Komen er nu toch verkiezingen in Congo?

Er moet iets fundamenteel veranderd zijn. Die totale ommezwaai is anders niet te verklaren. De presidentiële meerderheid die zich twee jaar lang met man en macht heeft ingezet om de verkiezingen te saboteren, transformeert zich plotseling tot de grootste pleitbezorger van verkiezingen.

Dat kan niets anders betekenen dan dat ze hun strategie hebben klaargestoomd. Het doel is allang gekend. Dat heeft PPRD-voorzitter vorige week nog eens duidelijk herhaald: Joseph Kabila was president, is president en zal president blijven. Zo eenvoudig zit dat.

Daarmee is alvast zonneklaar dat de verkiezingen absoluut niet tot doel hebben om het volk te raadplegen over de keuze van hun leiders. Dat heeft er volstrekt niets mee te maken. Het is niet de bedoeling dat de verkiezingen een andere president aan de macht brengen in Congo. Daarom moesten ze worden uitgesteld tot er voldoende zekerheid is dat het organiseren van de verkiezingen zal leiden tot het aanblijven van hun god.

Kabila moet wel een god zijn. Alle weldaden in dit land zijn immers de vrucht van zijn inzet, zijn inzicht, zijn intellect, zijn ingeniositeit. Wie deel is van het systeem en in een speech, een interview, een publiek optreden, het lef heeft niet de lof te zwaaien van de zonnekoning, krijgt meteen de politieke rekening gepresenteerd.

Demonstratie

Vorige week organiseerden we in Goma de eerste provinciale workshop met de boerenleiders van de provincie Noord-Kivu. Die workshop is ingebed in het programma PASPOR: programma ter ondersteuning van de structurering, beleidsbeïnvloeding en professionnalisering van de georganiseerde gezinslandbouwers van de Democratische Republiek Congo. Meer dan twintig boerenleiders van de zes territoires van de provincie samen in één zaal gedurende drie dagen, dat kon niet anders dan de aandacht trekken van de onafhankelijke kiescommissie.

De CENI (die I van indépendant komt maar met moeite uit mijn klavier) kreeg de opdracht elke mogelijk kans aan te grijpen om aan invloedrijke mensen een demonstratie te geven over de werking van hun nieuwste vondst: de kiesmachine (machine à voter). We konden dan ook niet anders dan 30 minuten tijd vrij te maken in ons programma voor een demonstratie van hun mirakeloplossing (hùn woorden). Het werd uiteindelijk meer dan een uur.

Toegegeven: een kiesbrief drukken in Congo is een haast onmogelijke opdracht. De omvang van het land, het aantal politieke partijen, het aantal kandidaten (veel onafhankelijken!), als je dat moet materializeren heb je wel een erg deskundige drukker nodig. Vorige keren hadden ze die gevonden in Zuid-Afrika. Deze keer brengt Zuid-Koreaanse spitstechnologie de oplossing.

De provinciale vertegenwoordiger van de CENI beschrijft in detail de machine, waar ze voor dient en hoe ze werkt. Vooral wat kan worden gewijzigd, trekt veel aandacht. Maar dat blijkt zich te beperken tot de tijd en datum, de helderheid van het scherm, de sterkte van het geluid en of de uitprint van de resultaten alle kandidaten moet vermelden of enkel diegenen die minsten één stem hebben behaald. Daarmee kan je geen uitslag manipuleren.

Gerustgesteld

De man van de CENI doet zijn werk goed. Hij vertelt hoe hijzelf erg sceptisch stond tegenover de stemmachine, maar snel inzag dat zijn vrees ongegrond was, en nu is hij een overtuigd en overtuigend pleitbezorger omwille van de erg praktische kant van de machine. En ook wegens de bereidheid van de overheid om het gebruik ervan te laten anticiperen op de vragen die de mensen zich stellen. Hij zet die knelpunten even op een rijtje:

• de machine hoeft geen onmogelijk grote stembrief af te drukken. Enkel de keuze van de kiezer wordt afgedrukt: een blauw formulier voor de presidentsverkiezing, geel voor het nationale parlement en paars voor het provinciale parlement. Zeer overzichtelijk. De afgedrukte stemmen worden in de urne gestopt.
• Extra controle: bij het tellen van de stemmen worden de afgedrukte stemmen geteld en vergeleken met de uitslag in het geheugen van de stemcomputer. In geval van tegenstrijdige resultaten, zijn de manuele tellingen doorslaggevend.
• Er staat een functie in de software die toestaat om de uitslag te verzenden via internet. Maar de bereikbaarheid van internet is op vele plaatsen problematisch en het ziet ernaar uit dat uiteindelijk zal worden gekozen voor manuele transmissie binnen een termijn van 30 dagen (discussie loopt nog binnen de CENI).
• De uitgebrachte stemmen worden afgedrukt door een ingebouwde thermische printer. Onmogelijk om zonder inkt te vallen. Maar stroom moet er uiteraard wel zijn. Net als bij de kiezersregistratie zal daarom waar nodig beroep worden gedaan op mobiele stroomgeneratoren.
• Om de kandidaat van je keuze te vinden kan je zoeken zowel op nummer, op naam als op foto, die op het tactiele scherm makkelijk kan worden vergroot.
• De keuzemogelijkheid van een blanco stem is voorzien.

