‘Rechts-populisme bedreigt democratie en mensenrechten’

Afname van internationale samenwerking, in combinatie met steeds solistischer te werk gaande landen, begint democratische normen te bedreigen, zegt Lysa John, de nieuwe secretaris-generaal van Civicus, een wereldwijde alliantie van burgerorganisaties.

Democratische verworvenheden die onder druk staan, zijn onder meer persvrijheid, het wereldwijde bestuur, burgerparticipatie en mensenrechten in Azië, Afrika, Zuid-Amerika en het Midden-Oosten.

De dreiging – direct of indirect – wijt ze aan de opkomst van rechts-populisme in de Verenigde Staten en is ook terug te zien in de politieke retoriek in diverse landen, inclusief Brazilië, de Filipijnen, Hongarije, Polen, Oostenrijk, Turkije, Myanmar en Egypte.

Eerder deze week legde Transparancy International bij het uitkomen van de laatste corruptie-index een verband tussen gezonde democratieën en lage corruptie. Onder meer Turkije en Hongarije – landen waar in de afgelopen jaren sprake was van achteruitgang van de rechtstaat, democratische instituten en snel krimpende ruimte voor burgerorganisaties en onafhankelijk media – daalden op die index.

Rol burgerbeweging

VN-secretaris-generaal Antonio Guterres waarschuwde vorige maand dat multilateralisme onder druk staat, juist nu het “het meest nodig is.”

Welke invloed zullen die ontwikkelingen hebben op burgerorganisaties in 2019? Lysa John is daar niet erg positief over. “Helaas ondermijnen regeringen in het huidige politieke klimaat tientallen jaren werk van burgers en leiders om wereldwijd een effectief raamwerk voor internationale samenwerking op te bouwen.”

Ze noemt specifiek de terugtrekking van de Verenigde Staten uit het Klimaatakkoord van Parijs en de VN-Mensenrechtenraad. Volgens haar “een waarschuwing dat we in een wereld leven waarin regeringen opereren in een actieve staat van ontkenning.”

Wereldwijd heerst onrust over leiders – inclusief die van grote democratieën zoals Brazilië en India – die in de ogen van velen de belangen van de elite behartigen, burgerbewegingen en burgerparticipatie onderdrukken en weigeren verantwoording af te leggen, zegt John.

Hoe moeten burgerorganisaties omgaan met de nieuwe trend tegen multilateralisme?

Lysa John: In een geglobaliseerde wereld hangen de oplossingen voor nieuwe en complexe uitdagingen waar we mee te maken hebben, zoals conflicten, klimaatverandering en ongelijkheid, sterk met elkaar samen.

We hebben regeringen nodig die uitgaan van een één-wereld-benadering waarin we middelen en lessen delen en innovaties opschalen om de snelle veranderingen op sociaal, economisch en milieugebied het hoofd te bieden.

Multilateralisme is in die context niet een optie, maar een dringende noodzaak die bepalend is voor het overleven en welzijn van toekomstige generaties.

Wat zijn de belangrijkste politieke en sociaaleconomische kwesties die voor het komende jaar op de agenda van Civicus staan?

Lysa John: Dit jaar is begonnen met enkele alarmerende signalen over de ruimte die maatschappelijke organisaties krijgen. In Brazilië heeft de nieuwe regering-Bolsonaro gedreigd mensenrechtenorganisaties te sluiten. In Zimbabwe hadden activisten en kritische groepen te maken met schokkend geweld en intimidatie.

In het algemeen worden internetcensuur en geweld steeds vaker gebruikt als middelen om dissidente stemmen de mond te snoeren.

In het algemeen worden internetcensuur en geweld steeds vaker gebruikt als middelen om dissidente stemmen de mond te snoeren. In deze context moeten regeringen maatregelen nemen om het recht op organisatie en vrije meningsuiting te beschermen. Dat is een zeer belangrijke prioriteit voor ons dit jaar.

Wereldwijd zijn journalisten en activisten vaak het meest zichtbaar als het gaat om het aankaarten van falend bestuur. Daarmee zijn ze ook een eenvoudig doelwit voor regeringen en bedrijven die er belang bij hebben dat ze zwijgen.

Daarnaast zullen we blijven werken aan manieren om het goede werk van burgerorganisaties wereldwijd met elkaar te verbinden en te versterken. In een netwerkwereld is het absurd dat regeringen nog steeds archaïsche wetten en beleid gebruiken om de wereldwijde stroom van kennis, technologie en middelen te smoren die miljoenen arme en gemarginaliseerde mensen kan helpen te profiteren van moderne ontwikkeling.

Investeringen van publiek en donoren in een gezonde omgeving waarin burgerorganisaties kunnen functioneren – een die het ons mogelijk maakt de meest innovatieve, divers en verantwoorde versie van onszelf te zijn – is dit jaar ook een belangrijk onderdeel van ons werk.

Welke impact heeft de uitholling van het multilateralisme – waar VN-secretaris-generaal Antonio Guterres afgelopen maand op wees – op burgerorganisaties in het algemeen, en Civicus in het bijzonder?

Lysa John: Waar overheden niet meer handelen in het belang van gewone mensen, moesten en moeten burgerorganisaties van zich laten horen! Wereldwijd zijn vrijwilligersorganisaties de eerste toevluchtslijn voor de meeste gemarginaliseerde gemeenschappen. Dit betekent ook dat ze levensreddende hulp bieden aan mensen die vluchten voor oorlog, strijden voor wetten en praktijken die discriminatie van gemarginaliseerde groepen tegengaan of een laatste verdedigingslinie zijn.

Het is een schande dat veel regeringen in deze context ervoor kiezen om de surveillance op te voeren en burgerorganisaties te criminaliseren, in plaats van ze te erkennen en hun belangrijke inzet te steunen.

Ons onderzoek naar de publieke ruimte via de Civicus-monitor laat zien dat aanvallen op burgerbewegingen wereldwijd aan de orde van de dag zijn, en vaak ernstig.

Momenteel woont slechts 4 procent van de wereldbevolking in landen waar vrijheid van expressie, vereniging en vreedzame vergadering adequaat worden beschermd. Zes op de tien mensen woont in landen waar ernstige beperkingen zijn met betrekking tot de publieke ruimte.

Zonder nationale en wereldwijde mechanismen om burgerrechten te beschermen en uit te breiden, worden burgerbewegingen en burgers wereldwijd nog kwetsbaarder. Daarom is het belangrijk om te blijven vechten, niet alleen voor multilateralisme zoals we dat nu kennen, maar ook om te garanderen dat onze wereldwijde instituten democratischer en meer inclusief worden.