Dossier: 

Luchtspiegeling in de Congo-stroom

In Kinshasa, een stad van tien miljoen inwoners, moet een nieuw stadsdeel verrijzen. Een private investeerder wil twee kunstmatige eilanden opspuiten in de Congo-rivier, vlakbij het huidige centrum. La Cité du Fleuve moet en zal een veilige haven worden, in beton en glas, met een gloednieuw Central Business District, flatgebouwen en lommerrijke villa’s. 

Met spanning openen we de Google Earth-app op onze iPad. ‘Ga naar Kinshasa.’ De eerste keuze die we krijgen is: ‘Zoek naar Kins…j bij mij in de buurt.’ Niet echt. Dan maar ‘Kinshasa, Congo-Kinshasa.’

Met een rotvaart landen we in de hoofdstad van de Democratische Republiek Congo. Het symmetrisch stratenplan van de oude koloniale stad verschijnt. Dit is niet waar we naar op zoek zijn.

Luchtkasteel

Ten oosten van het centrum zien we wel een groene long, schijnbaar veroverd op de rivier. De groene vlekken worden doorsneden door water: moerasgebieden waar landbouwers groenten en fruit telen. Eén tip van deze groene long, midden in de zogenaamde Malebo Pool, is echter beige van kleur, als was het een bouwterrein bedekt met rijnzand.

Cité du Fleuve: van de Dubai-plannen kwam weinig in huis. © Google Maps

Cité du Fleuve staat er, naast een rood vinkje. Na twee keer klikken op de interactieve kaart, ontwaren we kaarsrechte straten, een veertigtal daken als van Monopolyhuisjes. Ook iets wat op een zwembad lijkt en nog een enkele waterpartij.

Maar voor de rest ligt het eiland braak. Bovendien lijkt het stratenplan helemaal niet op de promofilm die we van internet geplukt hebben. Want waar komen die hoge flatgebouwen en al die futuristische fly-overs, of nog, de lommerrijke villa’s met zicht op de baai?

 

 ‘De foto’s zijn misschien wat verouderd, maar een jaar geleden, toen ik er was, stonden er inderdaad maar veertig gebouwen, vier appartementen per unit. Allesbehalve Dubai.’

Filip De Boeck kent Kinshasa als zijn broekzak. Een paar jaar geleden schreef hij Inhabiting Ocular Ground: Kinshasa’s Future in the Light of Congo’s Spectral Urban Politics. Daarin wordt La Cité du Fleuve beschreven als een luchtkasteel dat internationaal kapitaal moet genereren.

‘Tegen de tijd dat de eerste steen gelegd wordt, is het kapitaal alweer elders heen.’

‘Vandaag regent het op internet filmpjes over het nieuwe Afrika. Je moet maar eens googlen op Brazzaville 2025 of op het bedrijf Kontabuilding, dat huizen ontwerpt voor Kinshasa. Je weet op voorhand dat er van die projecten niet altijd veel in huis komt of althans niet zoals ze zijn voorgesteld. Alsof er morgen metro’s zullen rijden in Kinshasa… Het gaat om een vorm van citymarketing en de buzz errond is niettemin in staat kapitaal te genereren. Bovendien deert het investeerders weinig of niet dat vele denkbeeldige steden nooit gebouwd worden. Tegen de tijd dat de eerste steen gelegd wordt, is het kapitaal alweer elders heen.’

Boer, doodgraver en architect

De Boeck is antropoloog aan de KU Leuven en bestudeert al jaren de groei en ontwikkeling van Kinshasa. La Cité du Fleuve komt uit de koker van Hawkwood Properties, een investeringsfonds met Zambiaanse roots en vooral actief in de landbouw van Zambia en Zimbabwe. Het heeft ook de bouw en het beheer van Congolese kerkhoven in zijn portefeuille. De Boeck: ‘Het plan dat in 2008 werd voorgesteld, bestond erin om twee eilanden op te spuiten in de 35 kilometer lange Malebo Pool – werk voor een Deense baggeraar. Daarmee zou een oppervlakte van 800 hectare worden gecreëerd voor de bouw van een nieuwe stad.’

Helaas brak in 2008 de bankencrisis uit en de buitenlandse geldstroom voor La Cité du Fleuve nam aanzienlijk af. Tegen de tijd dat de eerste steen moest gelegd, waren het vooral lokale klanten, niet zelden met politieke of economische belangen, die wilden kopen: Congolezen, maar bijvoorbeeld ook Libanezen en Zuid-Afrikanen. ‘Congo heeft geen grote middenklasse die naam waardig’, aldus De Boeck.

