Waarom België zich zorgen moet maken over Al-Qaeda in Jemen

Nu ook België zijn terreuralarm heeft opgevoerd na de antiterreuroperaties op ex-Syriëstrijders, staan veiligheid, deradicalisering en de invloed van de Islamitische Staat hoog op de politieke agenda. Intussen zou echter ook de “wederopstanding” van al-Qaeda in Jemen hoog op de prioriteitenlijsten van westerse regeringen moeten staan.

  • © Mohamed Al-Sayarghi/Reuters Een man staat terecht in Sanaa op verdenking van lidmaatschap van een groep geaffilieerd met Al-Qaeda. © Mohamed Al-Sayarghi/Reuters

Exact een week na de aanslag op Charlie Hebdo eiste Ansar al-Sharia of al-Qaeda in Jemen (AQAP: al-Qaeda op het Arabische Schiereiland) de terreuractie op.

Volgens velen was dit in de eerste plaats een “coup de théâtre” van al-Qaeda om de schijnwerpers op de Islamitische Staat opnieuw op zichzelf te richten. Dat is maar een deel van de uitleg, zegt de Pakistaanse journalist Ahmed Rashid.

Al voor de Parijse aanslagen waarschuwde Rashid dat het Westen meer te vrezen heeft van al-Qaeda dan van de IS. Die laatste geeft prioriteit aan de “nabije vijand”: seculiere Arabische regimes en andersgelovige groepen in het Midden-Oosten. Maar al-Qaeda houdt zich volgens Rashid bij haar originele strategie, en dat is de aanval op de “verre vijand” - het Westen en zijn kapitalisme - om zo Arabische regimes omver te werpen.

Of die these overeind zal blijven moet de toekomst uitwijzen. Van de terreurverdachten in Verviers – Syriëstrijders en geen directe al-Qaeda-getrouwen – is nog niet echt geweten of ze in opdracht handelden. Maar zelfs als ze als lone wolves handelden, los van een IS-mastermind in Syrië of Irak, is de impact van de IS in Europa niet meer weg te schrijven.

Tegelijk mogen we al-Qaeda niet vergeten. Hoofdredacteur Stéphane Charbonnier stond al lang op de most-wanted-lijst van de terreurgroep.

Vooral de Jemenitische tak van al-Qaeda, bijna even oud als de originele Afghaanse en Pakistaanse al-Qaeda, zou een topprioriteit voor het Westen moeten zijn. Dat schrijft Rashid in een recente opinie.

Detroit 2009

Op kerstdag 2009 verijdelden Amerikaanse veiligheidsdiensten een vliegtuigaanslag in Detroit. De dader, een Jemeniet, handelde in opdracht van AQAP. De Verenigde Staten, na 9/11 militair al aanwezig in Jemen, voerden hun dronescampagne tegen al-Qaeda-doelwitten in de Golfstaat verder op. Daarbij genoten ze volle steun van de toenmalige Jemenitische president, Abdullah Saleh.

Wat blijkt? AQAP stond nog nooit zo sterk in de schoenen

Vandaag zijn we vijf jaar verder. Inbegrepen: een Jemenitische versie van de Arabische Lente, een mislukte dronescampagne met “collateral damage”, een afgezette en een nieuwe president, een mislukte nationale politieke dialoog en een overname door de Houthi’s op hoofdstad Sanaa.
En wat blijkt? AQAP stond nog nooit zo sterk in de schoenen. Dat heeft de terreurbeweging in de eerste plaats te danken aan de chaos waarin Jemen zich sinds 2011 bevindt.

Chaos als voedingsbodem

(c) Tine Danckaers

 

‘Jemen is inderdaad een belangrijke zetel voor al-Qaeda’, bevestigt Khaled Fattah, Jemenkenner en expert in clan-staatgerichte relaties in het Midden-Oosten.

