden komen van de hoge (middenklasse) en zijn zij die tegen eender welke politieke boom leunen, onafhankelijk van de vruchten die ze draagt.’

Veel volwassenen Ecuadoranen van de generatie die de crisis meemaakten, en ook hun kinderen, brachten zondag hun stem uit in lijn met hun verleden.

Zo gepolariseerd als de Ecuadoraanse maatschappij vandaag aanvoelt, zo op het eerste zicht verschillend waren de twee kandidaten. Lasso is een ex-bankier die privatisering en een neoliberaal beleid voorstaat, terwijl Moreno de sociale programma’s van zijn voorganger wil voortzetten. Tegelijkertijd draaide de verkiezingen meer dan om politieke voorstellen om een machtsstrijd.

Het politieke project van Correa kon drie verkiezingen lang de Ecuadoranen met een grote meerderheid overtuigen, maar krijgt weerstand.

Hoewel Lasso de hoop op verandering verkocht, zou Moreno wel eens de verandering van het continuismo kunnen betekenen. Moreno zal een manier moeten vinden om met een meer gefragmenteerd parlement samen te werken. Hopelijk ziet dit zich weerspiegeld in minder sociale verdeeldheid. De economische conjunctuur en internationale situatie zijn ondertussen volledig anders. En ‘Moreno is Correa niet’.

Misschien kan Ecuador met Moreno wel een nieuwe weg inslaan als antwoord op de crisis van links op het continent. Ik hoop het.