Internationale regels zijn lek, maar Europese landen zijn bereid ze verder af te zwakken

Nieuw onderzoek bewijst: Europees elektronisch afval blijft Afrika en Azië vervuilen

BAN 2018

Hoewel mensen in Stone Town Zanzibaar vaak verwachtten dat de toestellen nog funcitoneel waren, bleken er heel wat onbruikbare toestellen tussen te zitten.

Ondanks een Europees verbod op het exporteren van elektronisch afval naar ontwikkelingslanden blijkt het Europese recyclagecircuit nog niet waterdicht. Dit concludeert BAN, een internationale ngo die strijdt tegen de dumping van gevaarlijk afval, op basis van innovatief onderzoek dat vandaag gepubliceerd wordt en MO* op voorhand kon inkijken.

Met verborgen gps-trackers volgde Basel Action Network (BAN) twee jaar lang het traject van 314 afgedankte en onherstelbaar beschadigde computers, printers en beeldschermen. Ze werden in tien verschillende EU-lidstaten naar erkende recyclagepunten gebracht. Elf stuks werden tegen de Europese regels in naar ontwikkelingslanden geëxporteerd.

Pakistan, Tanzania en Thailand liggen niet in de EU

Europese recyclagecircuit blijkt nog niet waterdicht.

Wie een oude laptop naar het recylagepark brengt heeft in de EU in principe de zekerheid dat dit stuk elektronisch afval veilig en verantwoord wordt verwerkt. De EU-wetgeving verbiedt lidstaten om afgedankte elektronisch toestellen naar landen buiten de OESO (Organisatie voor Economische samenwerking en Ontwikkeling, denktank van de rijke industrielanden) te exporteren. Enkel tweedehands toestellen waarvan is aangetoond dat ze nog functioneren, mogen naar ontwikkelingslanden worden verstuurd.

‘We toonden met dit onderzoek aan dat er nog steeds gevaarlijk elektronisch afval naar arme landen met kwetsbare bevolkingen wordt verscheept,’ stelt Jim Puckett, directeur van BAN. Elf toestellen belandden in Ghana, Hong Kong, Nigeria, Pakistan, Tanzania, Thailand en Oekraïne. ‘Nochtans beschadigden we de toestellen onherstelbaar zodat er geen twijfel kon bestaan of ze alsnog een tweede leven konden krijgen’.

In het rapport Holes in the Circular Economy doet BAN de oefening om de vaststellingen uit het onderzoek te extrapoleren naar het reële volume van elektronisch afval. Dat zou neerkomen op 350.000 ton of een kleine 17.500 grote scheepscontainers die jaarlijks van de EU naar ontwikkelingslanden verscheept zouden worden. De organisatie geeft wel zelf aan dat de steekproef te klein is om een wetenschappelijk correcte uitvergroting te doen, maar spreekt over een belangrijke indicatie. 

BAN, February 2018

GPS-tracker werd in tien Europese landen in 314 toestellen ingebracht alvorens ze naar recyclagepunten werden gebracht

GPS-signalen lichtten op bij kwetsbare bevolkingsgroepen

Jim Puckett en het team van BAN reisden vervolgens naar enkele plaatsen waar het gps-signaal van een toestel finaal oplichtte. Zo belandden vijf toestellen uit het Verenigd Koninkrijk op stortplaatsen in Nigeria.

Tijdens de ontmanteling worden arbeiders systematisch blootgesteld aan giftige dampen.

Tien jaar geleden bracht BAN al in beeld hoe arbeiders in de buitenwijken van de hoofdstad Lagos de waardevolle grondstoffen zoals koper, goud, ijzer en aluminium uit de oude toestellen halen. Tijdens de ontmanteling worden arbeiders systematisch blootgesteld aan giftige dampen. Vervolgens belanden de erg vervuilende reststoffen zoals lood, kwik en brandvertragende middelen op open vuilnisbelten.


De organisatie is reeds lange tijd vertrouwd met het fenomeen van digitale dumping in Ghana. Maar het onderzoek brengt ook nieuwe eindbestemmingen in beeld. Een computer uit Duitsland bereikte een primitieve werkplek in Thailand waar vluchtelingen uit Myanmar onbeschermd en onderbetaald het afval verwerken. De onderzoekers bezochten de site, die uitgebaat wordt door Chinese eigenaars. Het rapport legt een link met de beslissing van China om vanaf dit jaar geen buitenlands afval meer te verwerken, en vermoedt dat een deel van de “verwerkingsindustrie” zich verplaatst naar buurlanden waar veel minder toezicht is en al helemaal geen verbod.

BAN, February 2018.

Arbeiders uit Myanmar proberen zichzelf te beschermen van de dampen en rook bij het smelten van moederborden in een primitieve werkplaats in Thailand waar e-waste Noord-Amerika en Europa verwerkt wordt.

Ook de stad Stone Town op het Tanzaniaanse eiland Zanzibar was voor de onderzoekers een nog onbekende eindbestemming. BAN stelde ter plaatse vast dat significante hoeveelheden oude Europese toestellen rechtstreeks van de haven naar de lokale markt werden gebracht.

