Amos Gitai: ‘Er zullen altijd raakvlakken zijn tussen Palestijnen en Israëli’s’

Tot september is in Bozar fotowerk te bezichtigen van de bekroonde Israëlische filmregisseur Amos Gitai. Het beeldmateriaal is gelinkt aan Gitai’s laatste film, Rabin, the last day, die de moord op Itzhak Rabin op 4 november 1995 in scène zet. ‘Rabin was een man van de vrede’, zegt Gitai in een kort maar exclusief gesprek met MO*, ‘en iemand waar de huidige regeringsleiders in Israël nog steeds bang voor zijn.’

  • © Avshalom Agav Films © Avshalom Agav Films
  • © Amos Gitai © Amos Gitai
  • © Avshalom Agav Films © Avshalom Agav Films

Itzhak Rabin, de toenmalige Israëlische eerste minister, was de man achter de Oslo-akkoorden, de eerste aanzetten tot vrede in het Palestijns-Israëlische conflict, en winnaar van de Nobelprijs voor de Vrede. Rabin werd vermoord door een extreemrechtse joodse student. Twintig jaar later komt Gitai terug op de dramatische gebeurtenis en plaatst de moord in een politieke en maatschappelijke context.

Waarom besloot u om, twintig jaar na de moord op Rabin, zijn dood en het daaropvolgende onderzoek toch opnieuw op film vast te leggen?

Amos Gitai: Een paar jaar geleden zaten we met een aantal vrienden samen. Politiek zat de situatie in Israël muurvast. We hadden het gevoel dat ons land was overgenomen door krachten wiens ideologie tegengesteld was aan de onze en dat het land werd lamgelegd. We waren op zoek naar een zekere vorm van protest. Vermits we geen politici zijn, plooiden we terug naar onze metier: cinema.

We besloten een film te maken over een man – helaas de enige man – waar de huidige machtshebbers nog steeds bang voor zijn, ook al is hij dood. Rabin was de enige Israëlische staatsman die een ander perspectief bood, die een tegenvoorstel klaar had zitten van wat de huidige bevelhebbers in Israël geloven.

© Avshalom Agav Films

In het begin van de jaren negentig was er hoop voor een echt vredesproces. Daarna ging het van kwaad alleen maar erger, zo lijkt. Was de dood van Rabin het einde van een tijdsperiode voor Israël?

Amos Gitai: Ja, ik denk het wel. Rabin was een echte Israëlische patriot, maar dan in de goede – en niet de demagogische – betekenis van het woord. Rabin zocht naar manieren om het bestaan van Israël in deze problematische regio te stabiliseren, en hij wou een gematigde dialoogpartner voor de Palestijnen zijn. Hij is misschien wel de enige geweest die dit soort demarche wou doen. We vonden dat hij mocht herinnerd worden in een hommage, een tentoonstelling en een theaterstuk, in de hoop dat we op het einde niet zouden worden gelyncht.

Het officiële Israëlische onderzoekscomité dat de moord op Rabin onderzocht, kwam tot de conclusie dat de moordenaar een “lone rider” was. Er was natuurlijk de context: de sfeer van woede en groeiend fundamentalisme. Maar u lijkt te suggereren dat u het spoor van de Din Rodef* wel volgt, dat de moord voorgefluisterd werd in conservatief religieuze kringen.

Amos Gitai: Ik zou niet zeggen dat ik suggereer, ik weet het immers niet. Ik heb geen bewijzen dat de moord georganiseerd was.

‘Ik vond het absoluut nodig om alle pistes open te laten, in de hoop dat iemand opnieuw een onderzoek start.’

Het staat vast dat er nog een aantal vragen open staan over de moord op Rabin. Kijk, als persoon en filmmaker ben ik geneigd om altijd de contradicties op te zoeken. In deze documentaire vond ik het absoluut nodig om alle pistes open te laten, in de hoop dat iemand opnieuw een onderzoek start. Zover zijn we nog niet.