Jemen biedt een voor al-Qaeda gedroomde combinatie van totale chaos, een afwezig centraal bestuur en woest bergland aan strategisch belangrijke kruispunten

‘In Jemen vind je een voor al-Qaeda gedroomde combinatie van een chronisch zwakke centrale regering die voor een bergketen uitdagingen staat: veiligheid, economie, politieke eenheid, militaire en veiligheidstroepen die geïnfiltreerd zijn door facties, extreme armoede.

Verder biedt Jemen ook nog geografische cadeaus: het woeste bergland, de strategische locatie aan het kruispunt van de Indische Oceaan en de Rode Zee, de lange poreuze grens met Saoedi-Arabië.’

Bovendien is Jemen een land met een enorme aanwezigheid en circulatie van wapens. Wapens zijn er als het ware vrij beschikbaar.

Transitie mislukt

In 2011 moest het GCC-akkoord Jemen uit de politieke impasse loodsen waar het land in was terechtgekomen sinds het uitbreken van de Jemenitische Lente.

Ook Jemen kende dus zijn volksopstand. Het hoopvolle burgerprotest van vele jongeren werd echter gerecupereerd voor politieke doeleinden en ontaardde in een gewelddadige politieke crisis.

De verdeeldheid en verwarring zijn groot: vroegere medestanders werden de nieuwe tegenstanders.

Wat volgde was een ongeziene politieke verwarring en verdeeldheid die de toch al broze verhoudingen hertekende: vroegere medestanders werden de nieuwe tegenstanders.

Na het ondertekenen van het GCC-akkoord moest Saleh plaats ruimen voor de huidige president Mansoer Hadi. Volgens critici zou Hadi niet onder de schaduw van zijn voorganger uitkomen. Hij mist de street credibility van Saleh die geen democratische leider was, maar wel de knowhow had om om te gaan met alle verschillende groepen in zijn land.

‘Hadi is een vreemdeling in Jemens veranderende politieke wereld van hard-core tribalisme’, aldus Khaled Fattah.  ‘Jemen heeft geen centrum meer. De staat wordt nu gecontroleerd door een kluwen van niet-statelijke actoren en machtige individuen. Het dagelijkse politieke leven drijft op informele netwerken in landelijke en tribale gebieden, netwerken die snel kunnen laveren tussen bondgenootschap en rivaliteit.’

Bovendien nam in september 2014 de Hoethibeweging – een islamistische militante groep, gelinkt aan de sjiitische Zaidi’s – de controle in hoofdstad Sanaa over. Daarmee voegde de groep, afkomstig uit het noorden, nog een nieuwe complexe politieke realiteit toe aan Jemen.

Zero Veiligheid

‘Geen enkel leger in de regio heeft zoveel spooksoldaten als Jemen’

De beloofde en noodzakelijke hervormingen om het Jemenitische leger om te vormen tot een efficiënt instituut, zoals vastgelegd in het GCC-akkoord, zijn er nooit gekomen. Integendeel, het leger brokkelde in het post-Saleh-tijdperk verder af. Vandaag is het leger nog altijd versplinterd en doordrongen van cliëntelisme.

‘Geen enkel leger in de regio heeft zoveel spooksoldaten als Jemen’, legt Khaled Fattah uit. ‘Honderdduizend soldaten - maar liefst een derde van het leger - zouden alleen op papier bestaan. Bevelhebbers met een hoge clanpositie en stevige politieke banden strijken niet alleen de salarissen van die spooksoldaten op. Ze verkopen ook wapens en munitie op de zwarte markt.’

Onvoorspelbaar geweld

De Nederlandse journaliste Judith Spiegel die in 2013 zes maanden ontvoerd werd in Jemen, zag het geweld in de samenleving ook groeien. Dit zei Spiegel in een eerder interview met MO* in 2014: ‘Er is een stijging van het aantal aanslagen met een grote dodentol, en elementair is het onvoorspelbare karakter ervan. Vroeger waren gevaar en onveiligheid enigszins lokaliseerbaar. Je bleef weg van bepaalde wijken en pleinen en was veilig. Nu weet je niet meer waar het gevaar vandaan komt.’

