Vechten de Koerden voor Syrië of voor Koerdistan?

Op 24 mei ging het Raqqa-offensief, in hoofdzaak geleid door Koerdische milities, officieel van start. De operatie om de Syrische stad te bevrijden van de terreurorganisatie IS, wordt geleid door de Syrische Democratische Krachten (SDK). Daarbinnen vormen de Koerdische YPG en de vrouwelijke afdeling YPJ de belangrijkste troepenmachten.

Opmerkelijk is de zeer openlijke steun die de SDK krijgen van de Amerikanen. Bij aanvang van het offensief installeerden 250 extra Amerikaanse grondtroepen zich, compleet met badges van de YPG, in Rojava, het de facto autonome Koerdische gebied in Syrië.

De bevrijding van Raqqa vormt, samen met de bevrijding van het Iraakse door IS gecontroleerde Fallujah, hèt symbooldossier voor 2016.

De vreemde alliantie achter Operatie Raqqa

Velen noemen 2016 een doorbraakjaar in de strijd tegen IS. Ook onze staatssecretaris Theo Francken noemde 2016 al tweetend een kanteljaar, het jaar waarin “we” IS in Syrië, Irak en Libië in het nauw drijven en ‘we zullen winnen’.

‘Concreet: onrechtstreeks werken de Amerikanen samen met de PKK’

Alliantie troef dus, zo lijkt. Maar intussen is de anti-IS-alliantie, met name in het Raqqa-offensief, een vreemdsoortig amalgaam van schijnbaar tegenstrijdige “partners” geworden.

Neem ten eerste de belangrijkste spelers: de Koerden en de Amerikanen, alvast geen evidente coalitie. De YPG, samen met de YPJ dus de belangrijkste militie onder de paraplu van de Syrische Democratische Krachten, staat immers zeer dicht bij de Turkse PKK. En die staat al jaar en dag op de Amerikaanse lijst van terroristische organisaties.

‘Dat er een paar kleine niet-Koerdische, Arabische milities mee in de SDK zitten, verandert weinig aan de realiteit’, schrijft journalist en gerenommeerd Syriëkenner Aron Lond. ‘Concreet: onrechtstreeks werken de Amerikanen samen met de PKK.’

Er zijn de coalitiemachten die de SDK steunen via luchtoperaties. Er is Rusland dat verklaarde dat het de operatie – en dus ook de Amerikanen – zal steunen. En, terwijl de SDK Raqqa via Manbij nadert vanuit het noordwesten, rukken Syrische regeringstroepen ­– gesteund door Iraans, Libanees en Russisch geschut – op via het zuiden.

Last but not least, ook, of zelfs, Turkije keert zijn kar vandaag tegen IS. Zo lanceerde Turkije, samen met de VS, in mei raketaanvallen op IS-doelwitten ten noorden van Aleppo.

Koerden winnen voorlopig de wedloop

In mei werd de bevrijding van Palmyra nog ter plekke gevierd met een Russisch concert. De erfgoedsite werd eerder in maart dit jaar, met steun van Rusland, bevrijd door Syrische troepen. De bevrijding van Palmyra was daarmee als symbooldossier niet alleen uitstekend propagandamateriaal voor de Syrische president, maar betekende ook een uppercut aan de Islamitische Staat. En het is duidelijk dat Assad ook bij de bevrijding van Raqqa aanwezig wil zijn.

De wedloop om de overwinning lijkt begonnen.

Plekken in de periferie dienen als bufferzone om de belangrijkste plaatsen in Rojava te beschermen

Maar, schrijft Aron Lund, voorlopig staan de meest significante overwinningen op IS op het conto van de Koerdische milities. Daarbij verwijst hij naar de Koerdische overnames vorig jaar van Kobane, Tal Abyad, Hasakah Stad en al-Houl, plekken die onder IS-controle stonden. Het zijn in elk geval strategisch goed uitgekiende doelwitten.

Al-Houl mag dan een ‘kleine stoffige bedoeïnenstad’ zijn, vervolgt Lund, ‘ze ligt op een strategische locatie’. Anders gezegd: schijnbaar onbelangrijke plekken in de periferie, zoals al-Houl, dienen als bufferzone om de belangrijkste plaatsen in het Koerdische Rojava te beschermen tegen vijandige troepen.

Het strategisch belang van Raqqa

‘Ook Raqqa is strategisch belangrijk om de buitengrenzen van Rojava te bewaken’, zegt socioloog Joost Jongerden, gespecialiseerd in de Koerdische kwestie (Wageningen Universiteit ). ‘Raqqa, onder controle van IS, bedreigt de veiligheid van Rojava. Bovendien past de bevrijding van Raqqa binnen een langetermijnvisie op stabiliteit en vooruitgang in Syrië, dat wat IS en al-Nusra net niet willen.’

