Jemen: historisch erfgoed onder vuur

De Parel van Arabië tot puin herleid

Rod Waddington CC BY-SA 2.0

De vergeten oorlog in Jemen gaat zijn derde jaar in, de menselijke tol is enorm. Maar ook de cultuurhistorische rijkdom van het land deelt in de klappen. Saoedische bommen, extremistische milities en plunderaars ontdoen het land van zijn geschiedenis.

Het oude centrum van Sanaa, de hoofdstad van Jemen, was een juweeltje. De uit klei opgetrokken gebouwen, vaak verschillende verdiepingen hoog en gedecoreerd met geometrische patronen, vormden een architecturaal unicum. Tot de Saudische bommen grote delen van de oude stad in puin legden. Zo’n 2500 jaar geschiedenis is in een oogwenk uitgewist, alsof het Midden-Oosten nog niet genoeg van zijn geschiedenis verloren heeft.

Zo’n 2500 jaar geschiedenis is in een oogwenk uitgewist, alsof het Midden-Oosten nog niet genoeg van zijn geschiedenis verloren heeft.

Al meer dan drie jaar wordt Jemen verscheurd door een uitzichtloze oorlog. Een coalitie van Arabische staten onder leiding van Saoedi-Arabië viel in maart 2015 het land binnen, met als doel een opstand onder leiding van de door Iran gesteunde sjiitische Houti-rebellen te onderdrukken. Hun offensief liep vast, en jihadistische groepen gebruikten de chaos om delen van Jemen onder hun controle te brengen. Een uitkomst voor het conflict lijkt nog verder weg.

De aanslepende oorlog eiste zo’n 14.000 mensenlevens. Scholen, ziekenhuizen en andere infrastructuur liggen in puin. Het overgrote deel van de bevolking heeft nauwelijks toegang tot drinkwater en medische zorg, met een uitbraak van cholera als gevolg. Meer dan de helft van de Jemenieten wordt met honger bedreigd, internationale hulp bereikt het land nauwelijks. Maar ook het rijke verleden van Jemen wordt door de oorlog verpulverd.

Archeologische nachtmerrie

Iris Gerlach kent het land en zijn rijk cultureel erfgoed als geen ander.

Ze werkte als archeologe in Jemen tot het in 2013 te gevaarlijk werd en leidde de afdeling van het Duitse Archeologische Instituut. Ze volgt de situatie op de voet, al is dat niet evident. ‘Een duidelijk beeld van wat er ter plekke gebeurt, hebben we niet. Zelfs mijn Jemenitische collega’s weten niet precies wat er zich voordoet. Het is te gevaarlijk om naar sommige regio’s af te reizen. We krijgen informatie via foto’s, video’s en satellietbeelden, maar de verwoestingen zijn veel minder gedocumenteerd dan in Syrië en Irak.’

Toch sijpelt er genoeg door om archeologen nachtmerries te bezorgen. Een enkele luchtaanval vernietigde het museum in Dhamar, een stad in het centrum van Jemen. Meer dan 12.000 archeologische artefacten gingen in een klap verloren. De dam van Marib, gebouwd in de achtste eeuw voor Christus de oudste ter wereld, werd bestookt, ondanks het feit dat de aanval geen enkel militair doel diende. En de lijst gaat verder.

Nochtans doen archeologen de grootste moeite om het erfgoed te beschermen, vertelt Gerlach. ‘We hebben een lijst opgesteld met alle sites en musea die gevaar liepen, en ze via UNESCO aan de Saoedische overheid doorgespeeld. Maar zonder resultaat. De door de Saoedi’s geleide coalitie volgt zonder scrupules hun militaire logica. Als scholen en ziekenhuizen al niet gespaard worden, dan hoeven musea en archeologische sites al helemaal niet op genade te rekenen. Dat gebeurt natuurlijk in iedere oorlog, maar de tragedie van Jemen is dat er nauwelijks iemand naar omkijkt.’

Rod Waddington CC BY-SA 2.0

Oude stadscentrum van hoofdstad Sanaa

Plunderingen voor de internationale markt

In het huidige machtsvacuüm steken jihadistische groeperingen gelinkt aan IS en Al Qaida opnieuw de kop op. Net als in Irak en Syrië verwoesten deze milities ieder spoor uit het verleden dat niet in hun extremistisch wereldbeeld past.

Blijf op de hoogte

Schrijf je in op onze nieuwsbrieven en blijf op de hoogte van het mondiale nieuws

‘In Zinjibar, in het zuiden van Jemen, vernielden jihadisten de collectie van het museum omdat ze pre-islamitische kunstvoorwerpen bevatte’

‘In Zinjibar, in het zuiden van Jemen, vernielden jihadisten de collectie van het museum omdat ze pre-islamitische kunstvoorwerpen bevatte. Ook verschillende grafmonumenten en mausolea werden gesloopt, zoals die van de soefi-geestelijke al Habib Hamad bin Salih. De vernietiging van erfgoed om religieuze redenen neemt evenwel niet dezelfde proporties aan als in Syrië of Irak, waar IS aan de rest van de wereld wou tonen waar ze toe in staat waren.’