Kleinschalige handelaars in Stone Town kopen de toestellen in de hoop dat ze toch nog hersteld kunnen worden of om de aparte onderdelen als vervangstukken voor andere toestellen aan te bieden. Maar ook hier worden de kapotte onderdelen uiteindelijk verbrand op open vuilnisbelten.

België doorstaat de test

In België bracht BAN ook 29 toestellen met een ingebouwde gps-tracker naar erkende recylcagepunten in Antwerpen, Brussel en Charleroi. Ons land doorstond de test met glans. Slechts één signaal dook buiten de landsgrenzen op. Het betreffende toestel zou uiteindelijk in buurland Duitsland worden gerecycleerd.

Jan Verheyen van OVAM bevestigt dat het sluiten van de kringloop voor de Vlaamse afvalstoffenmaatschappij van zeer groot belang is: ‘In Vlaanderen werd de Europese wetgeving onlangs nog aangescherpt door hergebruikscriteria op te stellen voor nog werkende elektrische en elektronische apparatuur’. De werkwijze om na te gaan of een tweedehands toestel nog functioneert en nog in aanmerking komt voor export kan in de praktijk erg verschillen en verklaart volgens hem voor een deel de verschillen in de resultaten van de EU-lidstaten.

Volgens de Belgische onderzoekster Lieselot Bisschop (Erasmus University Rotterdam) biedt deze steekproef een heel interessant beeld van de stroom van afval die nog steeds illegaal door de mazen van het net glipt. ‘Wat BAN met de gps-trackers in beeld brengt, is voor iedereen erg leerrijk. Extrapoleren moet met enige voorzichtigheid gebeuren, zoals BAN zelf aangeeft in het rapport, maar het helpt wel om het e-waste probleem te visualiseren. Dat er nog lekken zijn ligt in lijn van eerdere waarnemingen.’

‘Nationale agentschappen zouden deze manier van testen kunnen overnemen’

Volgens Bisschop ontsnapt er in België, in tegenstelling tot het smetteloze rapport voor ons land in dit onderzoek, ook nog steeds een deel van het elektronisch afval aan de bestaande controlemechanismen. ‘Alle stromen controleren is erg moeilijk. Maar het zou interessant zijn als toezichthouders deze manier van tracking zouden overnemen om op een nog grotere schaal metingen te doen, ook voor wat betreft de professionele stromen, en de lekken zo te dichten’.

België staat achter het afzwakken van internationaal verdrag 

Hoewel België en dus ook OVAM zichzelf met dit resultaat op de borst kunnen kloppen, is BAN-directeur Puckett bezorgd. Onder leiding van Duitsland proberen EU-staten volgens Puckett de internationale conventie van Bazel, en meer bepaald het amendement waarmee men de export van elektronisch afval naar ontwikkelingslanden aan banden werd gelegd, uit te hollen. België wordt in die besprekingen vertegenwoordigd door OVAM. Woordvoerder Verheyen ontkent dat zij de strenge regelgeving proberen open te breken.

‘Opmerkelijk dat EU-landen deze wijziging willen doorvoeren op internationaal niveau terwijl hun eigen EU-wetten deze praktijk verbiedt’

‘Duitsland heeft België en vervolgens de andere EU-lidstaten achter een gemeenschappelijk standpunt gekregen om een zogenaamd herstelbaar achterpoortje te creëren. Producten die kunnen worden hersteld, zouden zo plots buiten de bestaande beperking vallen. Opmerkelijk dat de EU-landen deze wijziging willen doorvoeren op internationaal niveau terwijl hun eigen EU-wetten deze praktijk verbiedt,’ merkt Puckett op.

Het betreffende amendement van de Bazelconventie trad echter nooit in werking omdat onvoldoende landen deze wijziging ratificeerden. De EU zette de afspraken wel al in harde wetgeving om. Dat de EU nu unaniem pleit voor wat Puckett als een uitholling beschrijft, is volgens hem stap in de verkeerde richting.

Verheyen van OVAM bevestigt dat de EU inderdaad werkt aan een nieuw compromis om het amendement voor meer landen aanvaardbaar te maken en zo in werking te laten treden. ‘De EU pleitte in eerste instantie voor een regeling die in de lijn ligt van haar eigen wetgeving. Voor sommige landen bleek dat te drastisch en te strikt.’

De EU nam volgens Verheyen daarop een positie in die wel tot een mondiaal compromis kan leiden: ‘Hierbij stelt de EU duidelijk dat de eigen wetgeving in geen geval zou versoepeld worden omwille van minder strikte bepalingen in een Bazelrichtsnoer.’

Puckett schat de kans groot dat deze wijziging begin mei zal worden goedgekeurd. Ook denkt hij dat er dit keer wel voldoende handtekeningen zullen worden geplaatst en het amendement in werking kan treden. ‘Maar met deze wijziging schiet het akkoord zijn doel voorbij. Een contract van een buitenlandse partner die verklaart dat de toestellen zullen worden hersteld, zal voldoende zijn om toestellen toch te mogen exporteren. Export is nu eenmaal goedkoper dan het veilig in eigen land te recycleren. Wat er verder met de toestellen gebeurt, zal niet worden opgevolgd’. In de praktijk wordt het amendement op de conventie van Bazel zo waardeloos, vreest hij.

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.