Je combineert archiefmateriaal met reconstructies, mixt documentaire en storytelling. Hoe ging je te werk voor je onderzoek?

Amos Gitai: We hebben jarenlang heel diepgravend en langdurig archiefonderzoek gedaan. We onderzochten video’s over onder meer de demonstraties tegen Rabin. Ik herinnerde me wel dat die er geweest waren. Maar mijn herinneringen waren milder dan de realiteit. We schrokken van de sfeer van geweld en de agressie die toen tegen Rabin heerste. Het was best choquerend.

Toen we de kranten van de kolonisten erop nalazen, lazen we hoe Rabin en Peres (Politicus Shimon Peres won samen met Rabin en Yasser Arafat de Nobelprijs voor de Vrede, td) leden van een satanische sekte werden genoemd. We lazen over die vergadering van rabbijnen waarin een psychologe Rabin geestelijk ziek verklaarde. We vonden dat belangrijk materiaal om mee te nemen in de film. Het zet de context, het discours dat leefde, scherp.

Versterkte Rabins dood het fundamentalisme in Israël? Sommigen beweren dat het de doodsteek voor links Israël betekende.

Amos Gitai: Het ging al de foute kant op voor Rabins dood. Het fundamentalisme zat langs twee kanten in de lift. Terreuraanslagen door Palestijnse ultra’s op Israëlische burgers in discotheken en in bussen waren schering en inslag. En net die aanslagen voedden het Israëlische ultrarechtse kamp, het kamp waaruit ook de moordenaar van Rabin kwam.

‘Palestijnse en Israëlische fundamentalisten vormen communicerende vaten.’

Zowel Palestijnse en Israëlische fundamentalisten werden zeer goed gecoördineerd. Tegelijk vormden ze communicerende vaten die elk bescheiden initiatief naar normalisering blokkeerden.

Het is een weerkerend fenomeen in de geschiedenis. Je ziet dat ook bij de terreuraanslagen door IS in Parijs en Brussel. Die vormen munitie voor ultrarechts en anti-immigratiewetten, voor de Britse paranoia, voor alles wat zich nu voordoet. En ook dat is zeer duidelijk georkestreerd.

Maar om terug te komen op je vraag: is links dood? Ik weet niet of ik dat nu zou willen zeggen, ik wil daar liefst aan twijfelen. Ik vind het vooral heel problematisch dat we moeten vaststellen dat de civiele samenleving geen manieren heeft gevonden om antwoorden te geven op het fundamentalisme.

Rabin werd vermoord na het ondertekenen van de Oslo-Akkoorden II. Was het dan echt een kroniek van een aangekondigde dood?

Amos Gitai: Terwijl zijn omgeving zag dat het klimaat zeer gewelddadig werd, weigerde Rabin om een kogelvrij vest te dragen. Hij geloofde rotsvast dat niemand uiteindelijk zo ver zou gaan, dat het slechts woordelijke agressie was. Het geweld had zich in verschillende lagen van de samenleving genesteld. Het werd opgeroepen door verschillende katalysators: vanuit een ideologie, maar evengoed vanuit de hang naar macht.

© Amos Gitai

De politieke rechtervleugel was absoluut niet blij met de populariteit van Rabin en zat vast in een fascistisch denken, dat zich uitte in de vele manifestaties tegen Rabin.

Netanyahu mag nu beweren dat hij de mensen toen nooit heeft horen roepen dat Rabin moest sterven. Maar dat is pure onzin, het werd wel degelijk geroepen, de agressie was enorm.

In 2005 trok Israël zich eenzijdig terug uit Gaza. Zou Rabin dit gewild hebben?

Amos Gitai: Nee. Rabin was altijd tegen de unilaterale terugtrekking uit Gaza. Tien jaar voor Sharon het bevel gaf tot ontmanteling van de nederzettingen, wees Rabin erop dat de gevolgen ervan desastreus zouden zijn en dat extreme machten zouden opstaan in Gaza. Hij voorspelde de negatieve effecten voor de Palestijnen, waarschuwde dat zelfs de lucht schaars zou worden. Hij heeft gelijk gekregen.

