Vredesgesprekken Jemen hangen af van ironische eis

Op 28 mei vinden opnieuw gesprekken plaats, ditmaal met de Hoethi’s maar wellicht zonder de coalitie. Pas als de Hoethi’s een ironische eis inwilligen, neemt de alliantie deel.

MO* zet vijf belangrijke vragen over die gebeurtenissen op een rij.

Wie zijn de hoofrolspelers alweer?

Jemenitisch president Abd-Rabbu Mansour Hadi en zijn regering staan tegenover de Hoethi’s, een groep afkomstig uit Noord-Jemen. Zij behoren tot de zaidistische islam, een stroming binnen het sjiisme. Veertig procent van de 26 miljoen Jemenieten volgt die leer. Vanaf de jaren zestig is de rol van de Hoethi’s in de nationale politiek beperkt.

Naast Hoethi’s en Hadi en zijn aanhangers zijn tien landen betrokken in Jemen door de operatie ‘beslissende storm’. Vijf Golfstaten: Saoedi-Arabië, de Verenigde Arabische Emiraten, Bahrein, Katar, Koeweit, nemen deel, alsmede Egypte, Pakistan, Jordanië, Marokko en Soedan. De Verenigde Staten staan achter de operatie en bieden logistieke ondersteuning.

Wat willen zij?

De Hoethi’s eisten in september 2014 meer zeggenschap. Om hun boodschap kracht bij te zetten bezetten groepsleden overheidsgebouwen in de hoofdstad Sanaa. Begin 2015 gingen zij een stap verder: Hoethi’s namen het paleis van president Hadi in en raakten slaags met regeringstroepen. Dat gebeurde nadat de regering plannen voor een grondwetswijzing bekend maakte, zoals vastgelegd in het Golfakkoord van 2011. Hierin opperden ambtenaren onder andere om Jemen opnieuw een federale staat te maken, tot ongenoegen van de Hoethi’s. Na de paleisinname vluchtte president Hadi naar de havenstad Aden. Toen de Hoethi’s die stad naderden vertrok Hadi naar Saoedi-Arabië en lobbyde dat land voor een coalitie.

‘Als de coalitie slaagt blijft president Hadi in het zadel.’

Tegenover de Hoethi’s staat een soennitische coalitie die de groep wil terugdringen. Zij wil dat de macht in handen blijft van president Hadi. Sinds 26 maart voert de coalitie zee- en luchtaanvallen uit. Saoedi-Arabië heeft de leiding en levert ook de meeste middelen en mankracht. De Golfstaat is bereid om tot 150.000 militairen in te zetten.  

Als de coalitie slaagt blijft president Hadi in het zadel. Dat is ook het doel van het staatshoofd zelf. In 2012 nam hij het stokje over van voormalig president Ali Abdullah Saleh. Hij trad af na protesten tijdens de Arabische Lente, waaraan ook Hoethi’s deelnamen. Door het Golfstaat-akkoord te ondertekenen, kon rechterhand Hadi de macht overnemen.

Toch is Saleh niet van het toneel verdwenen. In januari publiceerde Al Jazeera een opname waarop de oud-president een Hoethi-commandant bevelen geeft. De Hoethi’s vochten tussen 2004 en 2010 zes oorlogsrondes tegen het centrale gezag van Saleh uit. Maar ondertussen werken zij samen om Hadi te verdrijven.

Wat leverde de wapenstilstand op?

Op 10 mei gingen de Hoethi’s akkoord met een vijfdaagse wapenstilstand, wat Saoedi-Arabië eerder voorstelde. Na bijna zeven weken vechten begon op 12 mei het staakt-het-vuren. Op de vijfde dag maakten de Verenigde Naties (VN) de balans op.

Humanitair

416.543 burgers hebben voor vier weken voldoende voedsel. Toegang tot water is de komende maand beschikbaar voor 1,2 miljoen mensen. Ook brandstof en medische goederen kwamen het land binnen.

‘Ritten van twaalf uur, duurden tijdens de wapenstilstand vier dagen.’

Dokters kunnen met de gebrachte middelen 10.350 Jemenieten helpen, wat hard nodig is. De VN meldt dat er in twee maanden tijd, vanaf 19 maart, door het conflict 1820 mensen zijn overleden en 7330 gewond raakten. Dit zijn slechts de slachtoffers die tot een ziekenhuis konden geraken.

Tijdens de gevechtspauze gingen bewoners op zoek naar een veilig onderkomen. De VN kon in die vijf dagen 82 procent van de doelgroep bereiken. Tussen de start van de luchtaanvallen en 7 mei hebben 545.719 mensen zelf een nieuw onderkomen gezocht. Een rapport van het Jemen Bescherming Cluster bevestigt dat en voegt toe dat 54 procent vrouwelijke vluchtelingen zijn. Vooral in de regio’s Hajjah, Al Dhale’e, Amran en Abyan vluchten veel bewoners weg.

