Immense ongelijkheid schiep Achillespees voor een geniale leugenaar

‘Dit is hoe de Verenigde Staten veranderden in een stuurloos leugenpaleis’

Gage Skidmore (CC BY-SA 2.0)

Jonge Trumpaanhangers op een Studens for Trump-evenement in Phoenix, Arizona, Verenigde Staten, 23 juni 2020.

Amerikaans president Donald Trump deed volgens MO*redacteur John Vandaele een kwetsbaar informatiesysteem kapseizen. De vrijheid van meningsuiting mondde er uit in maatschappelijke schizofrenie en een onvermogen tot bestuur. Dat kon alleen omdat de politiek een immense ongelijkheid liet ontstaan in de Verenigde Staten, en zo een Achillespees schiep voor een geniale leugenaar.

De presidentsverkiezing maakte de verdeeldheid in de Verenigde Staten zichtbaarder dan ooit. Op verschillende plaatsen, onder andere in de hoofdstad, lopen de spanningen tussen voor- en tegenstanders van Trump op. Ze zijn het vandaag zelfs niet meer eens over eenvoudige feiten. Het is de culminatie van een lange evolutie.

Leugenpresident

Als een samenleving een leider kiest die via sociale media vier jaar lang voortdurend onwaarheden verkondigt en tegelijk de professionele informatie-organen van de samenleving, de media, constant als leugenaars – fake news – neerzet, begint er bij een deel van de bevolking onduidelijkheid te ontstaan over elementaire feiten.

Dat verschillende media verschillende waarheden verkopen, is een recept voor maatschappelijke verdeeldheid.

Trump kan via Twitter rechtstreeks met bijna 90 miljoen volgers communiceren. Hij vergast hen, zonder enige filter, op hun dagelijkse portie leugens — of toch de miljoenen échte mensen onder die volgers, in het verleden werd de authenticiteit van een aanzienlijk deel van die volgers al in twijfel getrokken.

Als sommige media, al of niet om commerciële redenen die leugens gedogen, of zelfs mee verspreiden, verwerft de leugenwereld van de leider meer krediet. Televisienetwerk Fox volgde Trump in sommige leugens of dekte ze zelfs toe, en kon zich zo vergenoegen in miljoenen Trumpvolgelingen die zorgden voor meer reclame-inkomsten. Ook van de andere media kreeg Trump als presidentskandidaat aanvankelijk alle kansen, terwijl hij ook toen al leugenachtige zaken verkondigde maar hij was nu eenmaal goed voor de kijkcijfers. Het is pas gaandeweg dat de mainstreammedia afstand begonnen te nemen van Trumps leugens — door de leugens in kaart te brengen en soms zelfs door Trump-events te onderbreken als de leugenintensiteit te groot werd. Vanaf dat moment werden ze door Trump afgedaan als fake news. Media hebben nogal wat leergeld betaald in hun omgang met een liegende president. 

Als verschillende media verschillende waarheden verkopen in een samenleving, is dat een recept voor maatschappelijke gespletenheid, zeg maar schizofrenie. Een samenleving is het dan niet meer eens over elementaire feiten. Eenvoudige raadgevingen van dokters en wetenschappers dat je een virale infectie kan tegengaan door afstand te houden en een mondmasker te dragen, worden dan een splijtzwam van jewelste. Het fenomeen beperkt zich niet tot de Verenigde Staten. Ook in Vlaanderen zijn media van twijfelachtig allooi, vaak zonder transparant te zijn over hun werking en financiering, aan een opmars bezig.

Handlangers van de leugen

Het is al vaker gezegd, maar het verdient herhaling: sociale media faciliteren en versterken de om zich heen grijpende verwarring. Omdat mensen vooral in hun bubbels van gelijkgezinden boodschappen versturen, is er minder gedeelde werkelijkheid. Bovendien laten sociale media – nochtans ontwikkeld met harde wetenschappelijke kennis – zowat elke burger toe om met weinig moeite en kosten zijn verhalen, ook al houden ze geen steek, te verspreiden.

