Ondergronds in Gaza

De afsluiting die de grens tussen Egypte en de Gazastrook aanduidt slingert door het landschap als een roestige metalen slang. Twee broers spelen verstoppertje tussen het puin van vernielde huizen. Dit is het uitverkoren speelterrein van kinderen in Rafah. ‘Maak dat je wegkomt’, roept een jongeman die van tussen het puin opduikt. De kinderen stuiven meteen weg. Opgelucht hurkt de man weer neer en trekt aan zijn sigaret. In de zakenwereld waarin hij zich beweegt, noemt iedereen hem Abu Eymad. Met de zoom van zijn Palestine will live T-shirt veegt hij het zweet van zijn voorhoofd. ‘Wie was dat?’, klinkt het bezorgd van onder het gebulldozerde huis.
‘Niemand, het waren maar een paar kinderen die hier aan het spelen waren’, antwoordt Abu Eymad terwijl hij onder de hopen steen en beton schuift en een kaars aansteekt. ‘Ze hebben niets gezien.’
De vlam verlicht een grote ruimte, de gastenkamer van het vernielde huis. Een dozijn kaarsen zijn tegen de muren aangekleefd. Ze verspreiden een warme gloed over twee jonge mannen. Hun gezichten zijn verborgen achter grote, rode keffiyehs. Degene die ze Abu George noemen, grijpt een dun metalen koord dat over een katrol loopt. Hij buigt zich over een gat van ongeveer een meter doorsnede dat in de vloer van de kamer uitgegraven is. Drie meter lager haakt een man een emmer vol zand vast aan het koord en Abu George trekt die meteen naar boven.

Elke nacht twaalf uur lang graven

Vanuit de bodem van het gat dat ze Het Oog noemen, zijn Abu George, Abu Eymad en drie andere vrienden al twee en halve maand aan het wroeten in het zachte zand van Rafah. Hun zeventig centimeter brede tunnel moet binnenkort eindigen in de drukke Egyptische wijk aan de andere kant van de grens. ‘Elke nacht hebben we twaalf uur lang gegraven. Over een maand zouden we klaar moeten zijn’, legt Abu George uit. Dit is een korte tunnel die zo’n driehonderd meter lang zal worden. Andere tunnels, die vertrekken in een olijfgaard of een onbewoond huis verder weg, kunnen tot achthonderd meter lang worden.
Tunnelmakers zijn autodidacten op het vlak van geologie en botanische kennis. Na elke honderdvijftig meter die ze uitgraven, wordt een smal gat naar de oppervlakte geboord om lucht binnen te laten. ‘Als we naar boven graven, kappen we soms wortels door. Ik ruik daaraan om te weten van welke boom ze zijn. Op die manier kan ik exact uitmaken waar we zijn en in welke richting we verder moeten graven’, zegt Abu Eymad. Hij wordt beschouwd als een professionele tunnelmaker en zou een meester zijn in het bepalen van de meest geschikte locatie voor Het Oog van een tunnel.
Palestijnen graven al meer dan vijftig jaar tunnels, zowat even lang als de staat Israël bestaat. Rafah’s ouderlingen leggen uit dat je eerst door een laag zacht zand en daarna door zwart zand moet. Verder naar beneden kom je slakkenzand tegen, genoemd naar de fossielen die erin zitten. Dan volgt een laag gele modder, gevolgd door dikke, rode aarde. Uiteindelijk geraak je bij een laag heel zacht zand waarin je de tunnel kan uitgraven.

