Kansen voor toenadering tussen Israël en Syrië (analyse)

De Verenigde Staten, de belangrijkste bondgenoot van Israël, beslisten vorige maand twee topgezanten naar Damascus te sturen. Dat is een belangrijke aanwijzing dat de relaties tussen de VS en Syrië aan het ontdooien zijn. De VS hadden in 2005 hun ambassadeur teruggetrokken uit Damascus na de moord op de voormalige Libanese president Rafiq Hariri. De VS geloven dat Syrië achter die aanslag zat.
Israël, dat sinds 1967 de Syrische Golanhoogvlakte bezet houdt, voerde sinds 2006 vredesonderhandelingen met Syrië. Turkije speelde daarbij de rol van bemiddelaar. Syrië schortte de gesprekken eind vorig jaar op uit protest tegen het Israëlische offensief in Gaza.

Nieuwe inzichten

De VS waren tot hiertoe tegen de onderhandelingen tussen Israël en Syrië. Volgens de voormalige Amerikaanse president George W. Bush stond Syrië te dicht bij Iran, dat volgens hem samen met Noord-Korea en het Irak van Saddam Hoessein een “As van het Kwade vormde”.
Iran is inderdaad de belangrijkste politieke bondgenoot van Syrië. Beide landen financieren en bewapenen bovendien militante bewegingen in de buurlanden, waaronder het Libanese Hezbollah en het Palestijnse Hamas. Syrië werd door de VS ook tot de groep van sjiïtische landen gerekend die onder leiding van Iran steeds meer invloed beginnen te verwerven in het Midden-Oosten. Washington probeerde de voorbije jaren die expansie in te dammen door meer steun te verlenen aan overwegend soennitische landen als Egypte, Jordanië, Saudi-Arabië en de Golfstaten. Ook de meeste Syriërs zijn soennieten, maar het regime van president Bashar Assad bestaat vooral uit Alawieten, een aparte onderstroming van sjiïeten.
De nieuwe Amerikaanse regering lijkt minder in te zetten op confrontatie om de problemen in het Midden-Oosten aan te pakken. Ze gaat ervan uit dat de dreigementen aan het adres van Syrië verzoening tussen Syrië en Israël moeilijker hebben gemaakt en Syrië ook verder in de armen van Iran hebben gedreven.
De ploeg van Barack Obama hoopt in Damascus verscheidene vliegen in één klap te slaan. Syrië kan Hamas en de Hezbollah van koers doen veranderen en een vredesovereenkomst tussen Israël en Syrië zou Libanon onder druk zetten dat voorbeeld te volgen. Daardoor zou Israël verlost raken van de dreiging uit alle hoeken die een Israëlische vredespolitiek de voorbije decennia zo moeilijk maakte. Tegelijk hebben de VS Syrië nodig om te beletten dat moslimmilitanten via Syrië ongehinderd Irak kunnen binnenraken.

Strategische belangen

Syrië hoopt op een opheffing van de Amerikaanse sancties tegen het regime van Assad, maar vooral op de teruggave van de Golanhoogvlakte. Israël beschouwt dat gebied als strategisch belangrijk, haalt er veel water vandaan en heeft er ook al 15.000 kolonisten gehuisvest. Amerikaanse druk kan de onderhandelingswil van Israël vergroten, maar van een echte teruggave lijkt geen sprake te kunnen zijn als Syrië niet eerst een einde maakt aan zijn steun aan Hamas en de Hezbollah.   
Een grote meerderheid van de Israëli’s is tegen de teruggave van de hoogvlakte, maar de Israëlische elite erkent dat een akkoord met Syrië Israël veel zou kunnen opleveren. Iran zou een belangrijke bondgenoot verliezen en Hamas en Hezbollah zouden duidelijk verzwakt worden. De Israëlische economie, en met name het toerisme, zouden er wel bij varen, terwijl de kans dat Syrië stabiel blijft veel groter zou worden.
In Syrië moet het regime ervan overtuigd raken dat het meer te winnen dan te verliezen heeft bij een fundamentele herziening van de relaties met Iran. Daarbij kan Turkije opnieuw een belangrijke rol spelen als bemiddelaar. Het is een overwegend islamitisch land dat goede betrekkingen onderhoudt met Iran, maar het is niet gebonden door een politieke of militaire alliantie met Teheran.
Anderzijds zullen de VS voldoende druk moeten zetten op Israël zodat dat land de nodige toegevingen doet. Op papier is het conflict tussen Israël en Syrië tijdens de voorbije onderhandelingen al grotendeels opgelost. Maar er zullen waarschijnlijk nog jaren nodig zijn om alle details uit te werken en de afspraken uit te voeren. Vooral de terugtrekking van de Israëlische leger vanop de Golanhoogvlakte wordt moeilijk voor Israël. Een klimaat van regionale ontspanning en niet aflatende druk van de grote bondgenoot kunnen erbij helpen.