Blijf op de hoogte

Schrijf je in op onze nieuwsbrieven en blijf op de hoogte van het mondiale nieuws
Meer zelfs, als het om nonsens gaat die gesmaakt wordt, krijgt die een extra zetje door de algoritmen die bepalen wat gebruikers te zien krijgen. Zo raakten de complottheorieën van QAnon – een constant gevoed bundeltje onzin – massaal verspreid.

Dit zijn misselijkmakende verhalen die mensen buiten zichzelf van woede kunnen brengen en totaal op het verkeerde been zetten. Zoals die keer dat een gewapende man een pizzazaak binnenviel waar zogezegd kindermisbruik plaatsvond, maar vervolgens niks aan de hand bleek.

Academici en activisten hebben ons jaren gewaarschuwd voor deze gevolgen van sociale media. Het is pas sinds de nefaste impact niet meer te negeren valt, zeker in de politieke arena, dat Twitter, Facebook en andere bedrijven beginnen op te treden tegen al te gekke verhalen, door die ofwel te verwijderen (Facebook), ofwel van een kwalificatie te voorzien (Twitter). Dat zijn druppels op een hete plaat die getuigen van een amateurisme dat zich niet toont in andere inspanningen.

Bovendien worden die tussenkomsten door het Trumpkamp intussen opgevat als een bewijs dat de elites, het establishment, de deep state, de waarheid willen toedekken. Op een bepaald moment geraak je niet meer uit het moeras van leugens en desinformatie: elk argument dat je gebruikt om feitelijkheid en waarheid te verdedigen, wordt door de ander vanuit zijn alternatieve werkelijkheid opgevat als een bewijs dat de elite weer bezig is met haar machinaties. We kunnen spreken van virtuele sektes.

Voorlopig hoogtepunt

Dezer dagen zitten we aan het voorlopige hoogtepunt van die evolutie. Het voorbije weekend betoogden tienduizenden Trumpaanhangers tegen de volgens hen massale verkiezingsfraude die Joe Biden aan de macht dreigt te brengen.

Nochtans getuigt zowat elke ambtenaar die de verkiezingen van dichtbij kon observeren dat die normaal en transparant zijn verlopen. En dat Joe Biden intussen 5,5 miljoen meer stemmen heeft behaald dan Trump en in het kiescollege 306 kiesmannen haalt versus 232 voor Trump. Exact dezelfde ‘landslide’ die Trump naar eigen zeggen, behaalde tegenover Clinton in 2016.

Zo gaat dat in de Trumpwereld: elke bron die zijn verhaal tegenspreekt, wordt gediscrediteerd.

De campagne ‘Stop the steal’ die Trumpaanhangers verenigt tegen de “diefstal van Trumpstemmen” loopt verder op initiatieven die al ten tijde van de vorige presidentsverkiezingen werden opgezet door Roger Stone en andere Trumpbondgenoten. Ook toen voorspelde het Trumpkamp dat de verkiezingen zouden vervalst worden, tot Trump de verkiezingen won.

Dat Republikeinse vertegenwoordigers in Georgia, Pennsylvania of Arizona dezer dagen verklaren dat de verkiezingen transparant en eerlijk verlopen zijn – de observatoren van de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa, OVSE, bevestigden dat trouwens – wordt door Trump en co meteen verdacht gemaakt.

De Republikeinse staatssecretaris van Georgia, Brad Raffensperger, en zijn vrouw worden intussen bedreigd omdat hij volhoudt dat het stemmen eerlijk is verlopen. Trump heeft hem net als anderen weggezet als een RINO, Republican in Name Only. Zo gaat dat in de Trumpwereld: elke bron die zijn verhaal tegenspreekt, wordt gediscrediteerd. Dat het werkt, bleek gisteren nog uit een peiling: zeventig procent van de republikeinse kiezers gelooft dat er geknoeid is in de verkiezingen. 