Een veel groter probleem is het haast systematisch plunderen van archeologische sites. Dat was voor de oorlog al het geval, maar het instorten van het overheidsgezag heeft de situatie verergerd, vertelt Gerlach. ‘Op recente satellietbeelden van de noordelijke provincie Al Jafw zie je het ene gat na het andere. Het zoekwerk gebeurt door mensen die proberen te overleven, maar de artefacten worden het land uit gesmokkeld om de internationale markt te bedienen.’ Gerlach is niet mals voor de kopers. ‘Er zijn plunderingen omdat er vraag is naar dergelijke artefacten. Sommige collecteurs geven er niet om dat de context van een vondst verloren gaat, enkel om hun living op te sieren.’

Denken aan heropbouw

UNESCO, de tak van de VN verantwoordelijk voor onderwijs, wetenschap en cultuur, riep al verschillende malen op om het culturele erfgoed van Jemen in bescherming te nemen.

Ik ben proMO*

 

Steun ons unieke non-profit mediaproject en word proMO*.

Je ontvangt ons magazine en geniet van een pak andere voordelen

Je maakt MO* mee mogelijk en steunt ons in onze missie.

Voor € 4,60/maand of € 60/jaar.

Ik word proMO*

‘In de eerste plaats gaat onze bezorgdheid uit naar de bevolking van Jemen die lijdt onder de oorlog en de humanitaire crisis die eruit voortvloeit. Het is moeilijk aanwezig te zijn in Jemen, maar onze partners ter plaatse doen het onmogelijke,’ aldus Anna Paolini, hoofd UNESCO’s regionale afdeling in de Golf.

‘We hebben sinds het begin van het conflict de betrokken partijen formeel gewezen op hun verantwoordelijkheden op vlak van cultureel erfgoed. Verder hebben we hen een lijst bezorgd van sites die erg kwetsbaar zijn. Maar militairen volgen in de eerste plaats hun militairen objectieven. Vaak is erfgoed en de waarde ervan hen ongekend.

De oorlog in Jemen is, net als die in Syrië en Irak, een onconventioneel conflict waarin zoveel verschillende partijen betrokken zijn. Wat de situatie in Jemen bemoeilijkt, is dat zo goed als elke stad, elk dorp waardevol erfgoed is. Dat maakt ook het verlies zo groot. We hebben de indruk dat onze bezorgdheden de laatste tijd meer in rekening worden gebracht. Maar het risico op vernieling blijft natuurlijk bestaan.’

Om Jemen uit de vergetelheid te halen, werkt UNESCO aan bewustmaking, vertelt Paolini. ‘In samenwerking met tien topmuseums wereldwijd, zoals het Louvre en het Metropolian Museum of Art, hebben we de Yemen Heritage Week op poten gezet, waarbij de musea hun collecties uit Jemen extra in de verf zetten. Zo willen we de wereld tonen dat Jemen een uniek, waardevol cultureel patrimonium heeft dat bescherming verdient.’

Dan CC BY-SA 2.0

Kennis nog aanwezig

Er liggen plannen op tafel om te werken aan heropbouw van Jemen, eens de veiligheidssituatie het toelaat , zegt Paolini. ‘UNESCo wil een leidende rol spelen bij de heropbouw van het land. We hopen binnen korte tijd van start te gaan.

‘Ons doel is het herstel van cultureel erfgoed te benaderen vanuit een sociaal perspectief. Het gaat immers in grote mate over huizen waarin mensen wonen’

In de eerste plaats focussen we ons op de historische steden Zahib, Saana en Shibam, later gaan we ook elders aan de slag. Ons doel is het herstel van cultureel erfgoed te benaderen vanuit een sociaal perspectief.

Het gaat immers in grote mate over huizen waarin gewoond wordt. Eens de situatie weer rustig is, hopen we dat mensen terugkeren naar hun woonst, en dan is er nood aan restauratie.’

‘Onze plannen voorzien ook in massale tewerkstelling van Jemens jonge bevolking. Dat is belangrijk, want het biedt hen opnieuw perspectief wat hen minder ontvankelijk maakt voor de lokroep van de oorlog. Het voordeel is dat de generatie die de oude bouwtechnieken in de vingers heeft nog in Jemen aanwezig is. Veel mensen zijn ontheemd, maar het gaat niet om een exodus zoals in Syrië. De kennis is nog in Jemen. We willen investeren in het doorgeven van deze kennis.’

Will de Freitas CC BY-NC-ND 2.0

Marib ruïnes

Cultureel landschap in puin

De internationale gemeenschap kijkt nauwelijks om naar Jemen. Niet naar de humanitaire catastrofe, en al evenmin naar de systematische vernietiging van erfgoed, aldus Iris Gerlach.

‘Het menselijk lijden is natuurlijk onze eerste bezorgdheid. Maar er gaat meer verloren dan oude stenen. Het verlies van historisch erfgoed betekent dat ook de culturele identiteit van een land verdwijnt. Het hakt in op de ziel van een volk. Een oud en uniek cultureel landschap wordt tot puin herleid, zonder dat we het hebben leren kennen.’

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

  • Freelance journalist

    Toon Lambrechts is freelance journalist tegen beter weten in. Behalve in MO* Magazine en op MO.be is hij ook te lezen in onder andere Knack, EOS en Vice.

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.