Moeten we wakker liggen van Trumps afwijzing van de tweestatenoplossing?

‘Amerika neemt, met Trump, afscheid van de tweestatenoplossing’. Zo kopten de media wereldwijd na het bezoek van de Israëlische premier Netanyahu aan het Witte Huis. Terloops liet Trump wel weten dat Israël niet al te gek moet doen met de expansie van de nederzettingen in Palestijns gebied, maar Trump trapte alweer een gat in internationale diplomatieke muren.

Het is immers ongezien dat een president van de VS, die deel uitmaken van het Kwartet dat de tweestatenoplossing al jaar en dag verdedigt, diezelfde tweestatenoplossing overboord wil gooien.

De vraag is of we wakker moeten liggen van deze uitspraken van de Amerikaanse president, die tot nu niet bekend staat voor een heldere en consequente strategische visie achter zijn mededelingen.

Maakt Trump het verschil?

Willem Staes, beleidsmedewerker Midden-Oosten van 11.11.11, is voorzichtig. Hij antwoordt met een wedervraag: leverde het beleid van vorige, misschien meer integere, Amerikaanse presidenten daadwerkelijk betere resultaten op?

‘Leverde het beleid van vorige, misschien meer integere, Amerikaanse presidenten daadwerkelijk betere resultaten op?’

‘Kijk naar de houding tegenover Israël door de opeenvolgende Amerikaanse presidenten in de voorbije vijftig jaar. Niet één Amerikaanse president is er in die periode in geslaagd om de nederzettingenexpansie van Israël tegen te houden. De nederzettingenpolitiek van Israël werd wel woordelijk veroordeeld maar tegelijk werd Tel Aviv geen strobreed in de weg gelegd: op het vlak van opeenvolgende oorlogen door Israël in Gaza, op het vlak van de Israëlische expansie van Palestijnse grond, de bouw van nederzettingen.

Het Israëlische beleid op het terrein was de voorbije vijftig jaar gericht op de annexatie en de sluipende fragmentatie van Palestijns gebied. Die de facto annexatie is de voorbije jaren alleen maar gestegen, zeker ook al onder Obama. En ze blijft stijgen.

Sinds het aantreden van Trump kondigde Israël al meer dan 6.000 nieuwe nederzettingen aan. Israël vernietigde volgens de VN sinds begin dit jaar ook al 119 Palestijnse huizen en andere structuren, een absoluut recordniveau. Het bewijst dat je met verbale veroordelingen werkelijk nergens komt, als je daar geen concrete actie aan koppelt. Alleen blijft die achterwege, net zoals in Europa overigens.’

‘We moeten Trump ernstig nemen’

Groen-Kamerlid Wouter De Vriendt neemt Trumps uitspraken wel degelijk ernstig. ‘We moeten zeker wakker liggen van wat Trump zegt’, vindt kamerlid Wouter De Vriendt. ‘Wat hij zegt, hoe ongefundeerd ook, heeft impact. Door zijn uitspraken over een uiterst gevoelig conflict als dit — van de transfer van de Amerikaanse ambassade naar Jeruzalem tot het verwerpen van de tweestatenoplossing in de onderhandelingen — geeft Trump een vrijgeleide aan Israël.

‘Voor Israël is Trump een “go” om nóg verder te gaan met de uitbreiding van de nederzettingen.’

Meteen na Trumps inauguratie maakte Israël de bouw van nieuwe nederzettingen bekend, met 6000 nieuwe woningen in de Westelijke Jordaanoever en Oost-Jeruzalem. Voor Israël is Trump een “go” om nóg verder te gaan met de uitbreiding van de nederzettingen, het verwerpen van internationaal recht, het openlijk schofferen van buitenlandse regeringsleiders, zoals onze Belgische premier, omdat die een kritische organisatie bezocht.’

De Vriendt stelt zich eveneens de vraag of Trumps voorganger de facto een strenger beleid tegenover Israël hanteerde. ‘Het was wel degelijk Barack Obama die, op het einde van zijn ambtstermijn, nog een nieuw tienjarenakkoord tekende waarin hij de hoogste Amerikaanse militaire steun ooit aan Israël beloofde.’

Ook Ludo De Brabander van Vrede vzw, nochtans geen voorstander van de tweestatenoplossing, vindt Trumps uitspraken zorgwekkend. ‘Het klopt, ik ben een koele minnaar van twee staten maar ik houd mijn hart vast telkens Trump iets zegt.’

‘Ik twijfel zéér sterk dat Donald Trump hetzelfde idee voor ogen heeft over een binationale staat als ik. Als Trump het over één staat heeft, leunt hij volgens mij eerder aan bij Naftali Bennett (Israëlische minister en leider van de rechts-conservatieve politieke partij Het Joodse Huis, td): die wil hoogstens een judeo-christelijke staat, een apartheidsstaat waar je twee tot drie rangen burgers zal hebben, met de Palestijnen als minstbedeelden in rechten.’

Is tweestatenoplossing paradoxaal?

In pro-Palestijnse kringen gaan stemmen op om af te stappen van het spoor naar een tweestatenoplossing, ‘want paradoxaal’. Israël zelf gelooft er niet in, klinkt het. ‘Kijk naar de politiek van voldongen feiten die Israël al vijftig jaar en langer hanteert’, zegt De Brabander. ‘Israël werkt volledig toe naar één staat, doet er alles aan om het ontstaan van een leefbare Palestijnse staat onmogelijk te maken.