Beperkingen

De hulpverleners konden niet optimaal werken. Door een brandstofgebrek konden zij veel stroomgeneratoren van ziekenhuizen en waterpompen niet van olie voorzien en konden zij zich moeilijker verplaatsen. Ook hulpverleners die wel met een volle tank op weg konden hadden geen garantie omdat de infrastructuur is verslechterd. Voor de bombardementen reden vrachtwagenchauffeurs in twaalf uur van havenstad Aden naar de hoofdstad, nu duurt dit drie tot vier dagen. Hierdoor is een vijfdaagse wapenstilstand veel te kort, aldus de VN.

Naast logistieke problemen konden hulpverleners niet alle gebieden bereiken. Sommige plaatsen waren te onveilig, ondanks de beloofde gevechtspauze. Door deze moeilijkheden is voedselhulp bij 56 procent van de doelgroep aangekomen, 42 procent kon water krijgen.

In de regio Taizz waren de gevechten tijdens het staakt-het-vuren alsnog intensief, in andere regio’s vonden incidenteel gevechten plaats.

Wat gebeurde er nadat het staakt-het-vuren eindigde?

Ook al is de gevechtspauze niet overal gerespecteerd, de VN hoopte op verlenging. Dat is er niet gekomen: op 17 mei om 23 uur, het einde van de wapenstilstand, vonden vrijwel direct nieuwe luchtaanvallen plaats in de havenstad Aden. Beide partijen geven de ander de schuld in het mislukken van verlenging van de gevechtspauze.

‘Voor Hoethi’s is een federaal Jemen onacceptabel.’

Op de laatste dag van de wapenstilstand begon deze week ook een driedaagse conferentie in de Saoedische hoofdstad Riyad onder de leus ‘Red Jemen en bouw een federale staat’. Iedereen was welkom, zolang ze de legitimiteit van president Hadi maar erkennen. De Hoethi’s doen dat niet en waren dan ook afwezig. Ook andere redenen speelden mee. Zo willen de Hoethi’s alleen op neutraal grondgebied afspreken en zijn zij het oneens met de leus van de conferentie. Een federaal Jemen is voor hen onacceptabel. 

In Riyad spraken gasten hun steun uit voor president Hadi en besloten zij om gezamenlijk militaire en politieke middelen in te zetten om de macht van de Hoethi’s in te perken. De soennitisch coalitie is bang dat de sjiitische Hoethi’s een front vormen met het sjiitische Iran.

Nadat Hadi uit zijn paleis was verdreven, openden de Hoethi’s een luchtverbinding tussen Sanaa en Teheran. De coalitie wil absoluut niet dat Iran voet aan de grond krijgt in het strategisch gelegen Jemen en trekt de sektarische kaart. Vooral de Golfstaten zijn als de dood dat Iran teveel bewegingsvrijheid zou gaan genieten en een gunstig nucleair akkoord zal bekomen straks in juli. Die bewegingsvrijheid is niet onbeperkt, maar het laat de coalitie wel zweten.

Wat is de volgende stap?

Op 28 mei vinden VN-vredesgesprekken plaats, ditmaal op neutraal grondgebied, in Genève. De Hoethi’s zeggen aanwezig te zullen zijn. Of er daadwerkelijk onderhandelingen komen, is onduidelijk. De vicepresident van Jemen, Khaled Bahah, wil alleen praten als de Hoethi’s een resolutie van de VN-Veiligheidsraad aannemen. Die resolutie verplicht Hoethi’s onder andere om buitgemaakte wapens in te leveren.

Toch is die eis ietwat ironisch. De coalitie heeft zelf nooit hun interventie in Jemen voorgelegd aan de Veiligheidsraad, waardoor een mandaat ontbreekt. In theorie zou zij daarom veroordeeld kunnen worden voor schending van de nationale soevereiniteit.

‘Nu is vooral het volk de dupe.’

Als de partijen om de tafel gaan, bespreken zij waarschijnlijk een nieuw staakt-het-vuren en gaan zij op zoek naar een structurele oplossing voor het conflict. Volgens Jemenitische mensenrechtenverdediger Farea al-Muslimi is dat lastig omdat ‘staatsinstituties nu niet werken. Zolang dat het geval is, kan Jemen niet veranderen.’ Ook daarna is het moeilijk: er is geen consensus tussen de Hoethi’s en de coalitie over een federaal Jemen.

Van de huidige werkwijze van de internationale coalitie is ‘vooral het volk de dupe’, schrijft al-Muslimi in een opiniestuk in Foreign Affairs. Doordat wegen geblokkeerd zijn, hebben zij onvoldoende toegang tot voedsel en zorg. En ook al werkt die methode en verdrijft de coalitie zo de Hoethi’s, ‘de redenen waarom de groep aan terrein won blijven bestaan. De politieke marginalisatie van minderheidsgroepen, de lage levensstandaard en de zwakke regering verdwijnen niet zomaar’, vervolgt de mensenrechtenverdediger.