Pensioenhervorming benadeelt vrouwen

De meeste landen in Latijns-Amerika hebben afstand gedaan van het oude, uit Europa geïmporteerde systeem waarbij werknemers, werkgevers en de staat bijdragen storten in één grote pot waaruit alle gepensioneerden betaald worden. Nu sparen de meeste werknemer er zelf voor hun eigen oude dag, meestal bij pensioenfondsen. De hervorming werd warm aangeraden door internationale financiële instellingen en donoren, als een manier om de overheidstekorten weg te werken.

Chili begon in 1981 als eerste Latijns-Amerikaanse land aan de oefening. In de jaren 90 volgenden Peru, Argentinië, Colombia, Uruguay, Bolivia, Mexico en El Salvador. In Costa Rica werd de hervorming langzaam uitgevoerd tussen 1998 en 2000. Brazilië keurde in 2003 een gemengd systeem goed, waarbij zowel de staat als elke gerechtigde inspanningen moeten doen. De Dominicaanse Republiek begon in 2003 aan een hervorming, die in 2006 rond moet zijn. Nicaragua voerde dit jaar een systeem van individueel pensioensparen in.

Niet overal loopt de hervorming van een leien dakje. In Ecuador maakten massale betogingen dit jaar een einde aan een geplande hervorming. Gepensioneerden voerden die protesten aan.

Volgens Flavia Marco, een expert van de Cepal die aan de studie meewerkte,
draait het systeem van individueel pensioensparen nadelig uit voor vrouwen omdat die vaker werkloos zijn en minder verdienen. Daardoor kunnen ze niet zoveel sparen, waardoor ze later ook minder terugkrijgen. Bovendien stemmen de pensioenfondsen hun uitbetalingen af op de levensverwachting van hun klanten. Vrouwen leven langer, en krijgen daarom per maand minder.

Adriana Doering, een Chileense vrouw van 56 die 29 jaar lang voor een Chileense staatsinstelling werkte, krijgt 120 euro per maand. Aanvankelijk was ze aangesloten bij de openbare pensioenkas van het overheidspersoneel, maar ze werd gedwongen over te stappen naar een privaat pensioenfonds. Doering kreeg last van botontkalking en moest daardoor in 1995 vervroegd ophouden met werken. Het pensioenfonds begon haar pas in 2000 uit te betalen. Omdat ze de laatste vijf jaar niet kon bijdragen, valt haar pensioentje bijzonder mager uit.

Maar vooral vrouwen op het platteland hebben het moeilijk om een goed pensioen bijeen te krijgen. De Chileense experte María Ester Feres rekent voor dat vrouwen die alleen tijdens de zaaimaanden en de oogst werk hebben, 80 jaar moeten werken om een goed pensioen op te bouwen. Veel van die vrouwen staan alleen aan het hoofd van hun gezin.

Volgens de onderzoekers van de Cepal werden de meeste pensioenhervormingen in Latijns-Amerika enkel bekeken als een technische ingreep, zonder rekening te houden met de politieke en sociale gevolgen en het doel mensen in staat te stellen in aanvaardbare omstandigheden oud te worden.

De Cepal-onderzoekers schatten ook dat meer dan de helft van de vrouwen in Latijns-Amerika helemaal geen pensioen zal krijgen omdat ze aan de haard blijven. Ze kunnen enkel aanspraak maken op een weduwenpensioen. Op die manier subsidiëren vrouwen met hun onbetaalde arbeid een systeem dat hen uitsluit. Zij doen het huishouden en maken het hun mannen mogelijk om buitenhuis te werken.

Sonia Montaño, het hoofd van de Afdeling Vrouwen en Ontwikkeling van de Cepal, kan niet begrijpen dat feministen tot hiertoe zo weinig oog hebben gehad voor zo’n strategisch onderwerp. Het probleem heeft in elk geval veel minder aandacht gekregen dan de discussies over armoede onder vrouwen of geweld tegen vrouwen.

Volgens Montaño zijn de pensioenhervormingen in Latijns-Amerika overigens hun belangrijkste doel voorbijgeschoten: de meeste landen hebben nog altijd te maken met begrotingstekorten. (PD/MM)