Geloofwaardig?

Ik voel hoe de opinie in de zaal overslaat van sceptisch naar gerustgesteld. Toch maak ik mezelf enkele bedenkingen:

• Het overgrote deel van de kiezers zijn plattelandsbewoners waarvan de meesten nog nooit een computer hebben in handen gehad noch een tactiel scherm hebben bediend. Een onafhankelijke kiescommissie zou minstens de eerlijkheid moeten opbrengen om de machine te testen in een rurale omgeving waar de kiezers niet de kans hebben gekregen om een vormingssessie als deze mee te maken. Want dat zal de realiteit zijn voor de meesten. En dan zien wat dit oplevert en of dat bruikbaar is. Dat dit niet gebeurt is redelijk verontrustend.
• Dertig dagen om de gegevens over te brengen is wel een erg lange tijd die nergens voor nodig is. Hoe langer die periode, hoe makkelijker het wordt om de resultaten te vervalsen.
• Het meest verontrustend nog vond ik de triomfalistische toon waarmee de CENI-man zei dat het enkel de oppositie is die zich verzet tegen de stemmachine, omdat ze hebben begrepen dat vals spelen voor hen nu onmogelijk is geworden. Dat is een deontologische fout die verraadt dat de CENI partijdig is, en dat is het laatste wat nodig is om deze verkiezingen, nu ze zullen worden gehouden, geloofwaardig te maken.

Mandatenteller

Wat nu de vondst van het kamp van Kabila is om hun broodheer aan de macht te houden is nog niet duidelijk. Maar ik denk dat een blik over het muurtje bij de buren alvast de denkpistes aangeeft: een manier vinden om de teller van het aantal mandaten terug op nul te zetten, zodat twee nieuwe opeenvolgende mandaten mogelijk worden. Kagame van Rwanda is daar met brio in geslaagd en zit stevig in het zadel tot 2034. Burundi’s Nkurunziza gaat die krachttoer proberen overdoen door een referendum te organiseren, nu donderdag, dat de grondwet wijzigt. Kabila is dat in Congo ongetwijfeld ook van plan.

Niemand zal hem kunnen tegenhouden, want hij zal naar de buren wijzen en zeggen: als die dat mogen, mag ik dat ook! En mocht hem dat toch niet lukken, dan kan hij nog altijd zeggen dat de wijziging in de grondwet in 2011, waardoor de presidentsverkiezing voortaan in één ronde wordt beslecht, zelfs indien de kandidaat met het grootste aantal stemmen geen 50% haalt, de teller al op nul heeft gezet, zodat hij toch zeker nog één mandaat kan meedraaien, wat dan weer ruimte creëert om aan de grondwet te sleutelen. Het grondwettelijk hof, dat al evenmin onafhankelijk is, zal wel omgekocht worden om dit te bekrachtigen. Er zijn trouwens een paar plaatsen van de negen vrij in dat hof, en de president zou plannen hebben om daar figuren voor te benoemen die duidelijk tot zijn kamp behoren.

De keuze van de kiezer

Tegelijkertijd gokt Kabila op andere paarden. De eliminatie van grote uitdager Katumbi door veelvuldige juridische processen tegen hem op te zetten (gebruik van milities, immobiliënzwendel, geen Congolese nationaliteit, complot tegen de staat,…) zal geen enkel probleem opleveren in een land waar de rechtspraak altijd de kant van de macht kiest of daartoe wordt gedwongen.

Ook zal hij blijven proberen om zoveel mogelijk opposanten in te lijven bij zijn presidentiële meerderheid. Zijn natte droom is om naar de verkiezingen te trekken met een breedspectrumcoalitie, zodat de keuze van de kiezer eigenlijk geen verschil meer kan maken en de raïs in ieder geval wint. Uithollen van verkiezingen heet dat.

Dat hij vast van plan is om zich verkiesbaar te stellen, blijkt overduidelijk uit propagandafilmpjes die nu al overvloedig circuleren op internet, ook al heeft de man zich nog in geen enkele taal uitgesproken over zijn reële intenties en is er in principe van een kiescampagne evenmin sprake.

Wat elk van deze scenario’s met elkaar gemeen hebben, is de minachting voor de democratie die eruit blijkt, het totale onvermogen tot inleving in de reële situatie in het binnenland en de grenzeloze arrogantie waarmee de kiezer in dit land wordt benaderd door zijn overheid.

Propagandafilms doen al ruim de ronde voor de man die in principe niet meer verkiesbaar kan zijn.