Niet onbelangrijk, met de bevrijding van Raqqa zouden de Koerden zich nadrukkelijk op de kaart kunnen zetten.

Niet onbelangrijk ook, met de bevrijding van Raqqa zouden de Koerden zich nadrukkelijk op de kaart kunnen zetten. Jongerden: ‘Vergeet niet dat ze door de VN-Veiligheidsraad in de marge zijn gezet. Ze werden niet uitgenodigd in Genève, ondanks hun militaire wapenfeiten, en ondanks het feit dat de YPG en de YPJ, anders dan fundamentalistische groepen als Ahrar al-Sham en Jaish al-islam, multireligieuze coalities zijn, onder meer met Arabische, Assyrische, Armeense, en Turkmeense milities.’

‘En begin dit jaar werden de Koerden nog door de Amerikanen tegengehouden toen ze wilden oprukken naar Manbij. De Amerikanen zwichtten toen nog voor de druk van Turkije.’

De schroom van de Amerikanen om de Turken voor het hoofd te stoten, is vandaag weg, zo lijkt. Amerikanen en Koerden hebben elkaar strategisch-militair nodig, zegt Jongerden. ‘In dat opzicht lijken de Amerikanen de rode lijnen die Turkije oplegde, te overschrijden. Met resultaat, want de Turken zien geen andere optie meer dan zich aan de kant van de anti-IS-coalitie te scharen.’

Volgens een artikel in Syria Direct, een buitenlandse nieuwssite vanuit Syrische gematigde oppositiekant, is alvast niet elke Koerd overtuigd van de Koerdische operatie in Raqqa. De Koerden hebben er weinig te verliezen, klinkt het, en niet elke Arabische inwoner is gediend met een overname door de Koerden. ‘Integendeel, de Koerden mogen zich verwachten aan wraakacties van IS, die elke Koerd die ze zien zullen doden’, aldus een getuige uit het Koerdische stadsgedeelte van Qamishli.

‘Ik wil toch stellen dat de SDK niet zo Koerdisch zijn als men denkt. De Arabische stammenmilities binnen de SDK zijn echt niet te verwaarlozen. Het streven van de SDK zal zijn om een lokaal bestuur in Raqqa op te zetten’, reageert Joost Jongerden. ‘Bovendien zijn de Koerden zich bewust van het gevaar om als Koerdische bezettingsmacht gezien te worden. Dat willen ze vermijden.’

Centralisme of pluralisme

Maar hoe je het ook draait of keert, de agenda van de Syrisch-Koerdische partij PYD en hun milities YPG en YPJ, is toch opvallend Koerdisch en veel minder Syrisch. Strijden de Koerden met andere woorden voor Koerdistan of voor Syrië? Jongerden gelooft niet in een zwart-wit-tegenstelling. ‘Ik denk dat het niet klopt dat de Koerden geen Syrische agenda hebben.’

‘Kan je de Syrische complexe diversiteit vormgeven met een klassiek centralistisch bestuur?’

‘De vraag is: welk Syrië is mogelijk? De gematigde oppositie, het Vrije Syrische Leger, wil een unitaire centrale staat. Is dat haalbaar, gezien de pluraliteit in Syrië en de grote animositeit tussen de verschillende minderheidsgroepen? Kan je de Syrische complexe diversiteit – druzen, alevieten, christenen, Koerden en anderen – vormgeven met een klassiek centralistisch bestuur?’

Volgens Jongerden willen de Koerden ook niet meteen het Iraakse model overnemen. ‘Rojava is inderdaad Koerdisch. Maar er bevinden zich toch ook steden met Arabische of christelijke aanwezigheid. Men kijkt hoe men die groepen mee kan laten besturen.’

‘De PYD heeft van meet af aan gezegd dat Arabieren er nu eenmaal zijn, of ze nu destijds door Arabiseringscampagnes naar het huidige Rojava zijn gekomen, of niet. Nationalistische troepen zeggen andere dingen.’

Ook Aron Lund wijst erop dat de Koerden in steden als Hasakah en Qamishli duidelijk overmacht hebben maar opteren om de Arabische wijken, regeringsfaciliteiten, legerbases in handen te laten van Assad. ‘De regeling hangt zeker met haken en ogen aan elkaar, maar heeft wel tenminste een gewelddadige en anarchistische instorting voorkomen zoals in vele andere plekken in Syrië.’