Iedereen heeft recht op vorming

Samenwerken voor asielzoekers

EQUAL is het programma van het ESF waarbinnen de Vlaamse, Brusselse en Federale overheid samenwerken met de EU om ontwikkelingspartnerschappen in het leven te roepen. Lokale overheden, bedrijven, NGO’s, opleidingscentra en sociale partners worden opgeroepen om de handen in elkaar te slaan en hun expertise te bundelen. Bedoeling is een project op te starten dat gelijkheid op de arbeidsmarkt moet stimuleren. De integratie van asielzoekers op de arbeidsmarkt kan daar een voorbeeld van zijn.
 
De Overmolen, een organisatie die het maatschappelijke welzijn in Brussel wil bevorderen en kansarmen daadwerkelijk wil helpen, is promotor van het Right 2 Learn-Project. Samen met een aantal partners dienden zij het projectvoorstel in bij het ESF. De partners waren het Federaal Agentschap voor de Opvang van Asielzoekers (Fedasil), Rode Kruis België/Vlaanderen, Vluchtelingenwerk Vlaanderen, Citizenne Brussel en het Regionaal Integratiecentrum Foyer Brussel.
De Overmolen had al wat ervaring inzake opleidingen voor asielzoekers. Vier jaar geleden organiseerden zij al eens een ESF-project met asielzoekers, namelijk ‘Samira’ (Schooling About Multicultural Interchange to Revalue Asylum Seekers). Uit dit project, dat vooral gericht was op asielzoekers wiens verzoek al ontvankelijk was verklaard, bleek dat bij asielzoekers een grote vraag bestaat naar het volgen van opleidingen. Uit het behoefteonderzoek van het Right 2 Learn-project bleek hetzelfde. 

Noodzakelijk initiatief voor een bijzondere groep asielzoekers

Het Right 2 Learn-Project richt zich uitsluitend tot asielzoekers die zich nog in de ontvankelijkheidfase bevinden en verblijven in asielcentra. Deze asielzoekers, die soms jaren wachten op een uitspraak over hun status, vallen door de mazen van het net. Inherent aan het systeem is dat deze mensen niet dezelfde kansen krijgen als de modale Belg, die het vanzelfsprekend acht dat hij naar school gaat, werk zoekt en geld kan verdienen.
Dit zijn echter allemaal rechten die samenhangen met de status van de persoon, die bij deze asielzoekers net onzeker is. Zij weten niet waar ze thuishoren en hun positie in eender welke maatschappij is wankel. De vraag naar opleidingen is bij hen dus nog groter. Omdat ze hier in principe ‘illegaal’ zijn en (nog) niet in orde zijn met hun documenten hebben ze geen recht om te werken op de Belgische arbeidsmarkt.
Maar dit ontneemt hen nog niet het recht op leren. In het huidige systeem heeft deze groep asielzoekers een zeer beperkte toegang tot reguliere vormingscentra zoals VDAB en dergelijke. Dit valt moeilijk te verenigen met het universele recht op vorming. Het project wil opkomen voor het recht op onderwijs en vorming, dat universeel is en niet beperkt kan worden door iemands personeel statuut.
Elke mens heeft dit recht omdat hij mens is. Het Right 2 Learn-project wil hier in België de taak op zich nemen om deze asielzoekers te versterken in hun parcours in het leven en investeren in hun toekomst, of die zich nu in België bevindt of in het land van herkomst. Het gaat erom hun persoonlijke capaciteiten te versterken en te investeren in hun zelfvertrouwen. Ook wordt hulp geboden bij het vinden van een vormingscentrum om de vormingscyclus van asielzoekers voort te zetten.
 
Het doel van het project is integratie in de brede zin. De opleidingsmodules moeten de positie van de asielzoeker op de arbeidsmarkt kunnen verbeteren, zowel hier als in het land van herkomst. Ze houden zowel rekening met de kans op een uiteindelijke erkenning als met een afwijzing en een terugkeer naar het land van herkomst. Aangezien het met het lot van de deelnemers nog alle kanten opkan, is de vorming enerzijds gericht op het bieden van een eerste kans indien zij later op de Belgische arbeidsmarkt zouden terechtkomen.
Anderzijds neemt de opleiding de vorm aan van ontwikkelingssamenwerking, indien zij toch worden uitgewezen. De vorming kan hen helpen om zich beter te integreren in de maatschappij van het thuisland en om op de eigen arbeidsmarkt iets te betekenen. Zij nemen hun nieuw verworven capaciteiten mee naar huis. Mensen die hun land ontvluchten hebben daar meestal goede redenen voor en wanneer ze terug moeten is dit voor hen meestal rampzalig. Het is haast onmenselijk om hen met lege handen terug te sturen.
Projectpromotor Anne Bogaert van de Overmolen: “Het is pijnlijk dat je zelf weet dat 95 % van deze mensen zullen worden uitgewezen. Je kunt er zelf niets aan doen. Je wilt de mogelijke terugkeer in de loop van de opleiding wel bespreekbaar maken met de deelnemers, maar dit ligt heel gevoelig. Ze blijven natuurlijk hopen tot op het laatste moment.”
 
