De passie van Kabila

Woest was ik. Nooit had ik gedacht dat ik me ooit zo zou laten opwinden door een politicus, maar het is zover: mijn weerstand is gebroken. Wanneer ik in mijn messenger een verzoekje vond van de Mo*-redactie om een stuk te schrijven over de speech van president Kabila was ik nog altijd té woest om dat zelfs maar te overwegen. Het is nooit goed om te schrijven in boosheid. Dat is één van de dingen die het leven me heeft geleerd. Maar wachten helpt niet: de kwaadheid gaat niet weg.

Je leeft in een land dat in december 2016 via normale verkiezingen een nieuwe president had moeten kiezen. Maar de zittende president vond dat niet nodig, en vertikte het om verkiezingen te organiseren. Hij slaagde erin om een jaar uitstel te krijgen, van eigen volk, van de oppositie en van de wereldgemeenschap, na lange en moeizame onderhandelingen. Maar hij kreeg hun handtekeningen wel rond op het Oudjaarsakkoord 2016.

Als het zo makkelijk is om de grondwet met voeten te treden, is de verleiding natuurlijk groot om dat nog eens over te doen. De engagementen waartoe Kabila zich had verbonden in dat akkoord werden straal genegeerd. En enkele weken voor het aflopen van het extra jaar dat hij had gekregen, kondigde de nationale kiescommissie eenzijdig een nieuwe kieskalender af, met nogmaals een doorschuiven van de verkiezingsdatum met een extra jaar, tot 23 december 2018. Dat intussen tientallen mensen werden doodgeschoten door leger en politie in vreedzame betogingen, verdween al meteen uit de aandacht als voetnoten van de geschiedenis.

Geen handtekeningen deze keer, geen politiek akkoord, enkel een eenzijdige beslissing. En opnieuw slikte iedereen zijn snode plan. Hoe makkelijk hij ervan afkomt! Toen al is mijn woede beginnen borrelen.

Koppig

Ik zeg en schrijf al twee jaar dat, indien Kabila morgen zou afkondigen dat hij geen kandidaat zou zijn bij de verkiezingen, zoals trouwens expliciet in het Oudjaarsakkoord staat vermeld, dan zou alle energie volledig kunnen gaan naar het voorbereiden ervan en krijgt het land een toekomst.

Maar de president blijft zich koppig in stilte hullen over zijn intenties, en dat doet nu al maandenlang het hele land beven op zijn grondvesten. Het laatste wat dit land nodig heeft, is het aanblijven van een president die 17 jaar tijd de kans heeft gehad om zijn ding te doen, en het heersende wanbestuur nog eens vijf jaar (of meer) wil verlengen.

Het hele land had op 19 juli 2018 dan ook afgestemd op de nationale zender RTNC voor de speech van de president. Al weken werd aangekondigd dat Kabila een hoogst belangrijke mededeling zou doen. Hij had er zelfs de lang afgesproken werkbezoeken van de SG van de VN Guterres, de voorzitter van de Afrikaanse Unie Moussa Faki en de Amerikaanse ambassadrice Nikki Haley voor afgelast. Hij wou voorkomen dat de mensen de indruk zouden krijgen dat zijn beslissing er zou zijn gekomen onder druk van de hoogstaande bezoekers. Hij wilde overkomen als de moedige zelfbeslisser van het lot van Congo.

Hoge verwachtingen hadden we, toen de rechtstreekse uitzending begon op radio en TV. Omdat ik geen televisietoestel heb, stemde ik af op de staatszender via internet. Zolang Kabila niet in zicht was, viel de verbinding voortdurend uit. Maar zodra zijn witte sik verscheen, werd de verbinding opeens merkwaardig stabiel. Na afloop zou ze ook snel weer uitvallen. Vanuit Bukavu vernam ik dat daar het electriciteitsnet niet op het gebruikelijke uur was uitgevallen om de speech niet te onderbreken. Als de overheid wil dat er stroom en internet is, dans IS dat er ook. En dan geldt de redenering natuurlijk evenzeer andersom!

Spanning

Maar daar verscheen hij dan. De haast hysterische journalist van dienst struikelde over zijn superlatieven voor dit geëngageerde staatshoofd, voor wie respect voor het uur een handelsmerk is.

Het decor was veelzeggend. Een rode loper tot in het parlement. In zijn rug, achter zijn spreekgestoelte, een overdaad aan bloemen. Het leek er eerder op alsof de president eens flink in de bloemen zou worden gezet in plaats van belangrijke staatszaken aan te kondigen.

Dan kwam de kaakslag. President Kabila wachtte tot de stilte viel in de congreszaal. In zijn karakteristieke hoge stemgeluid, dat echt niet past bij zijn postuur, met opgestoken kin links en rechts kijkend en met pretlichtjes in zijn ogen, kwam het eruit:

“Waarom voel ik een lichte spanning in de zaal?”
Zijn aanbidders riepen en joelden, sloegen met hun vuisten op de meubels en scandeerden zijn naam.

“Ik wéét waarom er spanning is in de zaal. Omdat er mensen zijn die denken dat ik vandaag, kost wat kost, impérativement, zou moeten zeggen: comprenez mon émotion.”

“Dat was 28 jaar geleden. Ikzelf ga eerder zeggen: “comprenez ma passion pour le Congo”.