Alles draait om geld

Het graven van tunnels is een bijzonder lucratieve bezigheid. Elke tunnel behoort toe aan een rijke eigenaar -de “President”- die zijn team van gravers uitkiest. Alle soorten goederen kunnen via tunnels gesmokkeld worden: wapens, munitie, drugs, sigaretten, maar ook de struisvogel van de Palestijnse Zoo of de Egyptische vrouwen die geen toestemming krijgen hun echtgenoten in Rafah te bezoeken. Sinds het uitbreken van de tweede intifada is het smokkelen van wapens de meest winstgevende markt in Gaza. Abu Eymad: ‘Tijdens het smokkelen kunnen dieren bewegen en mensen kunnen praten. Wapens niet, zij zijn stil en onbeweeglijk. Natuurlijk zouden wij ook bloem kunnen smokkelen, daaraan is er een acuut tekort in Gaza, maar dat zou bijlange niet zoveel opbrengen.’
Met deze tunnelhandel is geld inderdaad de lingua franca. De wapens worden niet gesmokkeld vanuit een ideologische overtuiging, maar voor de enorme hoeveelheden cash die ze opbrengen. Ze komen meestal uit Darfoer en bedoeïenenhandelaars brengen ze naar Egypte. Zij verkopen de wapens aan een handelaar die in contact staat met een Palestijnse partner, die in de Gazastrook de beste tunnelofferte kiest. Uiteindelijk worden de wapens verkocht aan gewapende groepen of private klanten.
President van de tunnel rekent 25 procent van de marktwaarde in Egypte aan als tol plus een bijkomend bedrag per gesmokkeld stuk. Dat laatste bedrag wordt dan gelijk verdeeld onder de President en zijn tunnelmakers. De vracht van een goede nacht kan 1200 kalasjnikovs bedragen. Op de Egyptische markt zijn die elk 1000 dollar waard. In Gaza halen ze het dubbele van die prijs.
‘Elk geweer levert 150 dollar op. Vroeger liep dat op tot 400 dollar’, zegt Abu Eymad. ‘Deze kleine tunnel zou goed moeten zijn voor lading van 400 kalasjnikovs. Dat betekent dat wij met zijn vijven en de President samen 60.000 dollar te verdelen zullen hebben. Eenmaal de buit boven is, krijg ik 10.000 dollar.’
Abu Eymad is er een zekere verwarring ontstaan in de Gazastrook na de Israëlische terugtrekking en de overdracht van de macht aan de Palestijnse autoriteiten. Het werd makkelijker om wapens te smokkelen, waardoor de prijzen in elkaar zakten. Het is allang geen privilege meer van de gewapende groepen om met een geweer rond te lopen. Jongeren pronken net zo graag met een Chinese replica, een Belgisch FN-wapen of het jongste gsm-model. De Israëlische inval in Gaza van eind juni - begin juli heeft de kaarten natuurlijk grondig dooreengeschud, maar dat was na onze reportage.

Gevaarlijk handeltje

In normale omstandigheden zijn er zo’n twintigtal tunnels actief in het grensgebied. ‘Heel wat tunnels worden gewoon nooit ontdekt’, geeft Omar Qanna toe. Hij is hoofd van het Derde Bataljon van de Palestijnse Nationale Veiligheid in de Gazastrook. ‘We pakken tunnelgravers of eigenaars enkel wanneer een van hen of een familielid de geheimhouding doorbreekt.’ Het Israëlische leger had de gewoonte de grensstreek op goed geluk te bombarderen, in de hoop zo telkens enkele tunnels te vernietigen. Het effect van die acties was gering: het verhinderde de doorgang tijdelijk over een korte afstand, maar dat werd snel hersteld. Dat is de reden waarom de Palestijnse Autoriteiten voor een andere aanpak gekozen hebben. Als de Nationale Veiligheid op de hoogte geraakt van een tunnel, probeert ze de gravers in de kraag te vatten en stort ze cement om de hele tunnel af te sluiten.
Egypte opteerde voor een derde weg. Onlangs stierven twee tunnelmakers en werd een derde zwaar vergiftigd door dodelijk gas dat de Egyptische grenspolitie in een tunnel verspreid had. De passage was enkele maanden buiten gebruik geweest en de Palestijnse tunnelmakers hadden een nieuwe toegang tot de oude tunnel gegraven. Het gas was echter opgeslagen in die oude tunnel en dus kregen ze meteen een grote hoeveelheid ervan te verwerken eenmaal de aansluiting gemaakt was.
‘De risico’s van het tunnelen zijn groot. Met name het gevaar voor instorting is altijd aanwezig. Dat is mij al tweemaal overkomen, maar ik had geluk en kon me nog in veiligheid graven’, vertelt Abu Eymad zonder verpinken. ‘Ik kruip net zo graag in een tunnel als ik door de straat wandel.’ Nochtans is er bijzonder weinig zuurstof in de gangen en de temperatuur loopt er hoog op. Nieuwkomers in de tunneleconomie hebben het dan ook erg kwaad. Ze hebben last van claustrofobie en moeten na een eerste kennismaking vaak enkele dagen rusten vooraleer ze definitief beslissen ermee door te gaan. Als ze dat niet doet, worden ze wel nauwkeurig in de gaten gehouden om te controleren dat ze de omerta niet breken.
‘Wij werken als ezels. Ik heb intussen genoeg verdiend om een auto te kopen -de reden waarom ik met deze handel begon’, geeft Abu Eymad toe. Hij klopt nerveus het stof van zijn broek in een poging alle tekenen van zijn nachtleven uit te wissen. ‘Maar er is geen ander werk in Rafah. En ik ben verslingerd geraakt aan het tunnelen.’
De oproep tot het ochtendgebed weerklinkt luid door de lege straten van Rafah. Abu Eymad wandelt rustig weg van het vernielde huis, richting zijn eigen woonst.
Reageer via info@mo.be