Waar blijft dat masterplan om fossiele brandstoffen uit te bannen?

Onze afhankelijkheid van Russisch gas, de energiecrisis of de klimaatverstoring: MO*ontwikkelaar Jonas van der Slycken ziet ontelbare redenen om ons gebruik van fossiele brandstoffen aan banden te leggen. Maar hoe zou een doortastend beleid dat ook nog eens sociaal en rechtvaardig is er kunnen uitzien? ‘De gebruikelijke politiek, die veelal bestaat uit het blussen van brandjes, kunnen we ons steeds minder veroorloven.’

Koolstofbelastingen zijn vaak voorkomende ideeën om ons koolstofgebruik duurder te maken en te reduceren. Maar terwijl progressieve invullingen van de koolstoftaks helpen te vermijden dat de zwakste schouders de grootste lasten dragen, zijn ze geen garantie om fossiele brandstoffen daadwerkelijk onder de grond te houden. Bovendien zijn koolstofbelastingen allicht niet genoeg om een nuluitstoot te bereiken. Collectief zijn we immers rijk genoeg om onze planeet op te stoken en haar bewoners vrolijk richting klimaatchaos te duwen.

Neen, om te vermijden dat de vervuiler betaalt – maar wel blijft vervuilen – zijn meer waterdichte maatregelen nodig. Zeker nu de droogte uit de hand begint te lopen.

De Grote Droogte

De verwachte Summer of love in 2022 bleek toch vooral de zomer te zijn van de Grote Droogte. De grootste droogte, tot dusver. Met overal verdorde bladeren lijkt het wel alsof het al herfst is. Fauna en flora kreunen zichtbaar onder de waterschaarste.

In juni stierven in de Amerikaanse staat Kansas duizenden runderen door de aanhoudende hitte. Een maand later telden Spanje en Portugal hun hittedoden. In Pakistan en India bereikten de temperaturen in mei bijna 50 °C, akelig dicht bij de ‘thermische limiet’ van een menselijk lichaam. Een nuchtere en trieste vaststelling, veel meer kunnen we immers niet aan.

Jaarlijks sneuvelen weerrecords. Weerfenomenen nemen steeds grilliger proporties aan.

Behalve het menselijke leed zijn ook de economische gevolgen nauwelijks nog te overzien. De langste rivier van Frankrijk, de Loire, is haast volledig opgedroogd. Ook het peil van de Rijn kwam zo laag te liggen dat het de Europese economie schaadde. Schepen konden maar een fractie van hun gebruikelijke cargo meenemen.

De wereldeconomie schiet zichzelf meer en meer in de voet door het gebruik van fossiele brandstoffen onvoldoende aan banden te leggen.

Vergis je niet: bij een klimaatverstoring van 1,2 °C hebben we al te maken met deze ontwrichtingen. Ik houd mijn hart vast voor de rampen die zich onderweg zullen voordoen. Zeker omdat we met het huidige beleid afstevenen op een klimaatverstoring van 3,2 °C tegen 2100.

Mislukte oogsten, bosbranden, hevige regenval en de daarbij horende overstromingen laat ik voor onze gemoedsrust even buiten beschouwing. Jaarlijks sneuvelen weerrecords. Weerfenomenen nemen steeds grilliger proporties aan. Dat is exact waarvoor klimaatwetenschappers ons al decennia geleden waarschuwden.

Effectieve antwoorden

Het is goed dat we minder water verbruiken en dat er een droogteplan is. Het schoorvoetende beleid om te ontharden, water te bufferen en te laten insijpelen is welgekomen. Alleen, zolang we het gebruik van fossiele brandstoffen niet terugschroeven blijft het dweilen met de kraan open.

Wat helaas nog ontbreekt, alle zogezegde klimaatmaatregelen (inclusief koolstofbelastingen) ten spijt, is een masterplan om fossiele brandstoffen aan de bron droog te leggen. Wat het klimaat betreft, is vroegtijdige actie nochtans van levensbelang. De gebruikelijke politiek, die veelal bestaat uit het blussen van brandjes, kunnen we ons steeds minder veroorloven.

Het plan van Edwards en Cox voorziet ook in de noden van individuen, families, gemeenschappen, regio’s en de economie.

Aangezien we nu al de schijn ophouden dat we de ecologische crisis aanpakken, waarom doen we niet alsof we die écht willen bezweren? Met praktische antwoorden en concrete oplossingen.

Denk bijvoorbeeld aan Larry Edwards en Stan Cox, die met hun ‘Cap and Adapt‘-plan een flexibele oplossing bedachten voor de hachelijke situatie waarin we ons bevinden.

De twee Amerikanen deden hun alomvattende plan uit de doeken in het wetenschappelijke tijdschrift Solutions. Hun doelstelling: een beleidsvoorstel op nationaal niveau om snel de emissies van fossiele brandstoffen tot nul te herleiden.

Het plan is niet alleen eerlijk en rechtvaardig, maar voorziet ook in de noden van individuen, families, gemeenschappen, regio’s en de economie. Bijvoorbeeld door rekening te houden met de verschillende verwarmingsbehoeftes in koudere gebieden.

Terwijl bestaande oplossingen zich vaak beperken tot het uitbouwen van hernieuwbare capaciteit en het sturen van gedrag via belastingen en subsidies, bestaat het plan van Edwards en Cox uit drie niveaus.

Eerste niveau: waterdichte plafonds

Het eerste niveau bestaat uit het bepalen van een zogenaamde cap. Dat is de hoeveelheid fossiele brandstoffen die een economie als België jaarlijks maximaal mag gebruiken. Het gaat dan over de consumptie van steenkool, olie, gas en de koolwaterstoffen uit handel.