Middelvinger

Daarmee was de toon gezet. Voor mij was het meteen duidelijk dat de belofte van Kabila om de grondwet te respecteren, die hij ook nu opnieuw zou herhalen, niet betekent dat hij geen kandidaat zal zijn (want anders zou hij dat met zoveel woorden zeggen) maar wel dat hij alles in stelling heeft gebracht opdat het grondwettelijk hof zijn kandidatuur grondwettelijk zou verklaren.

De rest van zijn lange betoog was een herhaling van eerdere speeches waarin hij met cijfers goochelt die moeten aantonen hoe goed hij dit land heeft geleid (en tussen de regels: waarom hij verdient aan te blijven). Dan volgde zijn gebruikelijke nationalistische borstgeroffel over soevereiniteit en zelf financieren van de verkiezingen zonder buitenlandse hulp, maar wat bedoeld is als een bron van nationale fierheid komt totaal anders over bij de mensen. Samen met de Congolezen versta ik dat hij eigenlijk bedoelt: laat niemand zich moeien met de verkiezingen, want we hebben alles netjes in stelling gebracht om Kabila aan de macht te houden, en ons plan mag niet worden doorkruist door transparantie.

 “De spanningen die we hebben gekend in het centrale landsdeel, in Ituri, in Zuid-Kivu en in Maniema, zijn vandaag onder controle. Ons modern en gedisciplineerd leger zal ook in Noord-Kivu het terrorisme volledig uitroeien.” Alle inwoners van deze gebieden vragen zich af in welk land Kabila eigenlijk woont.

Als “je vous remercie” valt, is de verslagenheid groot. Dat president-buiten-mandaat Kabila het spel grof zou spelen, dat was intussen voor iedereen duidelijk. Dat hij het zou aandurven zulke grove middelvinger op te steken naar het Congolese volk en de hele wereld, dat kan alleen maar betekenen dat hij alle voeling met het land heeft verloren. Zijn grofste statement is ongetwijfeld dit: “de spanningen die we hebben gekend in het centrale landsdeel, in Ituri, in Zuid-Kivu en in Maniema, zijn vandaag onder controle. Ons modern en gedisciplineerd leger zal ook in Noord-Kivu het terrorisme volledig uitroeien.” Alle inwoners van deze gebieden vragen zich af in welk land Kabila eigenlijk woont. Er gaat in Congo geen dag voorbij zonder dat er ergens zware incidenten zijn waar leger en politie de aanstokers van zijn.

Passie voor Congo?

De ochtend van 19 juli zag Kinshasa eruit als een belegerde stad. Welke president laat zijn speech voorafgaan door een militaire bezetting van het openbaar leven? Een passie voor intimidatie en staatsgeweld, dat blijkbaar wel.

Een passie voor grondbezit, dat ook. Zopas verscheen een reportage over hoe het presidentiële koppel in Mbobero, niet ver buiten Bukavu, arme gezinnen heeft verdreven van meer dan zeshonderd hectares landbouwgrond. De twee journalisten werden meteen bedreigd door de staatsdiensten en de gouverneur.

Een passie voor sabotage, absoluut: internet en SMS in en uitschakelen zoals het hem belieft. Kritische websites saboteren. Om er maar twee te noemen: vanuit Congo is het onmogelijk om de website van Jean-Jacques Wondo te bezoeken. Hij staat bekend als een zeer goed ingelicht deskundige op het vlak van leger en veiligheid in Congo en maakte een analyse van de ware bedoelingen van Kabila met het benoemen op hoge posten in leger en politie van zware schenders van mensenrechten die bovendien onderhevig zijn aan internationale sancties. Dat de auteur nu onlangs ook het politieke kamp van challenger Katumbi heeft gekozen, zal hem er zeker niet geliefder op maken.

Er bestaat ook een Congolese site die fake news wil bestrijden en aan fact-checking doet, onder meer over de statistieken die Kabila in zijn speech gebruikte. Ook die moet je niet vanuit Congo trachten te bezoeken. Met een proxy geraak je er echter wel meteen binnen, wat wel degelijk bewijst dat de site zelf wordt geblokkeerd. Maar hoeveel Congolezen kennen het gebruik van een proxy?

Het uur van de waarheid

De klok tikt en de tijd is ver op. De bedoelingen van Kabila om door een grondwettelijke putsch aan de macht te blijven kunnen niet veel langer ondergronds blijven. Dat hij de wet door het parlement heeft gejaagd die de belangen van ex-presidenten moet veiligstellen, is wellicht ook een afleidingsmaneuver voor zijn ware intenties. Hij wekt de indruk zich met een niet-presidentiële toekomst te verzoenen, maar dit is allemaal slechts schijn.

Uiterlijk op 8 augustus moeten alle kandidaten voor de verkiezingen bekend zijn, want dan wordt de lijst afgesloten. Zoals gewoonlijk zal hij wachten tot de laatste minuut. Vijf minuten voor middernacht, wanneer iedereen slaapt, zal hij zijn kandidatuur neerleggen. De ochtend erop zullen we onze neus buiten steken en recht in de loop van de geweren van leger en politie kijken. Het volk heeft daarop niet gewacht om Kabila te herdopen tot Kabigula, naar analogie met die andere leider wiens noodlot het was af te glijden naar autocratisch bestuur, Caligula.

Als dit gebeurt, levert Kabila het ultieme bewijs dat zijn passie voor Congo niets anders is dan een passie voor de macht en de vetpotten die daarmee gepaard gaan. Als er één ding is waarop hij dan niet meer zal kunnen rekenen vanwege het Congolese volk, dan is het wel hun compassie.