‘Om een idee te geven: SN Brussels Airlines heeft in Kinshasa een kernbestand van zowat 35.000 klanten die elk jaar een of meerdere keren over en weer naar Europa vliegen. Dat lijkt veel, maar niet voor een stad van tien miljoen inwoners, na Lagos de tweede grootste in sub-Saharaans Afrika. Kinshasa is een grote demografische groeipool, maar het ontbreekt de stad aan voldoende economische uitbouw om die groei te ondersteunen.’

‘In tegenstelling tot Lubumbashi bijvoorbeeld kan Kinshasa niet terugvallen op een industriële activiteit van betekenis. Het geplande grootscheepse nieuwe Inga dam-project op de Congo-stroom, een project dat van Congo een continentale energiereus zou maken en stroom zal leveren van Cairo tot de Kaap, zou daar misschien verandering in kunnen brengen, maar is voorlopig nog niet gerealiseerd.’

Cité du Fleuve: Kinshasa zou het nieuwe Dubai worden. © Filip De Boeck

Geen middenstand in eigen land


Dat het Congo ontbreekt aan een kapitaalkrachtige middenklasse, is geen toeval. Congolezen mochten onder het Belgische bewind slechts tot het derde middelbaar naar school. Een zwarte geraakte nooit aan een “betere” baan dan die van klerk of verpleegster.

‘Mobutu wou zeker geen sterke middenklasse in het leven roepen, die politiek kon uitgroeien tot een kritische stem. Vandaar dat de middenklasse tijdens het bewind van Mobutu voornamelijk bestond uit expats. Oorspronkelijk waren dat nog vooral Grieken en Portugezen, een erfenis uit het koloniale tijdperk, maar nadat die met de “zaïrisering” het land werden uitgezet vulden Libanezen en Pakistani
 gaandeweg dit vacuüm op. Vandaag worden KMO’s en bedrijfjes almaar vaker gerund door Chinezen en Koreanen.’


Slechts een minderheid van de Kinois heeft dus voldoende slagkracht om zich een stek op La Cité of in gelijkaardige projecten te permitteren. Ondanks de voortschrijdende bancarisation – het toenemende belang van banken – in de Congolese economie, zijn de banken niet kapitaalkrachtig genoeg om burgers op grote schaal woningkredieten te verschaffen.

‘Je kan geld uit de muur halen, maar veel verder reikt de rol van banken in Congo niet. Een project  zoals La Cité du Fleuve hangt dus af van kopers die een huis vooraf cash kunnen betalen. Maar goed. Zo zijn er blijkbaar toch ook nog wel, getuige het feit dat de vraag momenteel het bouwritme ver overstijgt. De nood aan, of het verlangen naar, een veilig en clean onderkomen zit daar voor veel tussen.’


De opkomst van gated communities en eilandmentaliteit baart De Boeck echter ook zorgen. ‘De plannen voor La Cité zijn destijds op een drafje door het parlement gejaagd, zonder dat veel parlementariërs precies doorhadden waarover het ging. Dat vind ik een gemiste kans. Dit project draait uit op banale suburbane infrastructuur voor een kleine middenklasse die de stad achter zich wil laten en zich – letterlijk – terugtrekken op een eiland.’

 

‘De overheid trekt zelf weg uit de bestaande stad, die meer en meer aan haar lot zal worden overgelaten.’

De drang om tabula rasa te maken met de bestaande stad en elders opnieuw te beginnen heeft altijd bestaan, maar de grote stadsprojecten die dat in het verleden beoogden, zoals Brasilia of Chandigarh, voorzagen wel ruimtes en wijken voor alle lagen en klassen van de bevolking.

‘De Congolese staat niet, neen. Die vertrekt vanuit een segregatie-model, dat overigens ook al in de koloniale periode zijn nut heeft bewezen, en waarbij de nieuwe stad enkel toegankelijk zal zijn voor de happy few. Ondertussen trekt de overheid weg uit de bestaande stad, die meer en meer aan haar lot zal worden overgelaten.’  

Nu is het niet zo dat globaal kapitaal eender waar kan neerstrijken en een knip-en-plak neerpoten van Dubai of Doha. Rond het eiland zijn nu reeds de eerste sloppenwijken ontstaan en Congolezen bezetten opnieuw “hun” grond zodra de politie vertrokken is.

De Boeck: ‘Op dit ogenblik is La Cité du Fleuve in tientallen rechtszaken verwikkeld, aangespannen door een resem lokale actoren, van gewone burgers, lokale politici en ambtenaren, tot traditionele landchefs die allemaal denken iets te kunnen winnen. Je ziet telkens opnieuw dat globaal investeringskapitaal onvermijdelijk terug het moeras wordt ingezogen en zich noodgedwongen moet aanpassen aan de lokale situatie.’

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.