Waarom Viktor Orbán in de rechtse mainstream wil blijven, maar toch een sterk extreemrechts wil zien

Wat doet een politicus als Viktor Orbán nog in de Europese Volkspartij (EVP), de grootste pro-Europese fractie in het Europees Parlement? Hij overziet een corrupte oligarchie, een autocratie, en gebruikt fondsen van de Europese Unie voor platte en peperdure anti-EU campagnes vol vooroordelen en stereotypes, om de Hongaarse bevolking op te hitsen tegen diezelfde unie.

De EVP, het centrum van de macht in Europa, laat Orbán al jaren toe om boven zijn gewicht te boksen. De fractie biedt hem een veilige dekmantel voor de economische en politieke greep die hij doorvoert op de Hongaarse staat.

Maar binnen de EVP gaan steeds meer stemmen op om Orbáns partij Fidesz uit de fractie te zetten. Als centrumpartijen vinden dat de Europese Unie mag tussenkomen in lidstaten om die burgers te beschermen die opkomen voor Europese waarden van democratie en rechtsstaat, dan ontzeggen ze elke autoritaire populist die deze waarden schendt de toegang tot de hefbomen van de macht in Europa.

Waar horen leiders als Orbán dan thuis?

Bij eurosceptisch extreemrechts

Nu Orbáns eigen EVP zich tijdens een debat in het Europees Parlement zo openlijk tegen hem keerde, stonden enkel de extreemrechtse eurosceptici nog op voor hem. Dat vindt Orbán ongetwijfeld een vervelende zaak.

Orbán zit graag in het centrum van de macht. Wegkwijnen aan de extreemrechtse rand, bij FN van Marine Le Pen, PVV van Geert Wilders en UKIP van Nigel Farage, zou een nachtmerrie zijn. Het zou de ware Orbán ontmaskeren.

Farage nodigde Orbán uit in de exit-club. ‘Ik dank Nigel Farage voor de uitnodiging, maar Hongarije is geen eiland’, reageerde Orbán. ‘Onze historische plaats is in de EU. We zullen binnen de EU strijden voor onze visie. Dat is de visie van meer dan 70% van de Hongaarse bevolking.’

Orbán wil zijn autocratie in de EU vestigen om de Europese financiële steun niet te verliezen. Daarom noemde Guy Verhofstadt hem “niet zo moedig”.

Daarom liet zelfs het extreemrechtse Jobbik de eis voor een referendum over een “Hungexit” vallen. En daarom kan Orbán de woorden “Europese Unie” niet gebruiken in zijn EU-bashing. “Brussel” en “buitenlandse agenten” daarentegen, doen mensen sneller de associatie maken met onzichtbare bureaucraten die Hongarije dicteren wat te doen.

Het gaat om emoties en manipulerend taalgebruik. Symbolen waarop al het negatieve wordt geprojecteerd.

Orbán wil zijn autocratie in de EU vestigen om de Europese financiële steun niet te verliezen. Daarom noemde Guy Verhofstadt hem “niet zo moedig”, en zei hij: ‘Ik heb meer respect voor de eurosceptici die tenminste openlijk zeggen dat ze uit de EU willen stappen.’

Orbán gebruikt dus kunstgrepen om in het rechtse machtscentrum te kunnen blijven, terwijl Wilders, Farage en Le Pen openlijk voor een exit pleiten. Orbán vindt het goed dat de eurosceptici de EU kopzorgen bezorgen met argumenten van nationale soevereiniteit. Dat bewijst zijn grote verhaal en helpt zijn visie van een “Europa van de Naties” vooruit.

Er bestaan duidelijke banden tussen Fidesz en eurosceptici in Europa. Zo vertaalde Fidesz-denktank Szazadveg een boek van de Nederlandse euroscepticus Thierry Baudet, die vorige maand nog verkozen werd in het Nederlandse parlement. Ze nodigden hem uit voor een lezing. Het wijst op een intellectuele uitwisseling van ideeën.

Bij eurofiel centrumrechts

Niet extreemrechts, maar de traditionele centrumrechtse elites vormen het geliefde speelterrein van Orbán. In Frankrijk is dat Les Républicains van François Fillon.

Dat zie je ook aan de spin doctors die voor de partijen werken: de gewiekste Hongaar Arpad Habony werkte Orbáns vijandstrategie en heel de communicatiestrategie daarrond uit. Hij werkte samen met Arthur Finkelstein, de campagneadviseur van Ronald Reagan die gespecialiseerd is in aanvalspropaganda en zwartmaking.

Orbán vindt dat de liberalen zelf illiberaal moeten worden om de illiberalen van de macht te houden. Als Macron het haalt in Frankrijk, valt deze redenering in duigen.