‘It takes two to tango. Een dialoog kan je niet alleen voeren.’

Hij zag dat je geen vrede kan hebben als er geen relaties zijn. It takes two to tango. Een dialoog kan je niet alleen voeren, zo simpel is het. Rabin was daar heel duidelijk over: hij vond dialoog belangrijk, begreep dat je om de ander moet geven, dat je moet zorgen voor de andere.

Je hebt raakvlakken nodig om elkaar te kunnen ontmoeten. Hebben Palestijnen en Israëli’s die nog?

Amos Gitai: Ik denk dat er, ondanks alles, altijd raakvlakken zullen zijn. We leven, hoe je het ook draait of keert, op hetzelfde land. De Israëli’s zullen hun droom om grond uiteindelijk moeten laten varen, de bezetting stopzetten. Maar het is geen evidentie. Dit gaat niet om een koloniale macht die zich terugtrekt uit zijn kolonie en zomaar kan terugkeren binnen de eigen grenzen van een joodse staat. Het koloniale verleden van Europa heeft getoond dat je als koloniale macht niet zomaar de deur kan dichttrekken en weggaan zonder verdere diepe engagementen. Kijk naar Frankrijk en Algerije, of België en Congo. Koloniale relaties zijn zeer gecompliceerd, omdat er onevenwichten zijn gecreëerd.

U weet dat de idee van een binationale staat aan kracht wint, dat steeds meer mensen daartoe aangetrokken zijn, ook Palestijnen. Progressieve groepen in Palestina weten dat sommige mensenrechten minder gemakkelijk zullen worden verdedigd. Vrouwenrechten, rechten van minderheden, het recht van vrijheid op godsdienst zullen minder kans maken in een pure etnische staat.

Volgens een gesprek dat ik had met de Israëlische-Palestijnse organisatie Combattants for Peace is het allerbelangrijkste voor vrede niet de oplossing an sich, maar de weg ernaartoe. En die begint bij simpelweg de ander laten uitspreken en leren luisteren, zeggen ze.

Amos Gitai: Ik denk persoonlijk dat we moeten starten met de waarheid te vertellen. Wat ik zo fantatisch vind aan Rabin is dat hij de enige Israëlische leider is die in zijn memoires schreef dat hij de Palestijnen wegjoeg, achterna zat in 1948. Hij durfde dat on the record zeggen.

‘Het is kaf op het koren van Netanyahu dat Syrië en Irak in totale chaos verkeren en dat Europa weigert om vluchtelingen op te nemen.’

Je zei daarnet dat links niet noodzakelijk dood is in Israël. Mijn vraag is dan: waarom blijft links dan zo low profile?

Amos Gitai: het gaat niet enkel om links. Mensen houden ervan om links verwijten naar het hoofd te slingeren. Maar rechts is gewoon ongelofelijk aan zet, in Israël, in veel andere plekken in de wereld. Wat je nu ziet is hoe de algemene toestand van het Midden-Oosten meestermanipulators zoals premier Netanyahu perfect bedient.

Het is koren op Netanyahu's molen dat Syrië en Irak in totale chaos verkeren en dat Europa weigert om vluchtelingen op te nemen. Het geeft hem morele en politieke munitie: ‘wie zijn jullie om mij de les te spellen?’

Israël moet blijven zoeken naar een vorm van samenleven met de Palestijnen. Dat begint met echt ernstig de hand uit te steken – en dan bedoel ik geen eenmalig handjesschudden op een cocktailparty — en dan op zoek te gaan naar een ernstige oplossing.

*Din rodef is een zelfverdedigingsconcept in de religieuze joodse wetgeving die de toelating geeft om iemand te doden die zelf een ernstige bedreiging vormt voor anderen.

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.