Anne Bogaert ziet dit project als een voorbereiding op een structurele aanpak. “Het project moet geïntegreerd worden in de reguliere vormingscentra. Zij kunnen onze ervaringen gebruiken. In die zin is dit project heel nuttig. Het is een opstap naar de integratie van deze asielzoekers in het reguliere vormingscircuit. We willen een permanente structuur voor een vormingsaanbod aan asielzoekers in de ontvankelijkheidfase.”
In de asielcentra zelf worden meestal geen beroepstechnische opleidingen aangeboden, wel het aanleren van bepaalde vaardigheden. De opleidingen in de centra worden gedragen door vrijwilligers die niet voldoende kwaliteitsgaranties kunnen beiden voor beroepsopleidingen. Bovendien ontbreekt het de centra aan infrastructuur voor beroepsspecifieke opleidingen.

Twaalf kersverse kapsters en kappers

Er worden 15 modules georganiseerd in Vlaanderen en Brussel. De opleidingsmodule ‘haartooi’ is de eerste in de reeks en was direct een schot in de roos. Aan deze eerste opleiding namen twaalf bewoners van het Klein Kasteeltje, het Rode Kruis Opvangcentrum Alsemberg en Foyer Selah deel. De opleiding werd gratis aangeboden aan de asielzoekers, kappersmateriaal ter beschikking gesteld en vervoersonkosten betaald. Gelijktijdig loopt nu de opleiding gezondheidszorg in Gent die onder andere een EHBO-cursus inhoudt. Deelnemers houden er een attest van het Belgische Rode Kruis aan over.
De volgende maanden zijn nog verschillende opleidingen voor asielzoekers gepland. In maart gaat bijvoorbeeld de opleiding ‘zelfstandig ondernemerschap’ van start. Herwig Teugels, directeur van de Overmolen: “Veel asielzoekers maakten ons attent op het feit dat wij hen hier willen vormen tot werknemer, maar dat ze in hun thuisland vooral actief waren als zelfstandige in de informele economie. Zij willen hier graag hun capaciteiten als zelfstandige bijschaven. In dat kader moet de opleiding zelfstandig ondernemerschap gezien worden”.
 
De opleidingen zijn van korte duur. Kim Van den Heuvel van Fedasil: “We kozen bewust voor korte opleidingen. Je bereikt meer mensen als ze snelle resultaten verwachten, de drempel is dan lager. Deze mensen hebben vooral terug zelfvertrouwen nodig”.
Het nadeel is dat de deelnemers een korte periode actief bezig zijn en daarna in een zwart gat vallen. “Ik kan mijn vorming niet voortzetten, want ik heb geen materiaal om mee te oefenen. En ik zou heel graag verder doen. Maar voor het minste moet ik al een bedrag betalen dat ik gewoon niet heb” zegt Hannoun Feyrouz uit Libanon. De bedoeling is wel dat het kappersmateriaal op termijn in de asielcentra ter beschikking wordt gesteld. 
In de tijd dat asielzoekers hun ontvankelijkheidbeslissing afwachten, hebben zij soms jaren niets om handen. Feyrouz leeft al drie jaar in het Rode Kruis Opvangcentrum Foyer Selah en heeft nog steeds geen uitspraak in haar dossier. Ze kon heel overtuigend stellen dat dit project haar heeft doen opleven. “Ik was dood vanbinnen. Ik wilde iets doen, maar ik kon geen kant op omdat het niet mocht omwille van mijn statuut” verklaarde ze. Dit maakt het nog moeilijker voor mensen die al jaren leven in een uitzichtloze situatie en dat laatste sprenkeltje hoop met moeite levend houden.
Projecten als dit kunnen het mentale welzijn van asielzoekers opkrikken, hun terug zelfvertrouwen, geloof in het leven en kracht geven. “Het gevoel iets geleerd te hebben geeft me een nieuw gevoel van eigenwaarde. Bovendien werken we samen in een groep aan een gemeenschappelijk project en dat schept een band van vriendschap. Dat is heel anders dan in het centrum zitten niets doen” verklaarde Zaoud Alem uit Ethiopië.
Kim Van den Heuvel van Fedasil: “Het is voor deze mensen niet gemakkelijk om even hun situatie te vergeten. Maar wat we met de opleidingen willen bereiken is dat de deelnemers hun stress kunnen afwenden op de vorming. Een deelneemster vertrouwde me toe last te hebben van zenuwen, niet omwille van de asielprocedure, maar omwille van de cursus. Dan is het opzet geslaagd. Dat is mooi, wanneer je hun gedachten even van hun haast hopeloze situatie kunt afwenden.”
 
Zonder overdrijven waren de deelnemers stuk voor stuk enorm enthousiast dat hen eindelijk een dergelijke kans geboden werd. Diallo Younoussa uit Guinee was België zelfs dankbaar, ook al noemde hij deze opleiding maar ‘petit’. Hij vertelde wat hij zo goed vond aan België. “Het is een rechtstaat, er bestaat recht en rechtszekerheid. Dat is anders in mijn land.” Toch liet één deelneemster een meer kritische stem horen.
“We zijn niet in de eerste plaats naar België gekomen om cursussen te volgen, maar om asiel te krijgen. Dàt is wat we willen en wat de autoriteiten ons waarschijnlijk niet kunnen geven. Waarom zou ik dan dankbaar zijn? Ik heb deze cursus met heel mijn hart gevolgd, maar waar het mij om gaat is regularisatie en daar lig ik nu van wakker” zegt Maria Rosa Bravo uit Angola. Zij verwoordt treffend de dubbelzinnige en verscheurende situatie waarin vele asielzoekers zich bevinden.