Leugenkanker

De meeste media hebben intussen de overwinning aan Biden toegewezen, ook de nieuwsafdeling van Fox. Maar de hosts van de talkshows van Fox laten een ander geluid horen: zij tonen veel begrip voor Trumps verhalen over verkiezingsfraude. Dat belet niet dat Fox intussen in het vizier van Trump en zijn aanhangers komt. Trump heeft Fox al aangevallen en heeft zijn aanhangers aangeraden naar Newsmax en One America News Network (OANN) over te stappen, twee media die Biden nog niet als winnaar hebben uitgeroepen en eenduidiger geloofwaardigheid verlenen aan verhalen over verkiezingsfraude. Een voorbeeldje daarvan is dit verhaal dat OANN deze week nog publiceerde.

Zowel Newsmax als OANN zagen hun kijkcijfers en inkomsten de voorbije weken pijlsnel stijgen omdat zij de hevigste Trumpaanhangers bieden wat ze willen horen: dat er sprake is van fraude, dat Donald Trump gewonnen heeft et cetera. Dat legt hen geen windeieren: meer kijkers betekent meer reclame-inkomsten, al blijven vragen rond de financiering van deze media cruciaal.

Heeft Fox Trump groot gemaakt, dan keert Trump zich nu dus enigszins tegen Fox. Hetzelfde gebeurt overigens met Twitter. Trump heeft veel aan dit sociaal medium te danken, maar sinds Twitter meer boodschappen van Trump als leugens of als oproepen tot geweld kwalificeert, wenden Trumpaanhangers zich tot Parler, een alternatief voor Twitter waar minder wordt opgetreden tegen het verspreiden van onjuiste en gevaarlijke informatie.

Kwetsbaarheid

Het was altijd al zo dat commerciële media geneigd zijn in hun nieuwsprogramma’s de kijkers/lezers te geven wat ze aangenaam vinden: veel lokaal herkenbaar nieuws, ook als dat betekent dat hun publiek dan maar een beperkt beeld van de werkelijkheid krijgt.

Commerciële media zijn kwetsbaar als ze in een verdeelde maatschappij het commerciële laten primeren.

Vier jaar Trump heeft het systeem nog fragieler gemaakt. Een deel van zijn aanhang voelt zich zo met hem verbonden, dat ze ook nu willen lezen en horen wat Trump hen voorhoudt: dat er massale verkiezingsfraude heeft plaatsgevonden. Dat enkele media daar nu in meegaan en leugenachtige informatie een zweem van geloofwaardigheid verlenen, in de hoop zo hun cijfers op te krikken (ongetwijfeld niet het enige motief), zet de kwetsbaarheid van commerciële media extra in de verf. Journalistieke normen worden ondergeschikt aan andere belangen.

Dat alles toont aan dat demagogische leiders met autoritaire trekken het huidige informatie-ecosysteem zo kunnen ontwrichten dat mensen echt in parallelle werelden gaan leven, waardoor de samenleving haar bestuurskracht verliest en niet langer meer adequaat kan reageren op uitdagingen. Een klimaatbeleid of zelfs een COVID-19-beleid voeren wordt moeilijk als de helft van de bevolking niet gelooft dat er überhaupt een probleem is. Dat politieke onvermogen bedreigt ook de geopolitieke positie van de Verenigde Staten.

De vorige Amerikaanse president Barack Obama riep intussen al op tot een betere regulering van de mediawereld. Vraag is of de intussen zo verdeelde politiek daar nog toe in staat is. Neem sociale media. De Republikeinen vinden dat Facebook en Twitter vooral geen censuur mogen plegen, de Democraten willen net dat ze meer tussenkomen.

Ongelijke wereld

Dit alles zou niet gebeurd zijn indien de Amerikaanse politiek, republikeinen én democraten, niet zo’n immense sociaal-economische ongelijkheid had laten ontstaan in het land. Waarom zijn zoveel kiezers zo verknocht aan Trump? Om dat te begrijpen, helpt het om te kijken waar Trump vooral zijn stemmen haalt.