Importeurs krijgen niet-verhandelbare vergunningen om een bepaalde hoeveelheid op de markt te brengen. Die zijn bovendien gratis om te vermijden dat er inflatiespiralen ontstaan. Als er toch inflatie of woekerzucht zou ontstaan, kunnen prijscontroles die helpen bestrijden.

Het is belangrijk om rekening te houden met handelspatronen. De laptop waarmee ik deze column schrijf, is gemaakt in China. Aangezien ik het toestel hier gebruik, moeten de daarvoor gebruikte fossiele brandstoffen toegewezen worden aan België.

De Belgische gasconsumptie zouden we tegen 2032 tot nul kunnen herleiden.

Doordat de consumptie van fossiele brandstoffen geplafonneerd wordt, staat op voorhand al vast hoeveel brandstoffen een land er jaarlijks kan doorjagen. Vandaar dat ecologische economen en ontgroeidenkers zo’n fan zijn van caps, maar dat terzijde.

Aangezien we het gebruik van fossiele brandstoffen beter zo snel mogelijk afbouwen, moet dat op relatief korte termijn dalen. Tien jaar, bijvoorbeeld. Die termijn zou ideaal zijn om de omwenteling klaar te spelen.

In die tien jaar neemt het gebruik van kubieke meter gas, vaten olie en tonnen steenkool (alle drie inclusief handel) in tien gelijke stappen af, zodat je daarna werkelijk een nuluitstoot kunt realiseren. De Belgische gasconsumptie, om maar een voorbeeld te geven, zou je op die manier tegen 2032 tot nul kunnen herleiden.

De onderstaande illustratie maakt dat duidelijk.

Het bovenstaande voorbeeld geldt voor een land dat fossiele brandstoffen invoert. Een land dat zulke brandstoffen produceert, kan eveneens een cap toepassen op de productie, in plaats van op het gebruik. Noorwegen zou zijn gasproductie kunnen terugdringen tegen 2032 in plaats van zich verder te verrijken aan Europa’s afhankelijkheid van gas, en zo klimaatchaos aan te wakkeren.

Tweede niveau: massale mobilisatie

Het tweede niveau is een massale mobilisatie van de economie. Een soort ‘Green New Deal’. Zo’n mobilisatie is nodig om het dalende gebruik van fossiele brandstoffen te vervangen door de uitbouw van energie die voor 100 procent hernieuwbaar is, elektrificatie, een aangepast elektriciteitsdistributienet en energiebesparing en -efficiëntie.

Digitale rantsoenkaarten geven weer hoeveel fossiele brandstoffen personen kunnen aankopen.

Tijdens die transitie is het nodig om de dalende fossiele bronnen gericht toe te wijzen aan bepaalde sectoren, zodat mensen altijd in hun behoeften kunnen voorzien. Een belangrijke sector is de energiesector, zodat de overgang tijdig wordt gemaakt.

Het is ook essentieel om bepaalde sectoren te heroriënteren. Dat gebeurde trouwens eerder al, tijdens de coronacrisis of de economische omschakeling van de Verenigde Staten tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Derde niveau: rantsoeneren bij tekorten

Als de uitbouw van alternatieven de dalende beschikbaarheid van fossiele bronnen niet kan bijhouden, probeer je dat ten slotte in evenwicht te brengen. Dat gebeurt in de vorm van hoeveelheden in volume en gewicht, niet via de prijs zoals vandaag gebruikelijk is. Digitale rantsoenkaarten, waarover individuen zouden beschikken, geven weer hoeveel fossiele brandstoffen personen kunnen aankopen.

Zelfs zonder het invoeren van zo’n plan, zijn er belangrijke lessen uit te trekken voor het huidige beleid.

Bij tekorten zullen die rantsoenen de personen met het grootste verbruik het hardst treffen. De rol van dat derde niveau is een rechtvaardige en eerlijke verdeling van brandstoffen en de garantie van elektriciteit, zodat in ieders behoeften wordt voorzien.

Het is een laatste redmiddel dat in hoge nood aangesproken kan worden, zodat de transitie ordelijk en sociaal duurzaam verloopt.

Voor wie en voor wat?

Een groep Europese landen, belangrijke economische spelers of enkele pioniers kunnen het voortouw nemen in de implementatie van dit masterplan. Zo kunnen ze een nieuwe dynamiek teweegbrengen in de wereldeconomie en mondiale (geo)politiek. Daarna zouden andere landen zich kunnen aansluiten.

Maar zelfs zonder het invoeren van zo’n plan, zijn er belangrijke lessen uit te trekken voor het huidige beleid. Europese landen zouden via een cap hun afhankelijkheid van (Russisch) gas versneld kunnen afbouwen. Prijscontroles, andere prioriteiten wat betreft het middelengebruik en een eerlijke verdeling van fossiele brandstoffen zijn onontbeerlijk voor een sociale en rechtvaardige transitie.

Waar wachten we nog op om de fossiele industrie voorgoed droog te leggen?

In tegenstelling tot belastingen op koolstof zorgt een cap ervoor dat het gebruik van fossiele brandstoffen effectief krimpt tegen een concrete datum in de nabije toekomst.

Het voordeel van een ambitieuze cap is, in tegenstelling tot de bestaande, vage plannen met 2050 als horizon, dat het omvattende en moeilijke beslissingen niet uitstelt, een duidelijk pad voor de toekomst uitstippelt en de fossiele industrie effectief opdoekt.

Kortom, het is een masterplan om tegelijkertijd onze afhankelijkheid van (Russisch) gas te reduceren, vandaag onze klimaatverantwoordelijkheid te nemen en een sociale en rechtvaardige transitie te garanderen.

Rekening houdend met het tempo waarmee het leven op aarde aan het verdampen is, waar wachten we dan nog op om de fossiele industrie voorgoed droog te leggen?