Ook haar Amerikaanse collega Gregory Johnsen, die jaren in Jemen verbleef, schreef einde 2014 hoe zowel het groeiende geweld als een gebrek aan veiligheid en de daaraan gekoppelde angst hem wegdreven uit zijn geliefde Jemen.

Drones tegen terreur

Khaled Fattah noemt ook de ‘kortzichtige antiterrorismestrategie vanuit Washington’ een mislukking die bijdroeg aan de groei van het militante jihadisme in Jemen. ‘De Verenigde Staten focussen op een gemilitariseerde oplossing middels 102 drone-aanvallen sinds 2002 en vijftien luchtaanvallen. Daarbij vielen ook burgerslachtoffers.
Zo’n campagne is contraproductief. DFe burgerslachtoffers leidden, niet verwonderlijk, tot nog meer antiwesterse sentiment en braken het nog resterende vertrouwen in de Jemenitische overheid helemaal af.’

Ideologieën bestrijden met geweld is olie op het vuur

In 2002, post 9/11, was de Jemenitische overheid nochtans zelf een deradicaliseringscampagne gestart. De toenmalige minister van Religieuze Zaken, rechter al-Hitar, organiseerde een reeks ontmoetingen met individuen die waren opgepakt op verdenking van terrorisme.

Fattah: ‘al-Hitar verzette zich tegen de Amerikaanse antiterrorismecampagne. Volgens al-Hitar zit achter elke aanslag een ideologie. En de enige manier om die te bestrijden is door een alternatieve ideologie aan te bieden. Ideologieën bestrijden met geweld is olie op het vuur.’

(c) Tine Danckaers

 

Hoethi’s versus Al-Qaeda

Al-Qaeda doet er alles aan om de chaos in Jemen toe te schrijven aan een sektarisch conflict.

Volgens een recente MERIP-uitgave, die gewijd is aan Jemen, weten de gewone Jemenieten vandaag niet meer welke groepen ze nog kunnen vertrouwen. Zowel al-Qaeda als de Hoethi’s beseffen dit en strijden om harten te winnen. De Hoethi’s streven ernaar de soevereiniteit te heroveren voor Jemen: AQAP met eigen middelen bestrijden. Daarbij verzetten ze zich zowel tegen Amerikaanse of andere mogelijke buitenlandse inmenging als tegen de Jemenitische staat. Of hun slagkracht groot genoeg is en of ze voldoende chauvinisme zullen vinden in de chaotische samenleving, is nog maar de vraag.

Volgens de Jemenitische activist Farea al-Muslimi hebben de Hoethi’s al-Qaeda juist meer legitimiteit gegeven dan de Amerikaanse drones. ‘Ansar al-Sharia stelt zichzelf nu voor als een bolwerk tegen “de nieuwe gorilla, ook de Hoethi’s genaamd”’, aldus al-Muslimi.

‘Al-Qaeda doet er alles aan om de chaos in Jemen toe te schrijven aan een sektarisch conflict,’ vult hij aan. ‘Ook al ligt de duidelijke oorzaak voor het vacuüm waarin Jemen zich bevindt bij het gebrek aan bestuur en corruptie, de sektarische these verkoopt als zoete broodjes bij de publieke opinie.’

Dreiging voor het Westen

Voorgaande toont aan hoe AQAP zielen en terrein wint in Jemen. En dat is geen ver-van-ons-bed-verhaal. De aanslagen in Parijs hadden de emotionele impact van 9/11. Ze toonden hoe niet alleen ons veiligheidsdenken maar ook onze vrijheid van meningsuiting gaten vertonen. Ze maakten ook duidelijk dat de verdraagzame samenleving geen betonvast verworven gegeven is.

Volgens Ahmed Rashid is de Parijse missie van AQ alvast geslaagd. ‘Terwijl de Europese veiligheidsdiensten focussen op de Syriëstrijders en de IS, zaait AQAP verder chaos. Het is duidelijk geworden dat AQAP zijn doel wil blijven bereiken: het westerse  kapitalisme op de knieën krijgen.’

 

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.