Trump had een voorsprong van 32 procentpunten op Clinton – en nu zelfs van 35 procentpunten op Biden – in de minst verstedelijkte counties van het land. Deze rurale staten en kleine steden vertegenwoordigen minder dan een derde van het nationaal inkomen en kennen amper (banen)groei.

Trump gaf kwetsbare mensen het gevoel dat hij voor hen vocht tegen de elite in.

Biden haalde zijn stemmen vooral in die delen van het land die zeventig procent van de nationale economie voortbrengen. Twee derde van alle jobcreatie sinds 2007 gebeurde in 25 steden en dynamische regio’s.

Die grote ongelijkheid gaat gepaard met lijden. Dat beschrijven Angus Deaton (winnaar Nobelprijs economie) en Anne Case in hun boek ‘Deaths of Despair’ : de levensverwachting bij laaggeschoolde blanke mannen is de voorbije jaren gedaald, vooral door zelfmoord en verslavingsproblemen. Zelfs Obama geeft nu, bij de publicatie van zijn memoires, toe dat hij onderschat heeft dat er een groep mensen groeide die zich echt verloren voelde. Sommigen stemden voor hem om het systeem te veranderen, toen dat niet lukte stemden ze voor Trump.

Is het zo vreemd dat mensen en regio’s die weinig of geen deel hebben aan enige groei en door het gebrek aan toegankelijk kwaliteitsvol onderwijs ook geen pad naar een beter bestaan hebben, mistevreden zijn en stemmen voor iemand die wel aan hen lijkt te denken – ook al is hij grofgebekt en vertelt hij leugens?

Trump leek feilloos aan te voelen wat vooral bij blanke kiezers in die achtergebleven regio’s aanslaat: dat China de VS opgelicht heeft en alle goede industriejobs heeft gestolen, dat Mexicanen verkrachters zijn en hun banen stelen, dat gekleurde mensen de Verenigde Staten overnemen en meer van dat fraais.

Na zijn verkiezing leek Trump daar ook nog aan te werken: hij viel China aan met invoertarieven, bouwde een stukje muur aan de Mexicaanse grens en hanteerde het hondenfluitje om het xenofobe deel van zijn achterban tevreden te houden… Tot de pandemie toesloeg, was er ook heel veel werk en begonnen zelfs de lagere lonen wat te stijgen.

Alleen met reële lotsverbetering kan Biden de mensen terughalen uit het leugenpaleis.

Verder wist Trump het aan een deel van zijn achterban zo te verkopen dat hij, de zogenaamde outsider, constant moest vechten tegen het establishment om die dingen erdoor te krijgen. Zo wist hij een emotionele band op te bouwen met een deel van zijn aanhang die hem bijna als een Robin Hood ervoer, die vocht voor de kleine man tegen de hooggeschoolde elites. Dat zijn belastinghervorming vooral de rijken vooruit hielp en hij bij die elite hoort, leek daar weinig aan af te doen.

Dat Biden een beetje van die verbitterde stemmen terugwon, vooral in de Blue Wallstaten Michigan, Wisconsin en Pennsylvania, dankt hij onder meer aan het feit dat hij iets meer begrip toonde en de Trumpstemmers niet afserveerde als deplorables.

Sociaal beleid

De kwade Trumpkiezers uit het leugenpaleis terughalen, zal niet lukken met mooie woorden en beloften. Alleen reële verbeteringen in hun leven kunnen dat: toegang tot beter onderwijs (dat nu onbetaalbaar is tenzij studenten zich begraven in schulden) en tot gezondheidszorg, betere infrastructuur en beter betaalde jobs (bijvoorbeeld door een Green New Deal). Bidens plannen gaan in die richting. Vraag is of het verdeelde politieke systeem nog in staat is dat soort beleid te voeren.

Dat vereist immers hogere belastingen en hoe krijg je die door het Amerikaans Congres vol politici wiens verkiezingscampagnes betaald worden door rijke mensen? Het wordt hard werken op alle fronten. Als het niet lukt, zakken de Verenigde Staten verder weg in verdeeldheid en krachteloos beleid.

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2776   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

Met de steun van

 2776  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.