Zoltan Kovacs, woordvoerder van de Hongaarse regering, verwoordt het zo: ‘In Duitsland pikt AfD kiezers op van sociaaldemocraten, liberalen en christendemocraten. Orbán probeert centrumrechts te hervormen, in plaats van met extreemrechts in zee te gaan. Dit is een les voor West-Europese landen. Als je niet luistert naar de grondstroom in de samenleving, naar de zorgen van gewone mensen, dan zullen anderen het opnemen en zullen traditionele partijen de controle helemaal verliezen. Wij willen de EVP juist redden.’

Dus: zelf illiberaal worden om de illiberalen van de macht te houden.

Maar als extreemrechts geen successen meer boekt – bijvoorbeeld als Macron het haalt in Frankrijk – dan valt dit verhaal in duigen. Geen ontwaking van de natiestaten van Europa. Orbán wil dus dat extreemrechts successen blijft boeken om zijn positie binnen de Europese rechtse mainstream te handhaven.

Bij “eurorealistisch” centrumrechts

Tijdens het debat in het Europees Parlement vorige week noemde het Duitse Europarlementslid Beatrix von Storch (AfD) Orbán een “rots in de branding tegen moslimimmigratie”. Zij zei eerder al dat de politie moet kunnen schieten op vluchtelingen en migranten. Dat is Orbáns fanclub.

‘Wij hebben Alternative für Deutschland uit onze fractie gezet’, zegt Europarlementslid Sander Loones (N-VA). Dat is de fractie van de Europese Conservatieven en Hervormers (ECR), waartoe N-VA en het Poolse PiS behoren.

Fidesz zou er niet misstaan. Orbán en PiS-voorzitter Jarosław Kaczyński kwamen al samen naar buiten als zelfverklaarde leiders van de conservatieve contrarevolutie.

Er bestaan meer gelijkenissen tussen Orbán en N-VA, dan tussen Orbán en CD&V.

Ook met N-VA zijn er gelijkenissen. N-VA voorzitter Bart De Wever zei tijdens een lunch met de ambassadeurs van EU-lidstaten dat hij het voor 99% eens is met Orbán, maar dat de harde retoriek soms contraproductief werkt. Een presentatie van de Belgische staatssecretaris voor asiel en migratie Theo Francken (N-VA) aan de Koninklijke Militaire School stemde overeen met Orbáns “Schengen 2.0 plan”.

‘Achter de schermen zijn velen blij met Orbáns migratiebeleid’, zegt Loones.

Ook in West-Europa flirten rechtse politici, bijvoorbeeld van N-VA, met de recepten van Orbán en kijken ze wantrouwig naar de pijlers van de rechtsstaat. Als hun beleid onder druk staat van de rechterlijke macht of de media stappen ze naar “het volk” om de vermeende “wil van de meerderheid” als een wapen in te zetten. Daar heeft Orbán, maar ook Theo Francken een handelsmerk van gemaakt.

Het zou kunnen dat de ECR-fractie Orbán zou verwelkomen. Misschien omdat het vertrek van de twintig Britse Europarlementsleden van de Conservative Party een aderlating zal zijn voor ECR. De elf Europarlementsleden van Fidesz zouden het verlies een beetje kunnen compenseren.

Maar bovenal delen Orbán en N-VA een visie op Europa: de Europese Unie moet een “Europa van de naties” worden, waarbij “Brussel” zich niet bemoeit met het politieke of sociale beleid in de lidstaten. Het is een louter economische unie, een handelsblok. Niet toevallig dat Orbán zo’n Europa wil. Hij zou ongestoord — door de EU althans — verder zijn autocratie en corrupte oligarchie kunnen uitbouwen. 

Herschik de Europese fracties

Europese fracties zouden best georganiseerd worden volgens visie op Europese integratie, volgens de scenario’s over de toekomst van Europa die commissievoorzitter Jean-Claude Juncker beschreef in zijn Witboek over de toekomst van Europa:

1. Europa van de naties. De EU herleiden tot een interne markt, een handelsblok. En op supranationaal niveau niet tussenkomen in de nationale soevereiniteit van de lidstaten.
2. Europa van verschillende snelheden. Wie meer bevoegdheden naar supranationaal niveau aan de EU wil overhevelen, doet dat. Anderen doen dat niet.
3. De EU afschaffen (dit scenario stond natuurlijk niet in Junckers witboek).

Wil je de EU niet afschaffen? Stop er dan mee om Europees geld te gebruiken om je bevolking op te hitsen tegen de EU.

Hang je de liberale waarden niet aan en wil je een illiberale democratie? Houd de eer aan jezelf, stap uit de fractie die duidelijk maakt dat ze zo’n democratie nooit wil realiseren.

Wil je een Europa van de naties? Ga dan naar de fractie die daarvoor ijvert. En dat is de ECR van PiS en N-VA. Maar liever geen euroscepticus of “eurorealist” in een pro-Europese fractie. Dat is kiezersbedrog.

Voor het eerst sinds de Hongaarse premier Viktor Orbán zeven jaar geleden aan de macht kwam, zijn alle ingrediënten aanwezig om zijn autocratie te doen wankelen. Lees: ‘De belegering van Viktor Orbán’