Gebrek aan persvrijheid belemmert democratisering in Pakistan

Voor haar thesis in de journalistiek aan de KU Leuven onderzocht Decré via gesprekken met negen Pakistaanse journalisten welke rol media spelen in het Pakistaanse democratiseringsproces. Dit proces kwam op gang in 2008 nadat Generaal Pervez Musharraf, die in 1999 via een staatsgreep aan de macht kwam, eindelijk aftrad.

Pakistan behoort tot een van de gevaarlijkste landen ter wereld voor journalisten. In de jaarlijkse World Press Index van Reporters Without Borders krijgt het land een 139ste plaats toebedeeld.

Het land is niet de zwakste van de klas als het op persvrijheid aankomt, die bedenkelijke eer is weggelegd voor Nood-Korea, maar toch doet Pakistan het slechter dan zijn buurlanden Afghanistan en India, die respectievelijk op een 120e en een 136e plaats staan.

Heilige koeien

De Pakistaanse journalistiek wordt door verschillende actoren in haar vrijheid beperkt. Eén van de respondenten spreekt in dit geval over holy cows (oftewel heilige koeien), onderwerpen of instanties die niet of nauwelijks bekritiseerd mogen worden, namelijk het militaire apparaat, de extreme religie en terroristische organisaties.

Anno 2017 blijkt dat de civiele politiek en de economie nog altijd overschaduwd worden door het militaire establishment en de veiligheidsdiensten. Hun invloed op het beleid is groot en dat kent zijn weerslag in de journalistiek. Kritiek op deze instanties wordt weinig of niet getolereerd.

Het is dan ook geen toeval dat de Pakistaanse inlichtingendiensten op de lijst van ‘35 Predators of Press Freedom’ van Reporters without Borders prijken. Volgens één van de respondenten is het militaire establishment zelfs de voornaamste oorzaak van censuur en zelfcensuur.

De golf van angst die dit soort aanvallen op journalisten veroorzaakt, werkt zelfcensuur in de hand.

Het grootste probleem, zo blijkt uit Decré’s interviews, zijn echter de veiligheidskwesties waarmee de journalisten geconfronteerd worden. Hoewel ze de laatste vier jaar afnamen, zijn er nog jaarlijks aanslagen op journalisten of mediahuizen.

Zo ontsnapte journalist en talkshowhost Hamid Mir in 2014 voor de tweede keer aan een moordaanslag, nadat hij eerder al door zowel de Taliban als de Pakistaanse geheime dienst werd gegijzeld.

Zulke aanvallen dienen vaak als boodschap aan het hele medialandschap. De golf van angst die dit soort aanvallen veroorzaakt, werkt zelfcensuur in de hand.

Door die combinatie van censuur en zelfcensuur kunnen de media hun taak als waakhond, waarbij ze als een vierde macht waken over de drie andere machten van de samenleving, niet naar behoren vervullen.

Maar ook de media zelf moeten als actor bekeken worden. Uit het onderzoek blijkt dat mediabedrijven pure commerciële entiteiten zijn en dat de eigenaars een decisieve invloed uitoefenen op de inhoud.

Door de voortdurende strijd om kijkcijfers, ontstaat er een vuile competitie tussen de mediahuizen onderling en een grote hang naar sensationeel nieuws, vooral bij de Urdumedia. Dat gebrek aan professionaliteit wordt bevorderd doordat er geen echte ethische code is, waardoor er weinig aan (zelf)regulering gedaan wordt.

Digitale kloof en lage scholingsgraad

De functie van de media in het democratiseringsproces wordt ook beïnvloed door maatschappelijke factoren, zowel op sociaal als op economisch vlak. Een voorbeeld hiervan is de grote digitale kloof die er in Pakistan bestaat.

De grote digitale kloof maakt dat het internet en sociale media weinig impact hebben op het democratiseringsproces

Slechts 13,8 procent van de bevolking heeft toegang tot het internet, wat ertoe leidt dat het internet en de sociale media, die minder te kampen hebben met censuur, weinig impact hebben op het democratiseringsproces.

Bovendien kan maar iets meer dan de helft van de bevolking lezen en schrijven, dus ook de scholingsgraad heeft een beslissende invloed op de media-impact.

Vanuit dat oogpunt is het dus niet onlogisch dat onder andere printmedia geen grote verspreiding kennen.

Sterke democratie = sterke media

Het Pakistaanse democratiseringsproces en de transformaties binnen het medialandschap zijn onvoorwaardelijk verbonden met elkaar, zo halen de geïnterviewde journalisten aan. Wanneer het ene groeit zal het andere volgen, en omgekeerd.

‘In veertien jaar tijd zijn de media geprivatiseerd en heeft het militaire bewind plaatsgemaakt voor de civiele politiek. De vooruitgang is traag, maar wel aanwezig’.

Anno 2016 staan heel wat democratische instituten nog in hun kinderschoenen.

De regering wacht een moeilijke taak om de militaire invloeden van zich af te schudden, wat niet evident is in een land dat bijna de helft van zijn geschiedenis geregeerd werd door militaire leiders.

Ook de media hebben nog een lange weg te gaan voor ze een sterke functie kunnen opnemen in de Pakistaanse maatschappij. Voorlopig worden ze nog te zeer beïnvloed door een mix van actoren.

Toch zijn de respondenten optimistisch. ‘In veertien jaar tijd -sinds 2002- zijn de media geprivatiseerd en heeft het militaire bewind plaatsgemaakt voor de civiele politiek. De vooruitgang is traag, maar wel aanwezig’.

Het is nu afwachten wat er in de volgende veertien jaar, en meer, voor Pakistan in het verschiet ligt.

Het volledige onderzoek van Hanne Decré kan je raadplegen in de Vlaamse ScriptieBank. Zij nam met haar scriptie deel aan de Vlaamse Scriptieprijs 2016. Momenteel werkt Decré voor VRT Nieuws.