Stel overigens dat er ooit een soort onleefbare bantoestanstaat zal komen op de Westelijke Jordaanoever, wat zal Israël dan doen met zijn Palestijnse burgers, nu al derderangsburgers? En wat met dat enorme aantal kolonisten? In de Westelijke Jordaanoever alleen zijn er al 400.000 Israëlische kolonisten die niet meteen bereid zijn om weg te gaan.’

Israël creëert een dilemma waarbij zowel de oplossing van één staat als die van twee staten onmogelijk lijkt

Maar ook in het idee van één staat waarin Joodse en Palestijnse burgers met gelijke rechten zouden samenleven zit een paradox. Israël weigert immers om de idee op te geven van een “Joodse” staat. Want voor veel Israëlische burgers biedt net die “Joodse staat” een bescherming tegen het antisemitisme waaraan Joden eeuwenlang werden blootgesteld in Europa.

Willem Staes wil de vraag omdraaien: ‘Wat wil Israël? Israël staat voor een dilemma: het voert een beleid dat twee staten de facto onmogelijk maakt, maar is als de dood voor één staat met gelijke rechten waarin de Palestijnse demografische tijdbom wel eens in het voordeel van de Palestijnen zou kunnen overhellen.

Dat maakt het Israëlische streven naar een Joodse Staat onmogelijk. Het alternatief, één staat zonder gelijke rechten, komt neer op een officieel apartheidsbeleid. En Israël weet dat het dan een storm van internationaal protest en boycots over zich heen krijgt. Israël kent de geschiedenis van een geboycot Zuid-Afrika maar al te goed.’

Creatief met catch 22

De conclusie van veel waarnemers is al lang dat het Midden-Oostenconflict een catch 22 is. Met welke argumentatie verdedigen ngo’s en politici dan nog de tweestatenoplossing? Willem Staes: ‘Wij vertrekken van de voorwaarden om betekenisvolle vredesgesprekken te beginnen: de levensvatbaarheid voor een Palestijnse staat. In plaats van naar de uitkomst te kijken – een staat, twee, drie staten, daar moeten Israëli’s en Palestijnen zelf over beslissen eenmaal ze samen aan de tafel zitten — kijken we naar het de facto beleid van een bezettende macht. En dat is gericht op, ik herhaal, annexatie en nederzettingenbouw. Daar moeten we op focussen. Dat kunnen we doen via een consequent differentiatiebeleid tussen Israël en Israëlische nederzettingen en via sancties. Alleen weigert Europa sancties te gebruiken.’

Daar wringt de schoen. Europa of de NAVO hebben Israël niet aangemoedigd om zich te conformeren met het Internationaal Recht dat bijvoorbeeld de bouw van nederzettingen verbiedt, zeggen mensenrechtenorganisaties. Israël heeft sinds vorig jaar bovendien zelfs een permanent zitje in de NAVO, klinkt het.

‘Europa zelf heeft het Associatie-Akkoord of de samenwerkingen met Israël alleen maar verdiept’, zegt De Brabander. ‘In het kader van het EU-Israël Associatieverdrag van 1995 genieten Israëlische academische instellingen en bedrijven een geprivilegieerde toegang tot de Europese meerjarenprogramma’s voor onderzoek en innovatie. Het lopende programma, Horizon 2020, budgetteert projecten voor een totaal bedrag van bijna 80 miljard euro. In het bijzonder controversiële Law Train project werken Europese instituten, zoals de KULeuven samen met het Israëlische ministerie van Openbare Veiligheid en politie.

‘We hebben de stok, laten we hem gebruiken, in het belang van het vredesproces’

Nochtans heeft Europa wel degelijk macht, kan het samenwerkingen stopzetten als drukmiddel, om het beleid van Israël bij te sturen. In de plaats daarvan heeft de EU Israël aangemoedigd en in mijn ogen is de EU daarmee wel degelijk mede-verantwoordelijk voor de huidige catch 22.’

Europa schendt zijn eigen rechtsregels, klinkt het. ‘Europa heeft de verplichting onder de Conventie van Genève om de bezetting en de nederzettingen niet te erkennen, maar ook en vooral niet te ondersteunen’, zegt Willem Staes.

‘We moeten dus vanuit Europa ook inzetten op een differentiatiebeleid. Dat betekent dat we maatregelen hanteren waarbij de EU en Europese lidstaten entiteiten en activiteiten in de nederzettingen uitsluiten van de bilaterale relaties met Israël, en zo duidelijk maken Israël enkel binnen de grenzen van 1967 te erkennen.’

De EU voerde al een eerste differentiatiemaatregel door via de publicatie van Europese richtlijnen in 2013 die de nederzettingen uitsluiten van Europese financieringsmechanismen.

In november 2016 stemde de Kamercommissie Buitenlandse Betrekkingen een resolutie om dit differentiatiebeleid te verdiepen. ‘Op mijn vraag heeft minister Reynders ook gepleit om de geplande gesprekken uit te stellen over verdere samenwerking tussen de Europese Raad en Israël, voorzien op 28 februari’, zegt Wouter De Vriendt. ‘Ik pleit ook absoluut voor de terugtrekking van België uit Law Train. Daarvoor moeten we niet wachten op Europa, we kunnen dit unilateraal doen. We hebben de stok, laten we hem gebruiken, in het belang van het vredesproces.’